“ਸਭ ਕਿਸੇ ਲਈ ਉਤਸਾਹਿਤ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਆਦਰਸ਼, ਉਦੇਸ਼ ਲਈ ਮਰਨਾ ਨਾ ਹੋ ਕੇ, ਉਦੇਸ਼ ਲਈ ਜਿਉਣਾ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ” ਭਗਤ ਸਿੰਘ

Thursday, June 30, 2011

ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ

ਲਹਿਰਾਂ ਬਣ ਉਠੋ ਭੁੱਖਾਂ ਦੇ ਲਿਤਾੜਿਓ,
ਧਰਤੀ ਦਾ ਸਾਰਾ ਦੁੱਖ ਪੀਣ ਵਾਲਿਓ।
ਬੱਝੀਆਂ ਨਾ ਰਹਿਣ ਇਹ ਰਵਾਇਤੀ ਲੜੀਆਂ,
ਉਠੋ ਵੇ ਗੁਲਾਮੀ ਦੀਆਂ ਤੋੜੋ ਕੜੀਆਂ।
ਕਿਰਤਾਂ ਦਾ ਜੋਰ ਜੁੱਸਿਆਂ ‘ਚ ਭਰ ਕੇ,
ਲੁੱਟ ਦਾ ਇਹ ਰਾਜ ਜੜਾਂ ਤੋਂ ਉਖਾੜਿਓ

ਬੁੱਢਾ ਹੋ ਪੁਰਾਣਾ ਜਦੋਂ ਢਾਂਚਾ ਥੰਮਦਾ,
ਉਹਨੂੰ ਤੋੜ ਨਵਾਂ ਸੰਸਾਰ ਜੰਮਦਾ।
ਨਵਾਂ ਤੇ ਉਸਾਰੂ ਜੱਗ ਰਚਨੇ ਲਈ,
ਗਲੀ ਸੜੀ ਹਰ ਚੀਜ਼ ਨੂੰ ਨਕਾਰਿਓ।

ਨਵੀਆਂ ਹੀ ਨੀਹਾਂ ਤੇ ਉਸਾਰ ਹੋਊਗਾ,
ਸਾਰਾ ਜੱਗ ਸਾਡਾ ਪਰਿਵਾਰ ਹੋਊਗਾ,
ਲੋਟੂਆਂ ਦੇ ਹੱਥਾਂ ਨੇ ਤੁਹਾਥੋਂ ਖੋਹਿਆ ਜੋ,
ਸਭ ਹੋਊ ਤੁਹਾਡਾ ਸਿਰਜਣਹਾਰਿਓ।

ਆਖਰੀ ਆਪਣੀ ਲੜਾਈ ਬੇਲੀਓ,
ਥਾਂ-ਥਾਂ ਉਠੋ ਕਰ ਦੋ ਚੜਾਈ ਬੇਲੀਓ।
ਲ਼ੁਟ ਦੇ ਮਸੀਹੇ ਤਾਈ ਰੱਦ ਕਰਕੇ,
ਹੁਕਮ ਕਾਨੂੰਨ ਪੈਰਾਂ ‘ਚ ਲਿਤਾੜਿਓ।

ਮਹਿਲਾਂ ‘ਚੋਂ ਨਾ ਸਾਡੇ ਤੇ ਕੋਈ ਰਾਜ ਵੇ ਕਰੇ,
ਰਾਜਿਆਂ ਦੀ ਸਾਨੂੰ ਹੁਣ ਵਫਾ ਨਾ ਫੜੇ।
ਧੁੱਖ ਰਹਿਓ ਉਠੋ ਹੁਣ ਲਾਟਾਂ ਬਣ ਕੇ,
ਤਖਤਾਂ ਨੂੰ ਢਾਵੋ, ਤਾਜਾਂ ਨੂੰ ਉਛਾਲਿਓ।

ਲੋਟੂਆਂ ਤੋਂ ਲੁੱਟ ਵਾਲਾ ਮਾਲ ਖੋਹਣ ਲਈ,
ਕੈਦ ਹੋਈਆਂ ਰੂਹਾਂ ਦੇ ਆਜ਼ਾਦ ਹੋਣ ਲਈ।
ਸਾਂਝਿਆਂ ਦੁੱਖਾਂ ‘ਚ ਸ਼ਰੀਕ ਹੋਇ ਕੇ,
ਮੁਕਤੀ ਦਾ ਰਾਹ ਦੇਖਿਓ-ਵਿਚਾਰਿਓ।

ਖੁਦ ਆਪਣੇ ਹੀ ਕੰਮ ਕਾਰ ਮਿੱਥਾਂਗੇ,
ਕਿੱਦਾਂ ਦਾ ਇਹ ਹੋਊ ਸੰਸਾਰ ਮਿੱਥਾਂਗੇ।
ਮਿਹਨਤ ‘ਚੋਂ ਉਸਰੀ ਹੈ ਸਾਰੀ ਰਚਣਾ,
ਦੁਨੀਆ ਤੁਹਾਡੀ ਦੁਨੀਆ ਦੇ ਘਾੜਿਓ।
ਲਹਿਰਾਂ ਬਣ ਉਠੋ ਭੁੱਖਾਂ ਦੇ ਲਿਤਾੜਿਓ,
ਧਰਤੀ ਦਾ ਸਾਰਾ ਦੁੱਖ ਪੀਣ ਵਾਲਿਓ…

Wednesday, June 29, 2011

ਪਰਮਗੁਣੀ ਭਗਤ ਸਿੰਘ...............ਹਰਮਨਦੀਪ ਚੜ੍ਹਿੱਕ

ਮੈਂ ਪਾਠ ਪੁਸਤਕਾਂ ਵਿੱਚ
ਸਿਰਫ ਇਹ ਹੀ ਪੜ੍ਰਿਆ ਸੀ
ਕਿ ਤੂੰ ਬਦੂੰਕਾਂ ਬੀਜੀਆਂ
ਤੂੰ ਗੋਰੇ ਭਜਾਏ
ਤੂੰ ਫਾਂਸੀ ਦਾ ਰੱਸਾ ਚੁੰਮ ਗਲੇ ਚ ਪਾਇਆ
ਕਿਸੇ ਪਾਠਪੁਸਤਕ ਵਿਚ ਨਾ ਪੜਿਆ ਮੈਂ
ਤੇਰੇ ਸੁਪਨਿਆਂ ਦਾ ਜਿਕਰ
ਪਾਠ ਪੁਸਤਕਾਂ ਤੋ ਬਾਹਰ
ਤੂੰ ਕਿੰਨਾ ਉਚਾ ਐਂ
ਅੰਦਾਜ਼ਾ ਲਾਓਣਾ ਆਸਾਨ ਨਹੀ
ਤੂੰ ਮਹਾਨ ਦੇਸ਼ ਸੇਵਕ ਐਂ
ਤੂੰ ਇਕ ਪਰਮਗੁਣੀ ਇਨਸਾਨ ਐਂ
ਮੈਂ ਤੈਨੂੰ ਹੋਰ ਪੜਿਆ
ਤਾਂ ਪਤਾ ਲਗੈ
ਤੂੰ ਨਹੀ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ ਸਿਰਫ
ਗੋਰਿਆਂ ਨੂੰ ਭਜਾਉਣਾ
ਤੂੰ ਤਾਂ ਬਦਲਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ
ਮੌਜ਼ੂਦਾ ਸਮਾਜਿਕ ਵਿਵਸਥਾ
ਤੂੰ ਮਿਟਾਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ
ਸਮਾਜਿਕ ਬੁਰਾਈਆਂ
ਪਰ ਪਾਠ ਪੁਸਤਕਾਂ ਵਿਚ
ਨਾ ਇਹ ਮਿਲਿਆ ਸਭ
ਤੂੰ ਮਹਾਨ ਰਾਜ਼ਨੀਤਿਕ ਨੇਤਾ ਸੀ
ਤੂੰ ਇਕ ਓਘਾ ਸਹਿਤਕਾਰ ਵੀ ਸੀ
ਸਮੇਂ ਦੇ ਹਾਕਮਾ ਸਭ ਲਕੋ ਰੱਖਿਆ ਇਹ
ਤੇਰੀਆਂ ਕਿਤਾਬਾਂ ਦਾ ਜਿਕਰ
ਆਟੋਬਾਇਗਰਾਫੀ ਆਡਿਓਲੋਜੀ ਆਫ ਸੋਸ਼ਲਿਜ਼ਮ
ਗਰਫਿਕ ਸਕਿੱਚ ਆਫ ਰੈਵੋਲੂਸ਼ਨ
ਡੋਰ ਟੂ ਡੈਥ
ਕਦੇ ਕਿਸੇ ਅਧਿਆਪਕ ਨੇ ਨਾ ਕੀਤਾ
ਤੇਰੇ ਲੇਖ
ਭਾਸ਼ਾ ਉੱਤੇ
ਮਹਾਨ ਲੋਕਾਂ ਦੀਆਂ ਜੀਵਨੀਆਂ ਉੱਤੇ
ਦਸਦੇ ਨੇ ਕਿ ਤੂੰ ਵਧੀਆ ਵਿਚਾਰਕ ਸੀ
ਤੂੰ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਨੂੰ ਪਿਆਰ ਕਰਨ ਵਾਲਾ
ਇਕ ਮਹਾਨ ਯੋਧਾ
ਇਕ ਪੇਸ਼ੇਵਰ ਇਨਕਲਾਬੀ ਸੀ
ਸ਼ਹੀਦ ਏ ਆਜ਼ਮ ਦਾ ਖਿਤਾਬ
ਤੇਰੇ ਜਿਹੇ ਪਰਮਗੁਣੀ ਲਈ ਛੋਟਾ ਐ
ਮੈਂ ਧੰਨਵਾਦੀ ਹਾਂ
ਉਸ ਹਰ ਇਕ ਇਨਸਾਨ ਦਾ
ਜਿਸਨੇ ਜ਼ੇਲ ਡਾਇਰੀ ਦਾ ਹਰ ਇਕ ਸਫਾ ਲੱਭਿਆ
ਜਿਸਨੇ ਸਤਲੁਜ਼ ਗਵਾਅ ਹੈ ਕਿਤਾਬ ਲਿਖੀ
ਉਸਦਾ ਜਿਸਨੇ
ਤੈਨੂੰ ਪਰਮਗੁਣੀ ਹੋਣ ਦਾ ਖਿਤਾਬ ਦਿਤੈ
ਉਹਨਾਂ ਸਾਰੇ ਇਨਸਾਨਾਂ ਦਾ
ਜਿਹਨਾਂ ਤੇਰੇ ਸੁਪਨੇ  ਦੁਬਾਰਾ ਲਹਿਰਾਏ
ਤੂੰ ਸਰਵ ਸਾਂਝੇ ਮਹਾਨ
ਕਾਰਲ ਮਾਰਕਸ ੲਂੇਗਲਜ਼ ਵਰਗੇ
ਚਿੰਤਕਾਂ ਦਾ ਸਾਥੀ ਐਂ
ਤੇਰਾ ਸੁਪਨਿਆਂ ਦਾ ਦੇਸ਼
ਤੇਰਾ ਸੁਪਨਿਆਂ ਦਾ ਸੰਸਾਰ
ਵਰਗ ਰਹਿਤ ਸੁਖੀ
ਸਾਂਝਾ ਸੰਸਾਰ ਐ
ਤੂੰ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਰਾਹ ਦਰਸਾਊ ਐਂ
ਤੂੰ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਕਰਤਵ ਦੇਣ ਵਾਲਾ ਐਂ
ਸੱਚੀ ਤੂੰ ਮਹਾਨ ਐਂ
ਤੇਰੀ ਸੋਚਣੀ ਤਰੀ ਕਰਨੀ ਤੇਰੀ ਲਿਖਣੀ
ਤੈਨੂੰ ਪਰਮਗੁਣੀ ਖਿਤਾਬ ਦਿਵਾਉਦੀ ਐ 
ਤੂੰ ਪਰਮਗੁਣੀ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਐਂ


ਕੋਈ ਲੱਭੋ ਸੰਤ ਸਿਪਾਹੀ ਨੂੰ..........ਚਰਨਜੀਤ ਛਾਂਗਾ ਰਾਏ


ਸਰਬੰਸਾਂ ਦਾ ਦਾਨੀ ਹੋਵੇ,
ਜੁਲਮਾਂ ਮੂਹਰੇ ਕੰਧ ਬਣ ਖੜ ਜੇ,
ਦੇ ਸਕਦਾ ਕੁਰਬਾਨੀ ਹੋਵੇ,
ਪੋਤਿਆਂ ਨੂੰ ਗੋਦੀ ਵਿਚ ਲੈ ਕੇ
ਕੁਰਬਾਨੀ ਦੀਆਂ ਮੱਤਾਂ ਦੇਵੇ,
ਕੋਈ ਗੁਜੱਰੀ ਵਰਗੀ ਮਾਈ ਨੂੰ,
ਕੋਈ ਲੱਭੋ ਸੰਤ ਸਿਪਾਹੀ ਨੂੰ….

ਦਿਨ ਰਾਤ ਘੋਰ ਮੁਸ਼ੱਕਤ ਕਰਦੀ,
ਕਿਊਂ ਡੁੱਬਦੀ ਜਾਵੇ ਕਿਸਾਨੀ ,
ਨਸ਼ਿਆਂ ਦੀ ਦਲਦਲ ਵਿਚ ਫਸ ਕੇ ,
ਅੱਜ ਨਿਘੱਰ ਚੱਲੀ ਜਵਾਨੀ ,
ਗੂੜ੍ਹੀ ਨੀਂਦੇ ਸਭ ਨੇ ਸੁੱਤੇ,
ਰਾਜੇ ਸ਼ੀਂਹ ਮੁਕੱਦਮ ਕੁੱਤੇ,
ਦਿੰਦੇ ਮਹਿਣਾ ਨੂਰ ਇਲਾਹੀ ਨੂੰ,
ਕੋਈ ਲੱਭੋ ਸੰਤ ਸਿਪਾਹੀ ਨੂੰ..

ਦੱਬੇ ਕੁਚਲੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ,
ਬਾਂਹ ਫੜ ਕੇ ਤੁਰਨਾ ਜਾਣਦਾ ਹੋਵੇ,
ਕਿਰਤੀ ਧਿਰ ਦੇ ਹੱਕ ਲਈ ਬੋਲੇ,
ਨਾ ਪੂੰਜੀਪਤੀਆਂ ਦੇ ਹਾਣ ਦਾ ਹੋਵੇ,
ਹੱਕ ਸੱਚ ਲਈ ਜੋ ਫਾਂਸੀ ਚੁੰਮ ਲਏ,
ਕੋਈ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਵਰਗੇ ਭਾਈ ਨੂੰ,
ਕੋਈ ਲੱਭੋ ਸੰਤ ਸਿਪਾਹੀ ਨੂੰ


Monday, June 27, 2011

ਮਨੁੱਖ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਪਿਆਰੀ ਜਾਇਦਾਦ........ਨਿਕੋਲਾਈ ਆਸਤਰੋਵਸਕੀ

ਮਨੁੱਖ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਪਿਆਰੀ ਜਾਇਦਾਦ ਉਸ ਦਾ ਜੀਵਨ ਹੈ,
ਜੋ ਉਸਨੂੰ ਕੇਵਲ ਇਕ ਵਾਰ ਮਿਲਦਾ ਹੈ।
ਮਨੁੱਖ ਜੀਵੇ ਇਸ ਅੰਦਾਜ਼ ਨਾਲ ਜੀਵੇ,
ਕਿ ਦਿਲ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੇ ਫਜ਼ੂਲ ਗਵਾਏ ਸਾਲਾਂ ਕਾਰਨ
ਵਿਨਵੇ ਪਛਤਾਵੇ ਵਿਚ ਨਾ ਤੜਫੇ
ਕਿ ਨਿੱਕੇ ਨਿਗੂਣੇ ਬੀਤੇ ਦੀ ਮੂੰਹ ਦੀ ਸ਼ਰਮਿੰਦਗੀ ਕਦੇ ਵੀ
ਬੰਦੇ ਦੇ ਨੇੜੇ ਨਾ ਫਟਕੇ।
ਮਨੁੱਖ ਇਊਂ ਜੀਵੇ ਕਿ
ਅੰਤ ਸਮੇਂ ਕਹਿ ਸਕੇ ਕਿ ਮੈਂ ਆਪਣਾ ਸਾਰਾ ਜੀਵਨ,
ਸਾਰੀ ਤਾਕਤ ਮਨੁੱਖਤਾ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਉਤਮ ਕਾਜ ਦੇ ਲੇਖੇ ਲਾਈ ਹੈ।
ਮਨੁੱਖਤਾ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਸੰਗਰਾਮ ਦੇ ਲੇਖੇ ਲਾਈ ਹੈ...

Tuesday, June 7, 2011

ਰੁੱਤ ............. ਹਰਮਨ ਗਿੱਲ

ਪਤਝੜ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਬਾਹਾਰ ਦਾ ਆਉਣਾ 
ਕਿੰਨਾ ਵਧੀਆ ਲਗਦੈ
ਪਰ ਕਿਵੇਂ ਲਗਦਾ ਹੋਵੇਗਾ
ਜੇ ਜਿੰਦਗੀ ਪਤਝੜ ' ਹੀ ਗੁਜ਼ਰ ਜਾਵੇ
ਤੇ ਕੰਮ ਵਿਚ ਹੀ ਸੂਰਜ਼ ਚੜੇ ਤੇ ਛਿਪ ਜਾਵੇ
ਕੀ ਕਹਾਂ ਮੈਂ ਉਸ ਇਨਸਨ ਦਾ
ਜੋ ਸੂਰਜ਼ ਦੀ ਧੁਪ ਵਿਚ
ਕੰਮ ਕਰਕੇ ਥੱਕ ਕੇ
ਤੱਕੇ ਅਸਮਾਨ ਵੱਲ ਤੇ ਕਚੀਚੀ ਲੈ ਜਾਵੇ
ਫਿਰ ਚੱਕ ਲਵੇ ਓਹੀ ਕਹੀ ਕੁਹਾੜਾ
ਦਰਦ ਦਿਲ ਵਿਚ ਲਕੋ ਜਾਵੇ
ਫਿਰ ਗੂੰਜੇ ਇਕ ਅਵਾਜ਼ ਉਸਦੇ ਕੰਨਾ ਵਿਚ
ਜਾਗ ਤੇ ਦੇਖ, ਤੂੰ
ਧਰਤੀ ਦੀ ਹਿਕ ਤੇ ਖੜੈਂ
ਤੇਰੇ ਸੰਦ
ਜਿੰਨ੍ਹਾ ਨਾਲ ਤੂੰ ਦੁਨੀਆ ਤਿਰਾਸ਼ੀ
ਦੁਨੀਆ ਵਿਚ ਕੋਈ ਨਹੀਂ
ਜੋ ਇਸਦਾ ਵਾਰ ਝੱਲ ਜਾਵੇ
ਭਰ ਇਕ ਟਕ ਆਸਮਾਨ ਦੀ ਹਿਕ '
ਪਾੜ ਜਾਵੇ ਜੋ ਆਸਮਾਨ
ਤੇ ਹਨੇਰਾ ਚੀਰ ਜਾਵੇ
ਤੇਰੀ ਜਿੰਦਗੀ ਦੀ ਰੁੱਤ ਬਦਲ ਜਾਵੇ

Thursday, May 12, 2011

‘ਕਿਰਤ ਦਿਨ’ ... ਕਾ. ਜਗਰੂਪ

                                                                        ਇਕ ਮਈ ਦੇ “ਨਵਾਂ ਜ਼ਮਾਨਾ” ਵਿਚੋਂ
ਇੱਕ ਮਈ 1890 ਤੋ ‘ਕਿਰਤ ਦਿਨ’, ਸੰਸਾਰ ਪੱਧਰ’ ਤੇ ਮਨਾਇਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਸ ਨੂੰ ਮਨਾਉਣ ਦਾ ਸੱਦਾ 1889 ਵਿੱਚ ਜੁੜੀ ‘ਪੈਰਿਸ ਕਿਰਤੀ ਕਾਂਗਰਸ’ ਨੇ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਅੱਜ ਦੇ ਦਿਨ ਇਸ ਦੇ ਤਿੰਨ ਪਹਿਲੂ ਵਿਚਾਰੇ ਜਾਣੇ ਜਰੂਰੀ ਹਨ।‘ਕਿਰਤ ਦਿਨ ਦੀ ਧਾਰਨਾ’, ਦੂਜਾ ‘ਕਿਰਤ ਦਿਨ ਦੇ ਸੰਗਰਾਮ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ’
ਅਤੇ ਤੀਜਾ ‘ਅੱਜ ਦਾ ਮਾਰਗ’।
‘ਕਿਰਤ ਦਿਨ’ ਦੀ ਸਹੀ ਧਾਰਨਾ ਬਗੈਰ ਇਸ ਦੇ ਮਹੱਤਵ ਨੂੰ ਸਮਝਣਾ ਨਾ ਮੁਮਕਨ ਹੈ। ‘ਕਿਰਤ ਦਿਨ’ ਵਿਗਿਆਨਕ ਸਿਧਾਂਤਕ ਨਾਂਮਕਰਨ ਹੈ। ਇਸ ਨੂੰ ਕਿਰਤੀਆਂ ਦਾ ਦਿਨ, ਪਹਿਲੀ ਮਈ, ਜਾਂ ‘ਮਈ ਦਿਹਾੜਾ’
ਦਾ ਤਿਉਹਾਰ, ਸ਼ਿਕਾਗੋ ਦੇ ਸ਼ਹੀਦਾਂ ਨੂੰ ਲਾਲ ਸਲਾਮ, ਆਦਿ ਜੋ ਮਰਜ਼ੀ ਸੱਦਣਾ ਵਾਜਬ ਨਹੀ, ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ
ਸਹੀ ਧਾਰਨਾ ਬਨਣ ਵਿੱਚ ਨਾਕਾਮੀ ਬਣਦਾ ਹੈ। ਕੁਦਰਤੀ ਦਿਨ ਦੀ ਲੰਬਾਈ 24 ਘੰਟੇ ਹੈ। ਇਹ 24 ਘੰਟਿਆਂ
ਵਿੱਚੋ ‘ਕਿਰਤ ਦਿਨ’ ਦੀ ਲੰਬਾਈ ਕੀ ਹੋਵੇ? ਇਸ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਹੈ, ‘ਕਿਰਤ ਦਿਨ’।ਕਾਰਲ ਮਾਰਕਸ ਜਿਸ ਨੇ ਕਿਰਤੀਆਂ ਦੀ ਮੁਕਤੀ ਦਾ ਮਾਰਗ ਦਰਸਾਇਆ, ਉਸ ਨੇ ਆਪਣੀ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਪੁਸਤਕ ‘ਸਰਮਾਇਆ’ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਭਾਗ ਦਾ 10ਵਾਂ ਹਿੱਸਾ ਕੋਈ 90 ਸਫੇ, ਇਸ ਕੰਮ ਨੂੰ ਸਮਰਪਿਤ ਕੀਤੇ ਹਨ। ਮਾਰਕਸ ਜਿਸ ਨੇ ਖੋਜਿਆ ਕਿ ਕਿਰਤ ਮੁੱਲ ਸਿਰਜਦੀ ਹੈ।, ਕਿਰਤ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਕਿਰਤ ਸਮਾਂ ਲੰਬਾ ਕਰ ਕੇ, ਕਿਰਤੀ ਦੀ ਲੁੱਟ ਵਧਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਕਰ ਕੇ, ਜੇ ਕੁਦਰਤੀ ਦਿਨ 24 ਘੰਟੇ ਵਿੱਚੋ, ‘ਕਿਰਤ ਦਿਨ’ ਸਮਾਂ ਸੀਮਾਂ ਘੱਟ ਕੀਤੀ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਸਰਮਾਇਦਾਰ ਦਾ ਮੁਨਾਫ ਘਟਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਕਿਰਤੀ ਦੀ ਉਜਰਤ ਦਾ ਅਨੁਪਾਤ ਵਧਦਾ ਹੈ। ਉਸ ਨੇ ਦਰਸਾਇਆ ਕਿ ਉਤਪਾਦਕਤਾ ਦਾ ਵਾਧਾ, ਬੇਰੁਜ਼ਗਾਰੀ ਪੈਦਾ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਬੇਰੁਜ਼ਗਾਰੀ, ਕਿਰਤੀਆਂ ਵਿੱਚ ਮੁਕਾਬਲੇਬਾਜੀ ਕਾਰਨ ੳਜਰਤਾਂ ਡੇਗਦੀ ਹੈ। ਘੱਟ ਉਜਰਤਾਂ ਕਾਰਨ, ਕਾਮਾ ਆਪਣੇ ਪਰਵਾਰ ਦੀਆਂ ਲੋੜਾਂ ਪੂਰੀਆਂ ਕਰਨ ਲਈ, ਵਧੇਰੇ ਕੰਮ ਕਰ ਕੇ, ਸਾਧਨ ਜੁਟਾਉਣ ਲੱਗਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਨਾਲ ਵਧੀ ਉਤਪਾਦਕਤਾ ਵਿੱਚ ਕਿਰਤੀਆਂ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਘੱਟ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਹਿੱਸਾ ਤਾਂ ਹੀ ਵਧ ਸਕਦਾ ਹੈ ਜੇਕਰ ਕਿਰਤ ਦਿਨ ਦੀ ਲੰਬਾਈ ਤਹਿ ਕੀਤੀ ਜਾਵੇ ਅਤੇ ਉਸ ਉੱਪਰ ਸਖਤੀ ਨਾਲ ਅਮਲ ਹੋਵੇ। ਕਾਰਲ ਮਾਰਕਸ ਜਿਸ ਨੇ ਸਿਧਾਂਤ ਅਤੇ ਅਮਲ ਦਾ ਸੁਮੇਲ ਕਰਨ’ ਤੇ ਜੋਰ ਦਿੰਦਿਆਂ ਕਿਹਾ ਕਿ “ਸਿਧਾਂਤ ਬਗੈਰ ਅਮਲ ਅੰ੍ਹਨਾ ਅਤੇ ਅਮਲ ਬਗੈਰ ਸਿਧਾਂਤ ਲੂਲਾ ਹੈ”। ਉਸ ਨੇ 28 ਸਤੰਬਰ 1864 ਨੂੰ ਕੌਮਾਤਰੀ ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਦੀ ਇਕਤਰਤਾ ਕੀਤੀ, ਜਿਸ ਨੂੰ ‘ਪਹਿਲੀ ਕੌਮਾਤਰੀ’ ਕਰ ਕੇ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਸ ਦੇ ਮੈਬਰਾਂ ਨੂੰ ਜਾਰੀ ਕਾਰਡ ਉੱਪਰ ਹੋਰਨਾਂ ਉਦੇਸ਼ਾਂ ਨਾਲ, ‘ਕੰਮ ਦਿਹਾੜੀ ਸਮਾਂ ਘੱਟ ਕਰਨਾਂ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ। ਜਿਸ ਦੀ ਦੂਜੀ ਕਾਂਗਰਸ ਵਿੱਚ 1866 ਨੂੰ, ਵਧੀ ਉਤਪਾਦਕਤਾ ਕਾਰਨ ਕਿਰਤੀਆਂ ਨੂੰ ਸੱਦਾ ਦਿੱਤਾ ਕਿ “ਕਾਨੂੰਨ ਦੁਆਰਾ ਪਾਸ ਕੀਤੀ 8 ਘੰਟੇ ਕੰਮ ਦਿਹਾੜੀ” ਲਈ ਸੰਗਰਾਮ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। 

                                                        ‘ਕਿਰਤ ਦਿਨ’ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ
       1852 ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ‘ਕਿਰਤ ਦਿਨ’ ਦੀ ਲੰਬਈ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਕਾਨੂੰਨ ਵੱਧ ਸਮਾਂ ਕੰਮ ਲੈਣ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਸਨ। ਉਦੋਂ ਤੱਕ ਮਸ਼ੀਨਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋ ਆਰੰਭ ਹੋ ਚੁੱਕੀ ਸੀ। ਮਸ਼ੀਨਾਂ ਉਤਪਾਦਕਤਾ ਵਧਾਉਦੀਆਂ ਹਨ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਕਿਰਤੀ ਬੇਰੁਜ਼ਗਾਰ ਹੋਣੇ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਏ। 1833 ਵਿੱਚ ਇੰਗਲੈਡ ਨੇ ਸਮਾਂ ਸੀਮਾਂ ਤੈਅ ਕਰਦਾ ਕਾਨੂੰਨ ਬਣਾਇਆ: “ਔਰਤਾ  ਅਤੇ ਬੱਚਿਆਂ ਤੋਂ 14 ਘੰਟੇ ਤੋਂ ਵੱਧ ਕੰਮ ਨਹੀ ਲਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ”। 1833 ਤੋਂ 1848 ਤੱਕ, 15 ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਕਾਨੂੰਨ ਦੁਆਰਾ ‘ਕਿਰਤ ਦਿਨ’ ਦੀ ਲੰਬਾਈ ਘੱਟ ਕੇ 10 ਘੰਟੇ ਨਿਰਧਾਰਤ ਹੋਈ। ਕਾਰਲ ਮਾਰਕਸ ਅਤੇ ਫਰੈਡਰਿਕ ਏਂਗਲਜ ਉਦੋਂ ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਮੈਨੀਫੈਸਟੋ ਲਿਖ ਰਹੇ ਸਨ। ਉਸ ਵਿੱਚ
10 ਘੰਟੇ ਦੀ ਕੰਮ ਦਿਹਾੜੀ ਦਾ ਕਾਨੂੰਨ ਬਨਣ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਹੈ। ਮਾਰਕਸ ਨੇ ਇਸ ਕਾਨੂੰਨ ਨੂੰ “ਸਿਧਾਂਤਕ ਜਿੱਤ” ਕਰਾਰ ਦਿੱਤਾ। ਇਹ ਕਾਨੂੰਨ 1 ਮਈ 1848 ਤੋਂ ਲਾਗੂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਮਾਰਕਸ ਦੀ ਮੌਤ 1883 ਵਿੱਚ ਹੋ ਗਈ ਸੀ। ਉਸ ਦੇ ਸਿਧਾਂਤਕ ਮਿੱਤਰ, ਏਂਗਲਜ ਨੇ ਕਿਰਤੀ ਕਾਂਗਰਸ ਪੇਰਿਸ ਚੋਂ, “ਕਾਨੂੰਨ ਦੁਆਰਾ ਪਾਸ ਕੀਤਾ 8 ਘੰਟੇ ਕੰਮ ਦਿਹਾੜੀ” ਲਈ ਸੰਸਾਰ ਪੱਧਰੀ ਸਾਂਝਾ ਉਦਮ ਅਰੰਭ ਕਰਨ ਲਈ, ਪਹਿਲੀ ਮਈ
1890 ਦਾ ਦਿਨ ਮਿੱਥਿਆ।
       ਇਸ ਪੈਰਿਸ ਕਿਰਤੀ ਕਾਂਗਰਸ ਨੂੰ ‘ਦੂਜੀ ਕੌਮਾਤਰੀ’ ਕਰ ਕੇ ਵੀ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਕਿਰਤੀ ਕਾਂਗਰਸ ਨੇ 1886 ਤੋਂ ਅਮਰੀਕਾ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਈ 8 ਘੰਟੇ ‘ਕਿਰਤ ਦਿਨ’ ਦੀ ਮੰਗ ਦੇ ਸੰਗਰਾਮ ਵਿੱਚੋਂ ਹੋਈ ਜਿੱਤ ਨੂੰ ਪ੍ਰਚਾਰਨ  ਅਤੇ ਸਾਰੀ ਦੁਨੀਆ ਵਿੱਚ ‘ਕਿਰਤ ਦਿਨ’ 8 ਘੰਟੇ ਲਾਗੂ ਕਰਵਾਉਣ ਅਤੇ ਸ਼ਿਕਾਗੋ ਦੇ ਉਨ੍ਹਾ ਅੱਠ ਮਜ਼ਦੂਰ ਆਗੂਆਂ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਬਿਨਾਂ ਵਜ੍ਹਾ ਫਾਂਸੀ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੀ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਯਾਦ ਨੂੰ ਸਲਾਮ ਕਰਨ ਲਈ, ਹਰ ਸਾਲ ‘ਕਿਰਤ ਦਿਨ’ ਮਨਾਉਣ ਦੀ ਸਿਧਾਂਤਕ ਰੀਤ ਦਾ ਮੁੱਢ ਬਨ੍ਹਿਆ ਸੀ।
       1 ਮਈ 1890 ਦੀ ਸ਼ਾਮ ਨੂੰ ਜੋ ਜਾਣਕਾਰੀ, ਕਿਰਤੀ ਕਾਂਗਰਸ ਦੇ ਹੈਡਕੁਅਟਰ’ ਤੇ ਏਂਗਲਜ ਨੂੰ ਮਿਲੀ, ਉਸ ਉੱਪਰ ਗਦਗਦ ਹੁੰਦਿਆਂ ਉਸ ਨੇ ਲਿਖਿਆ:
       “42 ਵਰ੍ਹੇ ਪਹਿਲਾਂ ਜਦੋ ਅਸੀ “ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਦੇ ਮਿਹਨਤਕਸ਼ੋ ਇੱਕ ਹੋ ਜਾਓ ਦਾ ਨਾਹਰਾ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਤਾਂ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਅਵਾਂਜਾਂ ਨੇ ਹੁੰਗਾਰਾ ਭਰਿਆ ਸੀ”… “ਜਦੋ ਮੈਂ ਇਹ ਸਤਰਾਂ ਲਿਖ ਰਿਹਾ ਹਾਂ, ਅੱਜ ਦੇ ਇਸ
ਦਿਨ ਨਾਲੋਂ ਚੰਗਾ ਹੋਰ ਕੋਈ ਗੁਆਹ ਨਹੀ, ਜਦੌ ਅਮਰੀਕਾ ਅਤੇ ਯੂਰਪ ਦਾ ਪ੍ਰੋਲਤਾਰੀਆ ਆਪਣੀਆਂ ਲੜਾਕੂ
ਸ਼ਕਤੀਆ ਦਾ ਜਾਇਜ਼ਾ ਲੈ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਇੱਕ ਫੌਜ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇੱਕ ਝੰਡੇ ਹੇਠ ਇੱਕ ਫੋਰੀ ਉਦੇਸ਼
ਲਈ: ਕਾਨੂੰਨ ਦੁਆਰਾ ਸਥਾਪਤ ਕੀਤੀ 8 ਘੰਟੇ ਦੀ ਕੰਮ ਦਿਹਾੜੀ, ਜਿਵੇ 1866 ਦੀ ਜਨੇਵਾ ਕਾਂਗਰਸ ਅਤੇ
1889 ਦੀ ਪੈਰਿਸ ਕਿਰਤੀ ਕਾਂਗਰਸ ਨੇ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਅੱਜ ਦਾ ਦ੍ਰਿਸ਼ ਇਸ ਹਕੀਕਤ ਨਾਲ ਸਭ ਦੇਸ਼ਾਂ
ਦੀ ਸਰਮਾਇਦਾਰੀ ਅਤੇ ਭੂਮੀਪਤੀਆ ਦੀਆ ਅੱਖਾਂ ਖੋਲ੍ਹ ਦੇਵੇਗਾ ਕਿ ਅਸ੍ਹਲ ਵਿੱਚ ਅੱਜ ਸਭ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੇ ਮਿਹਨਤਕਸ ਇੱਕ ਹਨ”।
        “ਕਾਸ਼। ਜੇ ਕਿਤੇ ਸਿਰਫ ਮਾਰਕਸ ਇਹ ਆਪਣੀਆ ਅੱਖਾਂ ਨਾਲ ਦੇਖਣ ਲਈ ਮੇਰੇ ਨਾਲ ਹੁੰਦਾ”। ‘ਪਹਿਲੀ ਕੌਮਾਤਰੀ’ ਦਾ ਨਾਹਰਾ , ਦੂਜੀ ਕੌਮਾਤਰੀ ਦੇ ਅਮਲ ਦੇ ਨਾਹਰੇ ਨਾਲ ਅਜਿਹਾ ਅੱਗੇ ਵਧਿਆ ਕਿ ਸਾਰਾ ਸੰਸਾਰ ਮਾਰਕਸਵਾਦ ਦੇ ਝੰਡੇ ਹੇਠ ਅੱਗੇ ਵਧਾਦਾ ਜੱਗ ਜ਼ਾਹਰ ਹੋਇਆ।
         ਮਾਰਕਸ ਏਂਗਲਜ ਦੀ ਮੌਤ ਪਿਛੋਂ ਮਾਰਕਸਵਾਦੀ ਸਿਧਾਂਤ ਦੇ ਝੰਡੇਬਰਦਾਰ ਲੈਨਿਨ  ਨੂੰ ਸਿਧਾਂਤ ਅਮਲ ਵਿੱਚ ਲਿਆਉਣ ਦੇਖਦੇ ਹਾਂ।ਰੂਸ ਵਿੱਚ ਨਵੀ ਵਿਕਸਤ ਹੋ ਰਹੀ ਸਰਮਾਇਦਾਰੀ, ਕਿਰਤੀਆਂ ਦਾ ਲਹੂ ਚੂਸ ਰਹੀ ਸੀ। ਰੂਸ ਵਿੱਚ ‘ਕਿਰਤ ਦਿਨ’ 10 ਤੋਂ 12 ਘੰਟੇ ਸੀ। 8 ਘੰਟੇ ਦਾ ‘ਕਿਰਤ ਦਿਨ’ ਸਥਾਪਤ ਕਰਨ
ਵਿੱਚ ਹਰ ਕਿਰਤੀ ਦਾ ਹਿੱਤ ਸਾਫ ਅਤੇ ਨਾਹਰਾ ਖਿੱਚ ਪਾਊ ਸੀ। ਇਹੀ ਇਕੋ ਇੱਕ ਨਾਹਰਾ ਸੀ ਜੋ ਕਿਰਤੀਆਂ
ਦੇ ਲੱਖਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਦੇ ਇੱਕਠਾ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦਿੰਦਾ ਸੀ।
         ‘ਕਿਰਤ ਦਿਨ’ ਦਾ ਛੋਟਾ ਹੋਣਾ, ਹਰ ਥਾਂ ਕਿਰਤ ਦਾ ਮੁੱਲ ਵਧਾਉਦਾ ਹੈ। ਕਿਰਤੀ ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਇਹੀ ਨਾਹਰਾ ਰਾਸ ਆਉਂਦਾ ਹੈ ਭਾਵੇ ਦੇਰ ਨਾਲ ਅਮਲ ਵਿੱਚੋ। ਸਿਧਾਂਤ ਦਾ ਮਸਲਾ ਹੈ। ਸਿਧਾਂਤ ਹੀਣ ਵਿਅਕਤੀ ਇਸ ਦੇ ਵਿਰੋਧ ਵਿਕਾਸ ਨੂੰ ਨਹੀ ਸਮਝ ਸਕਦੇ, ਭਾਵੇ ਉਹ ਆਪਣੇ ਅਪ ਨੂੰ ਮਿਹਨਤਕਸ਼ਾਂ ਦੇ ਆਗੂ
ਹੀ ਕਿਉ ਨਾ ਸਮਝਦੇ ਹੋਣ।
          ਰੂਸ ਵਿੱਚ ਇਨਕਲਾਬ ਉਪਰੰਤ, ਸੋਵੀਅਤਾਂ ਨੂੰ ਸੰਬੋਧਨ ਕਰਦਿਆ ਲੈਨਿਨ ਨੇ ਨਾਹਰਾ ਉੱਚਾ ਕੀਤਾ ਸੀ, “ਅਸੀ ਉਤਪਾਦਕਤਾ ਵਧਾਵਾਂਗੇ। ‘ਕਿਰਤ ਦਿਨ’ 7-6-5 ਘੰਟੇ ਕਰਦਿਆਂ ਕੁਝ ਘੰਟਿਆ ਤੱਕ ਕਰਾਂਗੇ”।
          ਉਤਪਾਦਕਤਾ ਅਤੇ ‘ਕਿਰਤ ਦਿਨ’ ਜੁੜੇ ਹੋਏ ਹਨ। ਇਹੀ ਦਾਰਸ਼ਨਿਕ ਮਾਰਕਸ ਦੀ ਲੱਭਤ ਹੈ ਕਿ ਮਸ਼ੀਨ ਦੀ ਬੇਹਤਰੀ ਅਰੁਕ ਹੈ। ਮਸ਼ੀਨ ਦੀ ਵਧੇਰੇ ਵਰਤੋ ‘ਕਿਰਤ ਦਿਨ’ ਨੂੰ ਛੋਟਾ, ਹੋਰ ਛੋਟਾ ਕਰਦੇ ਜਾਣ ਵਿੱਚ ਹੈ। ਇਹੀ ਉਸ ਦਾ ਨਾਹਰਾ ਕਿਰਤੀਆਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਰਾਜਨੀਤਕ ਪਾਰਟੀ ਵਿੱਚ ਪਲਟ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਕਿੳਂੁਕਿ
‘ਕਿਰਤ ਦਿਨ’ ਕਾਨੂੰਨ ਰਾਹੀ ਤਹਿ ਹੋਣ ਹੈ। ਕਾਨੂੰਨ ਰਾਜਨੀਤਕ ਮੁੱਦਾ ਹੈ। ਇਹੀ ਵਜ੍ਹਾ ਹੈ ਕਿ ‘ਕਿਰਤ ਦਿਨ’
ਛੋਟਾ ਕਰਨ ਤੇ ਸਮੁੱਚੀ ਸਰਾਮਇਦਾਰੀ, ਮਿਹਨਤਕਸ਼ਾਂ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ

ਸਰਾਮਿਆਦਾਰੀ  ਵਿਕਾਸ ਵੱਡੇ ਪਾੜੇ ਵਾਲਾ ਇਕਮੁਠ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਦੋ ਵਰਗਾਂ ਦੀ ਟੱਕਰ ਇਸ ਅਜੰਡੇ ਉਪਰ ਸਾਹਮਣੇ ਆਉਂਦੀ ਹੈ। ਮਿਹਨਤਕਸਾਂ ਦੀ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਉਸ ਦੀ ਜਿੱਤ ਦੀ ਜ਼ਾਮਨ ਬਣਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਜ਼ਾਮਨੀ ਨੇ ਗਰੰਟੀ ਤਦ ਬਣਨਾ ਹੈ ਜੇ ਇਸ ਬਹੁ-ਗਿਣਤੀ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਸਿਧਾਂਤਕ ਸਮਝਦਾਰੀ ਕਰੇ।
                                                                    ਅਜੋਕਾ ਮਾਰਗ
  ਸੰਸਾਰ ਦੀ ਵੱਸੋ 700 ਕਰੌੜ ਨੂੰ ਪੁੱਜੀ ਹੈ। ਇਹ ਸੱਤ ਸੌ ਕਰੌੜ ਵਿੱਚੋ ਦੋ ਫੀਸਦੀ, ਕੇਵਲ 14 ਕਰੌੜ ਅਜਿਹੇ ਵਿਅਕਤੀ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਆਮਦਨ, ਸੰਸਾਰ ਦੀ ਕੁੱਲ ਆਮਦਨ ਦਾ 50 ਫੀਸਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਤੋ ਹੇਠਲੇ 8 ਫੀਸਦੀ, ਵਿਅਕਤੀ ਕੋਲ ਬਾਕੀ’ ਚੋਂ 35 ਫੀਸਦੀ ਹੈ। ਉਸ ਤੋਂ ਹੇਠਲੇ 10 ਫੀਸਦੀ ਵਿਆਕਤੀ ਕੋਲ 5 ਫੀਸਦੀ ਦੌਲਤ ਦਾ ਕਬਜਾ ਹੈ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾ ਉਪਰਲਿਆ 20 ਫੀਸਦੀ ਕੋਲ ਸਾਧਨ ਤੇ ਕਾਬਜ਼ ਵਿਆਕਤੀਆਂ ਵਿੱਚ ਹੀ ਆਮਦਨ ਵੰਡ ਦਾ ਵੱਡਾ ਫਰਕ ਹੈ।ਹੇਠਲੇ 80 ਫੀਸਦੀ ਲੋਕਾਂ ਕੋਲ, ਹਰ 20 ਫੀਸਦੀ ਅਨੁਸਾਰ ਕਰਮਵਾਰ 4,3 ਦੋ ਅਤੇ ਇੱਕ ਫੀਸਦੀ ਆਮਦਨ ਹੈ।
           ਕੀ ਇਸ ਆਮਦਨ ਵੰਡ ਦੇ ਅੰਕੜੇ ਜਾਣ ਲੈਣਾ ਜਾਂ ਇਹ ਕਹਿਣਾ ਕਿ ਕੁਝ ਨਹੀ ਹੋ ਸਕਦਾ, ਕਾਫੀ ਹੈ? ਜਾਂ ਇਹ ਕਹਿਣਾ ਕਿ ਚੋਣਾਂ ਵਿੱਚ ਧਨ ਅਤੇ ਲਾਠੀ ਦੀ ਵਰਤੋ, ਕਿਰਤੀਆਂ ਦੇ ਨੁਮਾਇੰਦਿਆਂ
ਦੇ ਪੈਰ ਨਹੀ ਲੱਗਣ ਦਿੰਦੀ, ਕਿਹੜਾ ਕਾਫੀ ਹੈ?
           ਮਾਰਕਸਵਾਦ ਸਿਖਾਉਦਾ ਹੈ, ਨਵੇ ਮੁੱਲ ਦੀ ਸਿਰਜਨਾ ਕਿਰਤ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਧਨ ਜਮ੍ਹਾਂ ਕਿਵੇ
ਹੋਇਆ? ਕਿਉਕਿ ਉਤਪਾਦਕਤਾ ਦੇ ਵਾਧੇ ਨਾਲ, ਜੇ ‘ਕਿਰਤ ਦਿਨ’ ਛੋਟਾ ਨਹੀ ਕੀਤਾ ਤਾਂ ਵਾਧੂ ਕਿਰਤ ਦਿਨ
ਦੀ ਕਮਾਈ, ਮਾਲਕਾਂ ਕੋਲ, ਸਰਮਾਇ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਇਕੱਠੀ ਹੋਈ ਹੈ। ਕਿਰਤ ਧਿਰ ਕੋਲ, ਉਜਰਤਾਂ’ ਚ ਵਾਧੇ
ਬਗੈਰ, ਹੋਰ ਕਿਤੋਂ ਆਮਦਨ ਆ ਹੀ ਨਹੀ ਸਕਦੀ। ਇਸ ਲਈ, ‘ਕਿਰਤ ਦਿਨ’ ਉਹ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਫੈਕਟਰ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਛੋਟਾ ਕਰ ਕੇ ਕਿਰਤੀ ਧਿਰ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਵਧਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।
           145 ਵਰ੍ਹੇ ਪਹਿਲਾ ਦੀ ਉਤਪਾਦਕਤਾ ਸਮੇਂ, ਕਾਰਲ ਮਾਰਕਸ 8 ਘੰਟੇ ਦੀ ਲੜਾਈ ਲਈ ਸੱਦਾ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਅੱਜ ਦੀ ੳਤਪਾਦਕਤਾ ਵਿੱਚ ‘ਕਿਰਤ ਦਿਨ’ ਦੀ ਕਾਨੂੰਨ ਦੁਆਰਾ ਮਿੱਥ ਕਿੰਨੀ ਹੋਵੇ, ਇਹ ਵਿਚਾਰਨ ਯੋਗ ਮਾਮਲਾ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਦੇ ਕਿਰਤੀਆਂ ਦੀ ਜਥੇਬੰਦੀ ਏਟਕ ਦੇ ਸੰਵਿਧਾਨ ਵਿੱਚ 1973 ਭਾਵ 37
ਵਰ੍ਹੇ ਪਹਿਲਾਂ ਦਾ ਦਰਜ ਹੈ ਕਿ “ਪਾਰਲੀਮੈਟ ਦੁਆਰਾ ਪਾਸ 6 ਘੰਟੇ ਦੀ ਕੰਮ ਦਿਹਾੜੀ ਲਈ ਘੋਲ ਜਰਨਾ ਹੈ”।
           ਇਸ ਦਿਨ ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ ਦਾ ਸਿਧਾਂਤਕ ਪਹਿਲੂ ਤੋਂ ਅਮਲ ਹੀ ਕਿਰਤੀ ਵਰਗ ਦਾ ਕਲਿਆਣ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਕੇਵਲ ਸ਼ਿਕਾਗੋ ਦੇ ਸ਼ਹੀਦਾ ਨੂੰ ਲਾਲ ਸਲਾਮ ਕਾਫੀ ਨਹੀ। ਕਿਰਤ ਦਿਨ’ ਉਹ ਕਿੰਨੇ ਘੰਟਿਆ ਦਾ ਹੋਵੇ ਲਈ ਲੜਾਈ ਹੀ ਪੈਣੀ ਹੈ। ਜਦੋ ਇਹ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਈ ਉਦੋ ਹੀ ਦੁਨੀਆਂ ਬਦਲਦੀ ਨਜ਼ਰ ਅਏਗੀ।ਇਸ ਲਈ ਕੌਮਾਤਰੀ ਮੰਚ ਪਹਿਲੀ ਦੂਜੀ ਕੌਮਾਤਰੀ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕੌਣ ਦਿੰਦਾ ਹੈ, ਉਹ ਇਤਿਹਾਸਕ ਬਣੇਗਾ।
           ਅੱਜਕੱਲ੍ਹ ਕਿਰਤੀ ਦੀ ਲੜਾਈ ਨੂੰ ਲੀਹ’ ਤੇ ਅਉਣ ਤੋ ਰੋਕਣ ਲਈ ਤਰ੍ਹਾ ਤਰ੍ਹਾ ਦੇ ਤਜਰਬੇ ਸਾਹਮਣੇ ਆ ਰਹੇ ਹਨ। ਕਿਰਤੀਆਂ ਨੂੰ ਮਹਿੰਗਾਈ, ਕੁਰੱਪਸ਼ਨ ਦੁਖੀ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਪ੍ਰੰਤੂ ਕੁਰੱਪਸ਼ਨ ਕਦੀ ਵੀ ਕਿਰਤੀਆਂ ਦੀ ਲੁੱਟ ਦਾ 2-3 ਫੀਸਦੀ ਤੋਂ ਵੱਧ ਨਹੀ ਹੁੰਦੀ। ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਕਿਰਤ ਦੀ ਲੁੱਟ ਰੁਕਣ ਨਾਲ ਹੀ ਕਿਰਤੀ ਸੌਖਾ ਹੋਣ ਲੱਗਦਾ ਹੈ। ਕੁਰੱਪਸ਼ਨ ਉਪਰਲੀ ਮੱਧ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਦਾ ਏਜੰਡਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਜਾਇਦਾਦ ਦੇ ਕਬਜ਼ੇ ਹਾਸਲ ਕਰਨੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਵੱਡਾ, ਛੋਟੇ ਨੂੰ ਕੁਰੱਪਸ਼ਨ ਰਹੀ ਮਾਤ ਦਿੰਦਾ ਹੈਤਾਂ ਇਹ ਸਾਧਨ ਸੰਪੰਨ (ਪਰ ਛੋਟੇ) ਲੋਕ ਕੁਰੱਪਸ਼ਨ ਦਾ ਮੁੱਦਾ ਉਠਾਉਦੇ ਹਨ। ਕੁਰੱਪਸ਼ਨ ਸਰਮਾਏਦਾਰੀ ਦੀ ਦੇਣ ਹੈ, ਇਹ ਸਰਮਾਏਦਾਰੀ ਦੇ ਵਧਣ ਨਾਲ ਵਧੇਗੀ। ਇਸ ਦੇ ਅਸਲੀ ਖਾਤਮੇ ਲਈ ਵੀ ਸਰਮਾਏ ਦੀ ਲੁੱਟ ਨੂੰ ਬਰੇਕ ਲਗਾਉਣੇ ਅਤੇ ਕਿਰਤੀ ਧਿਰ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਵਧਾਉਂਦਿਆਂ ਹੀ ਹੱਲ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।
            ਅੱਜ ਦੇ ਦਿਨ’ ਤੇ ਬੱਸ ਏਨਾ ਕਿ ਆਓ ਸਿਧਾਂਤ ਵੱਲ ਮੁੜੀਏ, ਸਿਧਾਂਤ ਤੋ ਸਿੱਖੀਏ ਅਤੇ ਅਮਲ ਕਰੀਏ। ਮਾਰਕਸਵਾਦ ‘ਪੁਰਾਣਾ’ ਨਹੀ ਹੋਇਆ। ਲੈਨਿਨ ਨੇ ਕਿਹਾ ਸੀ: ਮੈਂ ਅਜੇ ਤੱਕ ਮਾਰਕਸ ਅਤੇ ਏਂਗਲਜ
ਨੂੰ ਪਿਆਰ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਉਨ੍ਹਾ ਨੂੰ ਕੋਈ ਨਿੰਦੇ ਮੈਂ ਸ਼ਾਂਤ ਨਹੀ ਰਹਿ ਸਕਦਾ। ਨਹੀ, ਉਹ ਅਸਲੀ ਲੋਕ ਸਨ। ਅਸੀ ਲਾਜ਼ਮੀ ਉਨ੍ਹਾ ਤੋ ਸਿੱਖਣਾ ਹੈ। ਅਸੀ ਇਹ ਆਧਾਰ ਛੱਡਣਾ ਨਹੀ ਹੈ। ਕੀ ਹੈ ਉਹ ‘ਆਧਾਰ’ ਜੋ ਛੱਡਣਾ ਨਹੀ ਹੈ? ਅਸੀ ਸਿਧਾਂਤ ਤੋ ਅਗਵਾਈ ਲੈਣੀ ਹੈ। ਅਮਲ ਵਿੱਚੋ ਸਿਧਾਂਤ ਨੇ ਹੋਰ ਅਮੀਰ ਹੁੰਦੇ ਜਾਣਾ ਹੈ। ਸਿਧਾਂਤ ਅਤੇ ਅਮਲ ਦਾ ਸੁਮੇਲ ਸਮਾਜਕ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ  ਦਾ ਹੱਲ ਹੈ। ਉਦਾਹਰਣ ਵਜੋ ਅੱਜ ਬੇਰੁਜ਼ਗਾਰੀ ਹੈ। ਮਾਰਕਸਵਾਦ ਦੱਸਦਾ ਹੈ ਕਿ ਬੇਰੁਜ਼ਗਾਰੀ ਸਰਮਾਏਦਾਰੀ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਦੀ ਪੈਦਾਵਾਰ ਹੈ। ਇਹ ਕਿਰਤੀਆਂ ਦੀਆਂ ਉਜਰਾਤਾ ਘਟਾਉਣ ਲਈ ਵਰਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਮਾਲਕ ਜਮਾਤ ਨੂੰ ਅਪਣੇ ਕਿਰਤੀਆਂ ਨੂੰ ਡਰਾਉਣ ਦੇ ਕੰਮ ਆਉਦੀ ਹੈ ਬੇਰੁਜ਼ਗਾਰੀ। ਮਾਰਕਸਵਾਦ ਦੱਸਦਾ ਹੈ ਕਿ ਕਿਰਤ ਨਵਾਂ ਮੁੱਲ ਸਿਰਜਦੀ ਹੈ। ਫਿਰ ਨਵਾਂ ਮੁੱਲ ਸਿਰਜਨ ਤੋ ਇਹ ਬੇਰੁਜ਼ਗਾਰ ਵਾਂਝੇ ਕਿਉ ਰੱਖੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ? ਕਿਉਕਿ ਸਰਮਾਏ ਵਿੱਚ ਵਾਧੇ ਲਈ, ਇਹ ‘ਵਾਧੂ ਕਾਮੇ’ ਬਣ ਗਏ ਹਨ, ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਸਰਮਾਏਦਾਰ ਆਪਣੇ ਕੋਲੋਂ ਕੁੱਝ ਨਹੀ ਦੇਵੇਗਾ, ਜੇ ਦੇਣਾ ਹੀ ਹੁੰਦਾ ਤਾਂ ਉਹ ਬੇਰੁਜ਼ਗਾਰ ਹੀ ਕਿਉ ਕਰਦਾ? ਇਸ ਲਈ, ਜਦੋ ‘ਬੇਰੁਜ਼ਗਾਰੀ’ ਭਾਵ ਵਾਧੂ ਕਾਮੇ ਹੋਣ ਉਦੋ ਮਾਰਕਸਵਾਦੀ ਸੂਤਰ ‘ਕਿਰਤ ਦਿਨ’ ਛੋਟਾ ਕਰਨ ਨਾਲ ਹੀ ਨਵੇ ਕਿਰਤੀਆਂ ਨੂੰ ਕੰਮ’ ਤੇ ਲਿਅਉਦਾ ਹੈ। ਸਮੁੱਚੀ ਕਿਰਤ ਦਾ ਪੈਦਾਵਾਰ ਵਿੱਚੋ ਅਨੁਪਾਤੀ ਹਿੱਸਾ ਵਧਾਉਦਾ ਹੈ। ਮੰਨ ਲਓ ਸਮਾਜ ਕੋਲ 800 ਘੰਟੇ ਜਾਂ ਹਜ਼ਾਰ ਘੰਟੇ ਜਾਂ ਲੱਖ ਘੰਟੇ ਜਾਂ ਕਰੌੜ ਜਾਂ ਅਰਬ ਘੰਟੇ ਕੰਮ ਹੈ। ਜੇ 8 ਘੰਟੇ ਦਾ ‘ਕਿਰਤ ਦਿਨ’ ਹੈ ਤਾਂ 100 ਕਿਰਤੀਆ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ ਜੇ 6 ਘੰਟੇ ਦਾ ‘ਕਿਰਤ ਦਿਨ’ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇ ਤਾਂ 133.33 ਕਿਰਤੀਆਂ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ।
             ਅੱਗੇ ਇਹ 6 ਘੰਟੇ ਉੱਪਰ ਰੁਕਿਆ ਹੀ ਰਹੇ ਇਹ ਵੀ ਜਰੂਰੀ ਨਹੀ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਸਰਮਾਇਦਾਰੀ ਪੈਦਾਵਾਰ ਢੰਗ ਦੀ ਥਾਂ ਸਮਾਕਵਾਦੀ ਪੈਦਾਵਾਰੀ ਢੰਹ ਹੋਵੇਗਾ ਤਾਂ ‘ਕਿਰਤ ਦਿਨ’ ਛੋਟਾ  ਹੁੰਦਿਆ ਕੁਝ ਘੰਟੇ ਤੱਕ ਸਿਮਟ ਜਾਵੇਗਾ। ਵਿਕਸਤ ਮਸ਼ੀਨਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋ ਸਮੁੱਚੇ ਸਮਾਜ ਲਈ, ਫਰੀ, ਵੇਹਲਾ ਸਮਾਂ ਪੈਦਾ ਕਰਨਗੀਆਂ, ਉਦੋਂ ਕੋਈ ਅਪਣੇ ਧਨ, ਸਰਮਾਇ ਨਾਲ, ਆਪਣੇ ਹਿੱਸੇ ਦਾ ਕੰਮ ਦੂਜਿਆਂ’ ਤੇ ਸੁੱਟ ਕੇ, ਆਪਣੇ ਲਈ ਵਿਜਲਾ
ਸਮਾਂ ਨਹੀ ਹਥਿਆਏਗਾ।
             ‘ਉਤਪਾਦਕਤਾ’ ਅਤੇ ‘ਕਿਰਤ ਦਿਨ’ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਵਿਕਾਸ ਕਿ
ਤੀਆ ਲਈ ਹੀ ਨਹੀ ਸਮੁੱਚੇ ਸਮਾਜ ਲਈ, ਖੁਸ਼ੀਆਂ ਅਤੇ ਖੁਸ਼ਹਾਲੀ ਲਿਅਉਣ  ਵਾਲਾ ਮਾਰਗ ਹੈ। ਆਓ ਗਿਆਨ ਅਤੇ ਅਮਲ ਵਿੱਚੋ ਇਸ ਨੂੰ ਛੇਤੀ ਹਕੀਕੀ ਰੂਪ ਦੇਣ ਲਈ ਹੰਭਨਾ ਮਾਰੀਏ। ਇਹੀ ‘ਕਿਰਤ ਦਿਨ’ ਦੇ ਇਤਹਾਸਕ ਯੋਧਿਆ ਨੂੰ ਸ਼ਰਧਾਂਜਲੀ ਹੋਵੇਗੀ ਅਤੇ ਸਮਾਜਕ ਪਰਿਵਰਤਨ ਲਈ ਦੇਣ ਬਣੇਗੀ।

Sunday, May 8, 2011

ਮਾਂ .....(ਕਾ. ਜਗਰੂਪ)


ਤੂੰ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੀ ਲਗਾਤਾਰਤਾ ਦਾ ਨਾਂ
ਮਾ
ਤੂੰ ਇਕ ਚੁੰਮਣ
ਬੁਲ ਲੈਣ ਜਦੋਂ ਤੇਰਾ ਨਾਂ ।
ਪੰਜਾਬੀ 'ਚ ਬੇਬੇ,
ਹਿੰਦੀ 'ਚ ਮਾਂ,
ਉਰਦੂ 'ਚ ਅੰਮੀਂ,
ਇੰਗਲਿਸ਼ 'ਚ ਮੰਮੀਂ,
ਮਾਂ! ਤੂੰ ਇਕ ਚੁੰਮਣ
ਬੁੱਲ ਲੈਣ ਜਦੌਂ ਤੇਰਾ ਨਾਂ।
ਮਾਂ!
ਤੂੰ ਕੈਸੀ ਬਲਾ*!
ਠੰਡੀਆਂ-ਠਾਰਾਂ 'ਚ ਨਿੱਘ,
ਤੱਤੀਆਂ ਤਪਾਂੜਾਂ 'ਚ
ਠੰਡੀ,ਘਣੀ ਗਾੜੀ ਛਾਂ!
ਮਾਂ ਤੂੰ ਕੈਸੀ ਬਲਾ!
ਮਾਂ!
ਤੂੰ ਬੇਰੋਕ ਵਹਿਣ,
ਵਧਦਾ ਵਹਾਅ,
ਤਿਆਗ ਤੇ ਦਿਆਲਤਾ ਦੀ
ਤੇਰੀ ਸਾਂਝੀਵਾਲਤਾ ਦੀ,
ਉਚੀ-ਸੁੱਚੀ ਥਾਂ
ਮਾਂ! ਤੂੰ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੀ ਲਗਾਤਾਰਤਾ ਦਾ ਨਾਂ
ਮਾ
ਤੂੰ ਇਕ ਚੁੰਮਣ
ਬੁਲ ਲੈਣ ਜਦੋਂ ਤੇਰਾ ਨਾਂ


* ਬਲਾ ਤੋਂ ਭਾਵ ਸ਼ਕਤੀ ਤੋਂ ਹੈ।

Sunday, April 24, 2011

ਰੁਜ਼ਗਾਰ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਮੁਹਿੰਮ ਤਹਿਤ ਵਿੱਦਿਆ ਨੂੰ ਬਚਾਉਣ ਦਾ ਉਪਰਾਲਾ... “ਨਰਿੰਦਰ ਕੌਰ ਸੋਹਲ”

                                                                             ਮੈਗਜ਼ੀਨ ‘ਭਵਿੱਖ’ ਦੇ ਅੰਕ 17 ‘ ਨਵੰਬਰ 2002’ ਵਿੱਚੋਂ


ਅੱਜ ਜਦੋ ਅਸੀ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਸ਼ਹੀਦ ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ਸਰਾਭਾ ਦਾ ਦਿਨ ਮਨਾਰਹੇ ਹਾਂ ਤਾ ਇਹ
ਪਾਸੇ ਮਾਣ ਵਾਲੀ ਗੱਲ ਹੈ। ਕਿ ਸ਼ਹੀਦ ਦੇ ਵਾਰਸ ਅੱਜ ਵੀ ਉਹਨਾ ਦੀ ਸੋਚ ਅਪਨਾ ਕੇ 
ਅੱਗੇ ਵੱਧ ਰਹੇ ਹਨ।
ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਇਹ ਸਾਨੂੰ ਸੋਚਣ ਲਈ ਮਜ਼ਬੂਰ ਕਰਦਾ ਹੈ ਕੀ ਉਹਨਾ ਸ਼ਹੀਦਾ ਦੇ ਸੁਪਨੇ ਸੱਚ ਹੋ ਪਾਏ ਹਨ?
ਜਵਾਬ ਮਿਲੇਗਾ ਨਹੀ। ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੇ 55 ਸਾਲ ਬਾਅਦ ਵੀ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਬੇਰੁਜ਼ਗਾਰੀ,ਗਰੀਬੀ,ਅਨਪੜ੍ਹਤਾ ਵਰਗੀਆਂ ਬੁਰਾਈਆਂ ਵੱਧਦੀਆਂ ਜਾ ਰਹੀਆਂ ਹਨ। ਭ੍ਰਿਸ਼ਟਾਚਾਰ ਦਾ ਹਰ ਪਾਸੇ ਬੋਲਬਾਲਾ ਨਜ਼ਰ ਅਉਦਾ
ਹੈ। ਅੱਤਵਾਦ ਤੇ ਫਿਰਕਾਪ੍ਰਸਤੀ ਨੇ ਆਮ ਜਨਤਾ ਨੂੰ ਮੌਤ ਦੇ ਮੂੰਹ ਵਿੱਚ ਪਾ ਰੱਖਿਆ ਹੈ।

      ਇਹਨਾਂ ਸਭ ਬੁਰਾਈਆਂ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕਰਨ ਤੇ ਸ਼ਹੀਦਾਂ ਦੇ ਸੁਪਨਿਆਂ ਦਾ ਦੇਸ਼ ਬਨਾਉਣ ਲਈ ਸਰਬ
ਭਾਰਤ ਨੌਜਵਾਨ ਸਭਾ ਅਤੇ ਆਲ ਇੰਡੀਆਂ ਸਟੁਡੈਟਸ਼ ਫੈਡਰੇਸ਼ਨ ਵਲੋ ਪਿਛਲੇ ਕੁੱਝ ਸਮੇ ਤੋ “ਰੁਜ਼ਗਾਰ ਪ੍ਰਾਪਤੀ
ਮੁਹਿੰਮ” ਚਲਾਈ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ। ਇਹ ਮੁਹਿੰਮ ਜਿਥੇ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਲਈ ਲੜ ਰਹੀ ਹੈ। ਉਥੇ ਇਸਦਾ ਸੰਬੰਧ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨਾਲ ਵੀ ਹੈ। ਅੱਜ ਇਥੇ ਮੈਂ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਤ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਦਾ ਜਿਕਰ ਕਰਨਾ ਹੈ। ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਹੱਲ “ਰੁਜ਼ਗਾਰ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਮੁਹਿੰਮ” ਰਾਹੀ ਕੱਢਿਆਂ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਮੁਹਿੰਮ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਮੰਗ ਜਿਥੇ ਸਿੱਧੇ ਤੌਰ ਤੇ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨਾਲ ਜੁੜੀ ਹੈ ਉਥੇ ਅਸਿੱਧੇ ਤੋਰ ਤੇ ਵਿਸਿਦਆਰਥੀਆਂ ਨਾਲ ਵੀ ਹੈ।
ਕਿਉਕਿ ਸਕੂਲ,ਕਾਲਜ ਤੋ ਬਾਹਰ ਆ ਕੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਨੌਜਵਾਨ ਅਖਵਾਉਦਾ ਹੈ ਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਕੰਮ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।
       ਦੂਸਰੀ ਮੰਗ ਸਿੱਧੇ ਤੌਰ ਤੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨਾਲ ਜੁੜਦੀ ਹੈ। ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਹਰ ਬੱਚੇ ਲਈ 10+2 ਤੱਕ
ਮੁਫਤ ਤੇ ਲਾਜ਼ਮੀ ਵਿੱਦਿਆ ਮੰਗ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ। ਵਿਦਿਆ ਦਾ ਪੱਧਰ ੳੁੱਚਾ ਚੁੱਕਣ ਲਈ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਅਧਿਆਪਕ ਅਨੁਪਾਤ 22:1 ਕੀਤੇ ਜਾਣ ਦੀ ਮੰਗ ਵੀ ਨਾਲ ਹੈ। ਇਗਨਾਂ ਮੰਗ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਕਿਉ ਪਈ ਇਹ ਜਾਨਣ ਲਈ ਸਾਨੂੰ ਅੱਜ ਦੇ ਵਿਦਿਆ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਤ ਹਾਲਾਤ ਜਾਨਣੇ ਹੋਣਗੇ। ਵਰਤਮਾਨ ਕਾਲ ਨੂੰ ਵਿਗਿਆਨ ਟੈਕਨਾਲੋਜੀ,ਕੰਪਿਊਟਰ ਅਤੇ ਇਨਰਨੈਟ ਦਾ ਕਾਲ ਕਿਹਾ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਇਹ ਗਲਤ ਨਹੀ ਹੋਵੇਗਾ। ਇਸ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਪੰਜਾਬ ਸੂਬੇ ਦਾ ਸਿੱਖਿਆ ਖੇਤਰ ਬਿਲਕੁਲ ਪਛੜ੍ਹਦਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਜਦੋ ਕਿ ਪਹਿਲਾ 1984-86 ਵਿੱਚ ਇਸ ਦਾ 7ਵਾਂ ਨੰਬਰ ਸੀ। ਅੱਜ ਦੇ ਸਮੇ ਦਾ ਮੁਕਾਬਲਾ ਕਰਨਾ ਇਸ ਲਈ ਦੂਰ ਦੀ ਗੱਲ ਹੋ ਗਈ ਹੈ।
ਸਾਡੇ ਸਿੱਖਿਆ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਵੀ ਅਨਪੜ੍ਹ ਜਾਂ ਅਧਪੜ੍ਹ ਸ਼ਖਸੀਅਤਾ ਹਨ। ਇਹ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਤਾਂ ਤਕਰਹੀਣ ਅਧਿਆਪਕਾਂ ਨੂੰ ਠੇਕੇ ‘ਤੇ ਦੇਣ (ਰੱਖਣ) ਦੀਆਂ ਨੀਤੀਆਂ ਅਪਨਾਉਣ ਜਾਣਦੇ ਹਨ ਕਿਉਕਿ ਇਹਨਾਂ ਦੇ ਆਪਣੇ ਬੱਚੇ ਸਰਕਾਰੀ ਸਕੂਲਾ ਦੇ ਪ੍ਰਛਾਵੇਂ ਤੋਂ ਵੀ ਡਰਦੇ ਹਨ। ਪੰਜਾਬ ਦੇ
ਪ੍ਰਬੰਧਕਾਂ (ਸਿਆਸੀ ਲਡਿਰਾਂ) ਨੇ ਸਿੱਖਿਆ ਦੀ ਹੋਂਦ ਹੀ ਗਵਾ ਦਿੱਤੀ ਹੈ। ਇਥੋਂ ਦੇ ਸਿਆਸਤਦਾਨ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਉਲਝੇ ਹੋਏ ਤਾਣੇ ਬਾਣੇ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਸਿਆਸੀ ਹਿੱਤਾਂ ਲਈ ਉਲਝਾਈ ਰੱਖਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਨ।ਇਸ ਲਈ ਉਹ ਆਪਣਾ ਜ਼ੋਰਦਾਰ ਹਮਲਾ ਸਿੱਖਿਆ ‘ਤੇ ਕਰਦੇ ਹਨ।
ਕਿਉਕਿ ਵਿਦਿਆਾਂ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਚੇਤਨਾਂ ਕਰਦੀ ਹੈ ਤੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਚੇਤਨਾਂਸਿਆਸਤਦਾਨਾ ਦੇ ਮਨਾਂ ਅੰਦਰ ਕੁਰਸੀ ਖੁੱਸ ਜਾਣਦਾ ਡਰ ਪੈਦਾ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਟਾਲਸਟਾਏ ਅਨੁਸਾਰ-“ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਤਾਕਤ ਦਾ ਰਾਜ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਅਗਿਆਨਤਾ ਵਿੱਚ ਹੈ ਅਤੇ ਸਰਕਾਰ ਇਹ ਰਾਜ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜਾਣਦੀ ਹੈ। ਇਸੇ ਕਰਕੇ ਸਰਕਾਰ ਸੱਚੇ ਗਿਆਨ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕਰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹੀ ਸਮਾਂ
ਇਸ ਸੋਚ ਦੇ ਅਹਿਸਾਸ ਕਰਨ ਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਬਹੁਤ ਹੀ ਇਤਰਾਜ਼ਯੋਗ ਹੈ ਕਿ ਸਰਕਾਰ ੋਗਆਨ
ਦੇਣ ਦੇ ਨਾਂ ਹੇਠ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਅਗਿਆਨਤਾ ਦੇ ਸਮੁੰਦਰ ਵਿੱਚ ਡੁੱਬੇ ਦੇਵੇ ਅਤੇ ਅਸੀ ਹੱਥ ਤੇ ਹੱਥ ਧਰ ਕੇ ਬੈਠੇ ਰਹੀਏ ਹੈ”।
        ਇਸ ਹਾਲਤ ਦਾ ਸਬੂਤ ਹੈ ਵਿੱਦਿਆ ਦਾ ਡਿੱਗ ਰਿਹਾ ਪੱਧਰ। ਸਰਕਾਰੀ,ਸਕੂਲ ਹਰ
ਮੁੱਢਲੀ ਸਹੂਲਤਾਂ ਤੋ ਸੁੱਖਣੇ ਹੁੰਦੇ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ। 29% ਸਕੂਲ ਝੁੱਗੀਆਂ,ਟੈਟਾਂ ਜਾਂ ਅਸਮਾਨ ਹੇਠ
ਹੀ ਲਾਏ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ। 27% ਸਕੂਲਾਂ ਵਿੱਚ ਪੰਜ ਕਲਾਸਾਂ ਲਈ ਕੇਵਲ ਇੱਕ ਅਧਿਆਪਕ ਹੀ
ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ  ਗਿਆ ਹੈ। ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਅਧਿਆਪਕ ਅਨੁਪਾਤ ਨਿਰਾਸ਼ਜਨਕ 68:1 ਦਾ ਹੈ। ਇਕ ਪਾਸੇ ਬੇਰੁਜ਼ਗਾਰਾਂ ਦੀ ਫੌਜ ਵਿਹਲੀ ਹੈ ਤੇ ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਸਕੂਲਾਂ ਵਿੱਚ ਅਧਿਆਪਕਾ ਦੀ
ਕਮੀ ਪਾਈ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ। ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਅਧਿਆਪਕ ਅਨੁਪਾਤ 22:1 ਦੀ ਮੰਗ ਜਿਥੇ ਵਿਦਿਆ ਦਾ ਪੱਧਰ ਉੱਚਾ ਚੁੱਕਣ ਵਿੱਚ ਸਹਾਈ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਉਥੇ ਅਧਿਆਪਕਾਂ ਦੀ ਘਾਟ ਪੂਰੀ
ਕਰਦੀ ਬੇਰੁਜ਼ਗਾਰਾਂ ਨੂੰ ਕੰਮ ਵੀ ਦਿਵਾਉਣ ਵਿੱਚ ਸਹਾਈ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।
    10+2 ਤੱਕ ਮੁਫਤ ਤੇ ਲਾਜ਼ਮੀ ਵਿੱਦਿਆ ਦੀ ਮੰਗ ਹਰ ਵਰਗ ਦੇ ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਵਿਦਿਆ ਖੇਤਰ
ਅੰਦਰ ਲੈ ਆਉਦੀ ਹੈ। ਜੇ ਸਰਕਾਰ ਅਨਪੜ੍ਹਤਾ ਖਤਮ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਉਸਨੂੰ 10+2
ਤੱਕ ਵਿਦਿਆ ਮੁਫਤ ਤੇ ਲਾਜ਼ਮੀ ਕਰਨੀ ਹੋਵੇਗੀ। ਪਰ ਇਸਨੂੰ ਉਲਟ ਸਰਕਾਰ ਸਰਕਾਰੀ ਸਕੂਲਾਂ ਦੀ ਥਾਂ ਪ੍ਰਈਵੇਟ ਸਕੂਲਾਂ ਨੂੰ ਵੱਧਣ-ਫੁੱਲਣ ਲਈ ਹਵਾ ਦੇ ਰਹੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਦਾ ਸਿੱਧਾ ਨੁਕਸਾਨ ਗਰੀਬ ਤੇ ਮੱਧ ਵਰਗੀ ਨੂੰ ਹੋਵੇਗਾ। ਸਿੱਖਿਆ ਦਾ ਨਿੱਜੀਕਰਨ,ਵਾਪਰੀਕਰਨ ਲਗਾਤਾਰ
ਕੀਤਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਅਮੀਰ ਘਰਾਂ ਦੇ ਬੱਚਿਆਂ ਵਾਸਤੇ ਤਾਂ ਕਾਨਵੈਟ,ਪਬਲਿਕ ਸਕੂਲ ਆਦਿ ਖੁੱਲੇ ਹਨ ਪਰ ਗਰੀਬ ਤੇ ਮੱਧ ਵਰਗੀ ਘਰਾਂ ਦੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੇ ਤਾਂ ਸਰਕਾਰੀ ਸਕੂਲਾਂ ਵਿੱਚ ਅਸਮਾਨ ਛੂੰਹਦੀਆਂ ਫੀਸਾਂ ਨਹੀ ਦੇ ਸਕਦੇ।
              ਅੱਗੇ ਜਾ ਕੇ ਕਾਲਜਾਂ ਵਿਚ ਦਾਖਲਾ ਲੈਣ ਸਮੇ ਇਹ ਸਮਸਿਆ ਉਬਰ ਕੇ ਸਾਹਮਣੇ ਆਉਂਦੀ ਹੈ ਕਿ ਚੰਗੇ ਸਕੂਲਾਂ ਦੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਦਾਖਲਾ ਪਰਿਖਿਆ ਪਾਸ ਕਰ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਪਰ ਪੇਂਡੂ ਸਰਕਾਰੀ ਸਕੂਲਾਂ ਵਿਚ ਪੜ੍ਹਨ ਵਾਲੇ ਨਿਗੁਣੀ ਜਿਹੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿਚ ਹੀ ਦਾਖਲਾ ਲੈ ਪਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਦਾਖਲਾ ਲੈਣ ਤੋ ਬਾਅਦ ਸੁਰੂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਇਕ ਸਮੱਸਿਆ ਫੀਸਾਂ ਵਿਚ ਲਗਤਾਰ ਵਾਧੇ ਨਾਲ।ਮੁਸ਼ਕਲ ਨਾਲ ਜੇ ਦਾਖਲਾ ਮਿਲਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਅੱਗੇ ਫੀਸਾਂ ਇਨੀਆਂ ਵੱਧ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ਕਿ ਨਿਰਾਸ਼ ਹੋਏ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਵਾਪਸ ਮੁੜਣ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।ਪੰਜਾਬ ਦੇ 80% ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਪ੍ਰਾਈਵੇਟ ਕਾਲਜਾਂ ਵਿਚ ਪੜ੍ਹਦੇ ਹਨ। ਪੰਜਾਬ ਸਰਕਾਰ ਵੱਲੋਂ ਜੋ ਪ੍ਰਾਈਵੇਟ ਕਾਲਜਾਂ ਨੂੰ 95% ਗਰਾਂਟ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ ਉਸ ਵਿਚੋਂ ਕੱਟ ਲਾ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਇਸ ਨਾਲ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਕਾਲਜਾਂ ਤੱਕ ਨਹੀ ਪਹੁੰਚ ਪਾਵੇਗੀ।ਕਿਉਂਕੇ ਕਈ ਕਾਲਜ ਬੰਦ ਹੋਣ ਕਿਨਾਰੇ ਪਹੁੰਚ ਜਾਂਣਗੇ। ਵਿਦਿਆ ਦੇ ਵਿਪਾਰੀਕਰਨ ਨੂੰ ਉਤਸਾਹਿਤ ਕਰਨ ਲਈ ਕੇਂਦਰ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਸਾਰੀਆਂ ਹੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀਆਂ ਨੂੰ ਨਿਰਦੇਸ਼ ਦਿੱਤਾ ਹੈ ਕਿ ਆਪਣੇ ਆਰਥਿਕ ਸਾਧਨ ਆਪ ਪੈਦਾ ਕੀਤੇ ਜਾਂਣ। ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀਆਂ ਫੀਸਾਂ ਵਿਚ ਲਗਾਤਾਰ ਵਾਧਾ-ਕਰੀ ਜਾ ਰਹੀਆਂ ਹਨ।
ਪੰਜਾਬੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਤਾਂ ਪ੍ਰੀਖਿਆਂ ਫਾਰਮਾਂ ਵਿੱਚੋ ਕੋਈ ਕਮੀ ਜਾਂ ਗਲਤੀ ਦਾ ਤਿੰਨ ਸੋਂ ਰੁਪਏ
ਤੱਕ ਤਰੁੱਟੀ  ਫੀਸ ਦੇ ਨਾਂ ਤੇ ਲੈ ਰਹੀ ਹੈ। ਡਿਗਰੀਆਂ ਖਰੀਦੀਆਂ ਤੇ ਵੇਚੀਆਂ ਜਾ ਰਹੀਆਂ ਹਨ। ਹਰ ਚੀਜ ਵਾਂਗ ਵਿੱਦਿਆਂ ਵੇਚੀ ਤੇ ਖਰੀਦੀ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਵਸਤੂ ਬਣ ਗਈ ਹੈ। ਅੱਜ
ਕਾਬਲੀਅਤ ਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ ਪੈਸੇ ਵਾਲੇ ਲੋਕ ਮੈਡੀਕਲ ਐਮ.ਬੀ.ਬੀ.ਐਸ ਜਾਂ ਇੰਜਨੀਅਰਿੰਗ ਲਈ
ਲੱਖਾਂ ਰੁਪਏ ਦੇ ਕੇ ਸੀਟ ਖਰੀਦ ਕੇ ਡਾਕਟਰ ਅਤੇ ਇੰਨਜੀਅਰ ਬਣ ਰਹੇ ਹਨ। ਰਹਿੰਦੀ ਕਸਰ
ਅਧਿਆਪਕਾਂ ਦੇ ਗੈਰ ਜਿੰਮੇਵਾਰਾਨਾ ਕੰਮ ਪੂਰੀ ਕਰੀ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ। ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਕਈ ਪੇਡੂ ਸਕੂਲਾਂ ਵਿੱਚ ਲੱਗੇ ਹੋਏ ਸ਼ਹਿਰੀ ਅਧਿਆਪਕਾਂ ਨੇ ਸਥਾਨਕ ਵਿਹਲੇ ਮੁੰਡੇ ਜਜ਼ਾਰ,ਡੇਢ ਹਜ਼ਾਰ ਰੁਪਏ ਮਹੀਨੇ ਦੇ ਕੇ ਆਪਣੀ ਥਾਂ ਸਕੂਲ ਖੋਲਣ ਤੇ ਬੰਦ ਕਰਨ ਅਤੇ ਬੱਚੇ ‘ਪੜਾਉਣ’ ਲਈ ਰੱਖੇ
ਹੋਏ ਹਨ। ਅਤੇ ਉਹ ਸਕੂਲ ਜਾਏ ਬਿਨਾ ਬਕਾਇਦਾ ਕੋਈ ਹੋਰ ਕਾਰੋਬਾਰ ਚਲਾਉਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਨਾਲ ਵੀ ਵਿਦਿਆਥੀਆਂ ਦਾ ਨੁਕਸਾਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਸਰਕਾਰ ਵੀ ਅਧਿਆਪਕਾਂ ਤੋ ਗੈਰ ਵਿਦਿਅਕ ਕੰਮ ਲੈ ਕੇ ਕੀਮਤੀ ਸਮਾਂ ਖਰਾਬ ਕਰ ਦਿੰਦੀ ਹੈ। ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਪ੍ਰਾਈਵੇਟ ਸਕੂਲਾਂ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਸਰਕਾਰੀ ਸਕੂਲਾਂ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਬਹੁਤ ਮਾੜੇ ਆਉਦੇ ਹਨ।
         ਵਿਦਿਅਕ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਸੁਧਾਰਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ਉਤੇ ਅਨੇਕ ਕੱਚ-ਘਰੜ ਤਜਰਬੇ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਜਿਨਾਂ ਨਾਲ ਸਮੁੱਚੀ ਸਥਿਤੀ ਸੁਧਾਰਨ ਦੀ ਥਾਂ ਵਿਗੜਦੀ ਗਈ ਹੈ।ਵਿਦਿਆ ਵਰਗੇ ਅਹਿਮ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਨਵੇ-ਨਵੇ ਤੇ ਵੱਡੇ-ਵੱਡੇ ਫੈਸਲੇ ਲੈਣ ਵਿੱਚ ਵਿਦਿਅਕ ਮਹਿਰਾਂ ਦਾ ਕੋਈ ਹੱਥ ਹੀ ਨਹੀ ਹੁੰਦਾ ਅਤੇ ਘੱਟ ਪੜ੍ਹੇ ਲਿਖੇ ਤੇ ਵਿਦਿਅਕ ਸਿਧਾਂਤਾਂ ਤੇ ਬਾਰੀਕੀਆ ਦੀ ਜਾਣਾਕਾਰੀ ਤੇ ਕੋਰੇ ਸਿਆਸਦਾਨਾਂ ਵੱਲੋ ਐਲਾਨ ਦਿੱਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਜਿਸ ਦੀ ਮਿਸਾਲ ਨਵੀ ਸਿੱਖਿਆਂ ਨੀਤੀ 2002 ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਆਫ ਐਕਸ਼ਨ ਹੈ। ਈ.ਟੀ.ਟੀ ਡਿਪਲੋਮਾ ਕੋਰਸ 1989 ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਅੰਦਰ 7 ਡਾਇਟ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਨੇ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਅਰੰਭ ਵਿੱਚ 450 ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੇ ਇਹ ਟ੍ਰੇਨਿੰਗ ਪਾਸ ਕੀਤੀ ਜੋ ਅੱਜ 1800 ਦੇ ਕਰੀਬ ਪਹੁੰਚ ਚੁੱਕੀ ਹੈ। ਜਿਸ ਨੂੰ ਹੁਣ ਬੀ.ਏ ਤੋ ਬਾਅਦ ਕਰਨ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਲੈ ਲਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲਾ ਲੈਣ ਸਮੇ 50% ਨੰਬਰ ਮੰਗੇ ਜਾਦੇ ਸਨ ਪਰ ਹੁਣ ਵਧਾ ਕੇ 55% ਕਰ ਦਿੱਤੇ ਹਨ। ਜਿਸ ਨਾਲ ਕੋਰਸ ਕਰ ਰਹੇ ਸਿੱਖਿਆਰਥੀਆਂ ਤੇ 10+2 ਕਰ ਚੁੱਕੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਵੱਡਾ ਨੁਕਸਾਨ ਉਠਾਉਣਾ ਪੈ
ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਸ ਕੋਰਸ ਨੂੰ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਈ.ਟੀ.ਟੀ ਅਧਿਆਪਕ ਦੀ ਯੋਗਤਾ ਰਾਸਟਰੀ ਸੱਖਿਆ
ਨੀਤੀ 1996 ਅਨੁਸਾਰ 6 ਤੋ 14 ਸਾਲ ਦੇ ਆਯੂ ਗੁੱਟ ਦੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਅੰਗਰੇਜੀ ਸਮੇਤ ਸਾਰੇ ਵਿਸ਼ੇ ਪੜ੍ਹਾਉਣ ਵੱਲ ਹੀ ਸੀਮਤ ਕੀਤਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾ ਉਮਰ ਹੱਦ ਵੀ 45 ਸਾਲ ਤੋ
ਘਟਾ ਕੇ 32 ਸਾਲ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਹੈ। ਜੋ ਆਪਾ  ਵਿਰੋਧੀ ਗੱਲਾ ਹਨ। ਇਕ ਪਾਸੇ ਦਾਖਲਾ ਲੈਣ ਦੀ ਉਮਰ ਹੱਦ 32 ਤੋ 35 ਸਾਲ ਹੈ। ਕੋਰਸ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲਾ ਲੈਣ ਉਪਰੰਤ ਕੋਰਸ ਵੀ 2ਸਾਲ ਕਰਨਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।ਜਿਸ ਨਾਲ ਉਮਰ ਹੱਦ ਦੇ ਘੱਟਣ ਨਾਲ ਉਹ ਨੋਕਰੀ ਤੋ ਵਾਂਝੇ ਹੋ ਜਾਣਗੇ।
        ਇਹਨਾ ਸਭ ਹਲਾਤਾਂ ਨੂੰ ਵੇਖਦਿਆ ਹੀ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਵੱਲੋ ਮੁੱਖ ਮੰਗਾਂ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ “ਰੁਜਗ਼ਾਰ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਮੁਹਿੰਮ” ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ ਹੋਈ ਹੈ।ਅੱਜ ਇਸ ਨੇ ਇਕ ਕਦਮ ਹੋਰ ਅੱਗੇ ਚੁੱਕਿਆ ਹੈ।ਹੁਣ ਮੁਲਾਜ਼ਮ ਵੀ ਵੱਡੀ ਗਿਣ    ਤੀ ਵਿੱਚ ਆਪਣਾ ਕੰਮ ਬਚਾਉਣ ਲਈ ਇਹਨਾ ਨਾਲ ਆ ਰਹੇ ਹਨ।ਇਹ ਸਾਂਝ ਜਿਥੇ ਇਸ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਮਜ਼ਬੂਤ ਅਧਾਰ ਦਿੰਦੀ ਹੈ ਉਥੇ ਹੁਣ ਹਰ ਪਾਸੇ ਇੱਕ ਨਾਹਰਾ ਗੂੰਝੇਗਾ।
  “ਨੌਜਵਾਨ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਮੁਲਾਜ਼ਮ ਦੀ ਏਕਤਾ ਜਿੰਦਾਬਾਦ”
  “ਕੰਮ ਮੰਗਦਿਆਂ ਤੇ ਕੰਮ ਬਚਾਉਣ ਵਾਲਿਆਂ ਦੀ ਏਕਤਾ ਜਿੰਦਾਬਾਦ”  
       

Monday, April 18, 2011

ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਕਲਮ ਤੋ....


 “ਸਭ ਕਿਸੇ ਲਈ ਉਤਸਾਹਿਤ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਆਦਰਸ਼, ਉਦੇਸ਼ ਲਈ ਮਰਨਾ ਨਾ ਹੋ ਕੇ, ਉਦੇਸ਼ ਲਈ ਜਿਉਣਾ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ”
                                                                                       


“ਇਨਕਲਾਬ ਦੀ ਤਲਵਾਰ ਵਿਚਾਰਾਂ ਦੀ ਸਾਣ ਤੇ’ ਤਿਖੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ”
                                                                                       


“ਸਾਨੂੰ ਨੌਜਵਾਨਾ ਲਈ ਅਧਿਐਨ ਕੇਂਦਰ ਖੋਲਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ। ਸਾਨੂੰ ਪੈਂਫਲਿਟਾਂ, ਕਿਤਬਚਿਆਂ, ਭਾਸ਼ਣਾ ਅਤੇ ਵਿਚਾਰ-ਵਟਾਂਦਰਿਆਂ ਰਾਹੀਂ ਹਰ ਇਕ ਥਾਂ ਤੇ ਆਪਣੇ ਖਿਆਲਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ”
                                                                                                       


“ਇਸ ਵੇਲੇ ਰਾਜ ਪ੍ਰਬੰਧ ਦੀ ਮਸ਼ੀਨ ਵਿਸ਼ੇਸ ਹਿੱਤਾਂ ਦੇ ਹੱਥ ਵਿਚ ਹੈ, ਜਨਤਾ ਦੇ ਹਿੱਤਾਂ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਲਈ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਆਦਰਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਅਮਲੀ ਰੂਪ ਦੇਣ ਲਈ ਅਰਥਾਤ ਸਮਾਜ ਨੂੰ ਨਵੇਂ ਸਿਰੇ ਤੋਂ ਕਾਰਲ ਮਾਰਕਸ ਦੇ ਸਿਧਾਂਤਾਂ
ਅਨੁਸਾਰ ਜੱਥੇਬੰਦ ਕਰਨ ਲਈ ਸਾਨੂੰ ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਮਸ਼ੀਨ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਹੱਥ ਵਿਚ ਲੈਣਾ ਪਵੇਗਾ।ਅਸੀਂ ਇਸ ਆਦਰਸ਼ ਲਈ ਲੜ ਰਹੇ ਹਾਂ।ਇਸ ਲਈ ਸਾਨੂੰ ਜਨਤਾ ਨੂੰ ਪੜਾਉਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।”  
                                                                                                     
 

“ ਇਨਕਲਾਬ ਮਿਹਨਤੀ ਵਿਚਾਰਕਾਂ ਅਤੇ ਮਿਹਨਤੀ ਕਾਰਕੁੰਨਾਂ ਦੀ ਪੈਦਾਇਸ਼ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਬਦਕਿਸਮਤੀ ਨੂੰ ਭਾਰਤੀ ਇਨਕਲਾਬ ਦਾ ਬੌਧਕ ਪੱਖ ਹਮੇਸ਼ਾ ਕਮਜੋਰ ਰਿਹਾ ਹੈ।ਇਸ ਲਈ ਇਨਕਲਾਬ ਦੀਆਂ ਜਰੂਰੀ ਗੱਲਾਂ ਅਤੇ ਕੀਤੇ ਗਏ ਕਾਰਜ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਵੱਲੀਂ ਧਿਆਨ ਨਹੀ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਇਸ ਵਾਸਤੇ ਇਕ ਇਨਕਲਾਬੀ ਨੂੰ ਅਧਿਐਨ ਅਤੇ ਚਿੰਤਨ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਪਵਿੱਤਰ ਜਿਮੇਵਾਰੀ ਬਣਾ ਲੈਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ”
                                                                                                       


ਜਨਤਾ ਦੇ ਹਿੱਤਾਂ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਲਈ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਆਦਰਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਅਮਲੀ ਰੂਪ ਦੇਣ ਲਈ ਅਰਥਾਤ ਸਮਾਜ ਨੂੰ ਨਵੇਂ ਸਿਰੇ ਤੋਂ ਕਾਰਲ ਮਾਰਕਸ ਦੇ ਸਿਧਾਂਤਾ ਅਨੁਸਾਰ ਜਥੇਬੰਦ ਕਰਨ ਲਈ ਸਾਨੂੰ ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਮਸ਼ੀਨ ਨੂੰ  ਆਪਣੇ ਹੱਥਾਂ ਵਿਚ ਲੈਣਾ ਪਵੇਗਾ। ਅਸੀੰ ਇਸ ਲਈ ਲੜ ਰਹੇਂ ਹਾਂ, ਇਸ ਲਈ ਸਾਨੂੰ ਜਨਤਾ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਾਉਣਾ ਪਵੇਗਾ।


                                                                                                                               -ਭਗਤ ਸਿੰਘ

Saturday, April 16, 2011

ਪਰਮਗੁਣੀ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਬਾਰੇ… ਬਾਬਾ ਸੋਹਣ ਸਿੰਘ ਭਕਨਾ ( ਗਦਰ ਪਾਰਟੀ ਦੇ ਬਾਨੀ)


 


“ਭਗਤ ਸਿੰਘ 6  ਫੁੱਟ ਲੰਬਾ, ਬਹੁਤ ਖੂਬਸੂਰਤ ਅਤੇ ਅਜੇ ਮੁਛਫੁਟਾ ਨੋਜਵਾਨ ਸੀ।ਉਹ ਨਿਧੜਕ ਜਰਨੈਲ, ਫਿਲਾਸਫਰ ਅਤੇ ਉਚੇ ਦਰਜੇ ਦੀ ਰਾਜਸੀ ਸੂਝ ਰੱਖਣ ਵਾਲਾ ਸੀ। ਦੇਸ਼ ਭਗਤੀ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਦੀ ਪੀੜਤ ਜਨਤਾ ਦਾ ਦਰਦ ਉਹਦੇ ਦਿਲ ਵਿਚ ਕੁਟ-ਕੁਟ ਕੇ ਭਰਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਜਦ ਵੀ ਮੈਂ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਮਿਲਦਾ ਤਾਂ ਮੈਨੂੰ ਇੰਝ ਲਗਦਾ ਕਿ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ਸਰਾਭੇ ਦੀਆਂ ਕੇਵਲ ਸੂਰਤਾਂ ਹੀ ਦੋ ਹਨ ਪਰ ਉਹਨਾ ਦੇ ਗੁਣ, ਕਰਮ, ਅੰਤਾਹ ਇਕ ਹੀ ਹਨ।ਏਕ ਜੋਤ ਦੋਏ ਮੂਰਤਿ ਵਾਲੀ ਮਿਸਾਲ ਇਨ੍ਹਾ ਤੇ ਢੁਕਦੀ ਸੀ।”  

ਇਨਕਲਾਬ ਜਿੰਦਾਬਾਦ ਦਾ ਨਾਹਰਾ ਕਿਉ ? -ਭਗਤ ਸਿੰਘ, ਬੀ.ਕੇ. ਦੱਤ

                                                                                                     -                                                 ਐਡੀਟਰ ਮਾਡਰਨ ਰੀਵੀਊ ਦੇ ਨਾਂਅ
 
                                                ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਤੇ ਉਸ ਦੇ ਸਾਥੀ ਦਾ ਖਤ
(ਥੱਲੇ ਅਸੀ ਉਹ ਖਤ ਦੇ ਰਹੇ ਹਾਂ ਜਿਹੜਾ ਸਰਦਾਰ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਬੀ.ਕੇ. ਦੱਤ ਨੇ ਐਡੀਟਰ ਮਾਡਰਨ ਰੀਵੀਉੂ ਕਲਕੱਤਾ ਨੂੰ ਲਿਖਿਆ ਸੀ-ਇਨਕਲਾਬ ਜਿੰਦਾਬਾਦ ਦਾ ਨਾਹਰਾ ਜਿਹੜਾ   ਨਾ ਸਿਰਫ    ਭਗਤ   ਸਿੰਘ  ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਇਨਕਲਾਬੀ ਸਾਥੀਆਂ ਦਾ ਪਿਆਰਾ ਨਾਹਰਾ ਸੀ ਬਲਕਿ ਪੂਰੇ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਰੂਹ ਇਸ ਨਾਹਰੇ ਪਿਛੇ ਕੰਮ ਕਰ ਰਹੀ ਸੀ। ਇਸ ਕੌਮੀ ਨਾਹਰੇ ਦੀ ਤੌਹੀਨ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਸਾਮਰਾਜੀ ਪਿੱਠੂਆਂ ਦੇ ਰਸਾਲੇ ਮਾਰਡਨ ਰੀਵੀਊ ਨੇ ਵੱਧ ਚੜ੍ਹ ਭਾਗ ਪਾਇਆ ਸੀ ਅਤੇ ਇਸ ਨਾਹਰੇ ਦਾ ਮਖੌਲ ਉਡਾਇਆ ਸੀ।ਇਸ ਤੋਹੀਨ ਦੇ ਜਵਾਬ ਵਿੱਚ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਦੱਤ ਨੇ ਐਡੀਟਰ ਮਾਡਲ ਰੀਵੀਊ ਦੇ ਨਾਅ ਇਕ ਅਹਿਮ ਖੱਤ ਲਿਖਿਆ, ਜਿਹੜਾ ਅਜਾਦੀ ਦੀ ਤਾਰੀਖ ਵਿੱਚ ਇਕ ਅਹਿਮ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਦੀ ਅਹਿਮੀਤਅਤ ਰੱਖਦਾ ਹੈ।

ਜਨਾਬ ਅਡੀਟਰ ਮਾਡਰਨ ਰੀਵੀਊ
     ਤੁਸਾਂ ਮਾਡਰਨ ਰੀਵੀਊ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨਾ ਦਸੰਬਰ 1919 ਵਿੱਚ ਸਾਡੇ ਕੌਮੀ ਨਾਹਰੇ “ਇਨਕਲਾਬ ਜਿੰਦਾਬਾਦ” ਨੂੰ ਇਕ ਬੇਅਰਥ ਨਾਹਰਾ ਕਰਾਰ ਦਿੱਤਾ। ਸਾਡਾ ਖਿਆਲ ਹੈ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਇਕ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਜਰਨਲਿਸਟ ਹੋ। ਤੁਹਾਡੇ ਖਿਆਲਾਂ ਨੂੰ ਝੁਠਲਾਉਣਾ ਸਾਡੀ ਗੁਸਤਾਖੀ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਹੋਵੇਗਾ, ਕਿਉਕਿ ਤੁਹਾਨੂੰ ਹਰ ਰੌਸ਼ਨ ਦਿਮਾਗ ਭਾਰਤੀ ਇੱਜ਼ਤ ਦੀ ਨਜ਼ਰਾਂ ਨਾਲ ਵੇਖਦਾ ਹੈ।
     ਪਰ ਇਸ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਅਸੀਂ ਆਪਣਾ ਫਰਜ਼ ਸਮਝਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਅਸੀਂ ਇਸ ਸਬੰਧੀ ਹਕੀਕਤ ਨੂੰ ਤੁਹਾਡੇ ਸਾਹਮਣੇ ਰਖੀਏ ਕਿ ਇਸ ਨਾਹਰੇ ਦਾ ਮਤਲਬ ਸਾਡੇ ਦਿਮਾਗ ਵਿੱਚ ਕੀ ਹੈ- ਇਹ ਫਰਜ਼ ਸਾਡੇ ਤੇ ਇਸ ਲਈ ਵੀ ਆਉਂਦਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਭਾਰਤੀ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਮੌਜੂਦਾ ਮੋੜ ਤੇ ਅਸੀ ਹੀ ਇਸ ਨਾਹਰੇ ਨੂੰ ਮੌਜੂਦਾ ਅਹਿਮੀਅਤ ਦਿੱਤੀ ਹੈ।
     ਤੁਸੀਂ  ਇਸ ਖਿਆਲ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਦਿਮਾਗ ਵਿੱਚੋਂ ਕੱਢ ਦਿਓ ਕਿ ਇਸ ਨਾਹਰੇ ਦਾ ਮਤਲਬ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਜੱਦੋ-ਜਹਿਦ ਸਦਾ ਹੀ ਜਾਰੀ ਰਹੇਗੀ। ਗੱਲ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਲਗਾਤਾਰ ਵਰਤੇ ਜਾਣ ਕਰਕੇ ਇਹ ਨਾਹਰੇ ਨੂੰ ਇਕ ਨਵੀਂ ਤੇ ਅਹਿਮ ਥਾਂ ਹਾਸਿਲ ਹੋ ਚੁੱਕੀ ਹੈ।ਤੁਸੀਂ ਕਿਹ ਸਕਦੇ ਹੋ ਕਿ ਗਰਾਮਰ, ਜੁਬਾਨ ਅਤੇ ਡਿਕਸ਼ਨਰੀ ਦੇ ਮਿਆਰਾਂ ਤੇ ਇਹ ਨਾਹਰਾ ਨਾ ਸੱਚ, ਨਾ ਠੀਕ ਹੈ। ਪਰ ਅਸੀਂ ਇਹ  ਕਹਿਣਾ ਚਹੁੰਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਇਹ ਨਾਹਰੇ ਦੇ ਪਿਛੇ ਕੰਮ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਖਿਆਲ ਨੂੰ ਇਸ ਨਾਲੋਂ ਬਿਲਕੁਲ ਵੱਖ ਨਹੀ ਕਰ ਸਕਦੇ।ਉਹ ਖਿਆਲ ਇਸ ਨਾਹਰੇ ਨਾਲ ਜੁੜ ਚੁੱਕੇ ਹਨ ਅਤੇ ਇਸ ਵਿਚ ਜਨਮ ਲੈ ਚੁੱਕੇ ਹਨ- ਅਸੀਂ ਇਕ ਉਦਾਹਰਣ ਦੇ ਕੇ ਇਸ ਦਾ ਸਪੱਸਟੀਕਰਨ ਕਰਨਾ ਚਹੁੰਦੇ ਹਾਂ।ਫਰਜ਼ ਕਰੋ ਅਸੀਂ ਕਹਿੰਦੇ ਹਾਂ, “ਜਿੰਦਾਬਾਦ ਜੈਤਨ ਦਾਸ” ਤਾਂ ਇਸ ਦਾ ਮਤਲਬ ਸਾਫ ਅਤੇ ਵਾਜਿਆ ਇਹ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਨਾ ਫਤਹਿ ਹੋਣ ਵਾਲੀ ਸਪਿਰਟ ਅਤੇ ਕਾਬਲੇ ਇੱਜ਼ਤ ਆਦਰਸ਼, ਜਿਹੜਾ ਇਸ ਬਹਾਦਰ ਇਨਕਲਾਬੀ ਸਹੀਦ ਨੇ ਪੈਦਾ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਜਿਹਨਾ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਆਪਣੇ ਦੇਸ਼ ਤੇ ਕੌਮ ਦੀ ਖਾਤਰ ਅੱਤ ਦੀਆਂ ਤਕਲੀਫਾਂ ਸਹਿਣ ਅਤੇ ਅੱਤ ਦੀਆਂ ਕੁਰਬਾਨੀਆਂ ਕਰਨ ਦੇ ਯੋਗ ਬਣਾਇਆ ਉਹ ਸਦਾ ਲਈ ਜਿੰਦਾ ਰਹੇ। ਉਹ ਸਪਿਰਟ ਉਹ ਰੂਹ। ਸਾਡੀ ਚਾਹ ਇਹ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਇਹ ਨਾਹਰਾ ਬੁਲੰਦ ਕਰਨ ਸਮੇ ਆਪਣੇ ਆਦਰਸ਼ ਦੀ ਲਾ-ਜਵਾਬ ਸਪਿਰਟ ਨੂੰ ਜਿਉਂਦਾ ਰੱਖੀਏ ਅਤੇ ਇਹੀ ਉਹ ਸਪਿਰਟ ਹੈ ਜਿਸਦੀ ਅਸੀਂ ਇਹ ਨਾਹਰੇ ਰਾਹੀਂ ਤਰੀਫ ਤੇ ਸਤਿਕਾਰ ਕਰਦੇ ਹਾਂ-
      ਹੁਣ ਲਵੋ ਇਸ ਨਾਹਰੇ ਦੇ ਲਫਜ਼ “ਇਨਕਲਾਬ” ਨੂੰ। ਇਸ ਲਫਜ਼ ਦਾ ਇਹ ਸਬਦ-ਕੋਸ਼ ਵਾਲਾ ਮਤਲਬ ਹੈ। ਪਰ ਇਸਦੇ ਸਿਰਫ ਸਬਦ ਕੋਸ਼ ਵਾਲੇ ਅਰਥ ਨੂੰ ਹੀ ਲੈਣਾ ਕਾਫੀ ਨਹੀ।ਇਸ ਲਫਜ਼ ਨਾਲ ਉਹਨਾ ਲੋਕਾਂ ਦੀਆਂ ਜਿਹੜੇ ਇਸਨੂੰ ਅਦਾ ਕਰਦੇ ਹਨ ਕੁਝ ਖਾਸ ਹਕੀਕਤਾਂ ਸੰਬੰਧਿਤ ਹੁਦੀਆਂ ਹਨ। ਸਾਡੀ ਇਨਕਲਾਬ-ਪਸੰਦਾਂ ਦੀਆਂ ਨਜ਼ਰਾਂ ਵਿੱਚ ਇਹ ਇਕ ਪਾਕ ਅਤੇ ਇੱਜ਼ਤ ਕਰਨ ਯੋਗ ਲਫਜ਼ ਹੈ।ਅਸੀਂ ਅਦਾਲਤ ਦਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਜਿਹੜਾ ਬਿਆਣ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਇਸ ਵਿੱਚ ਇਸ ਪਾਕ ਲਫਜ਼ ਦੀ ਅਹਮੀਅਤ ਨੂੰ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਵਾਜਿਆ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ।
       ਤੁਸੀਂ ਉਸ ਬਿਆਨ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹੋ ੳਤੇ ਫਿਰ ਵੇਖੋ ਕਿ ਅਸੀਂ ਕੀ ਕਿਹਾ ਸੀ।ਅਸੀਂ  ਇੰਨਕਲਾਬ ਨੂੰ ਸਦਾ ਅਤੇ ਹਰ ਮੌਕੇ ਤੇ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਇਨਕਲਾਬ ਦੇ ਮੰਤਵ ਨਾਲ ਨਹੀ ਨਹੀ ਜੁੜਦੇ। ਇਨਕਲਾਬ ਸਿਰਫ ਬੰਬਾਂ ਅਤੇ ਪਸਤੋਲਾਂ ਨਾਲ ਹੀ ਅਕੀਦਤ ਨਹੀ ਰੱਖਦਾ। ਬਲਕਿ ਇਹ ਬੰਬਾਂ ਅਤੇ ਪਸਤੋਲ ਤਾਂ ਕਦ-ਕਦਾਈਂ ਇਸ ਇਨਕਲਾਬ ਦੇ ਵੱਖ- ਵੱਖ ਮਰਹਲਿਆਂ ਦੀ ਪੂਰਤੀ ਲਈ ਇਕ ਸਾਧਨ ਬਣ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।ਪਰ ਮੁਕੰਮਲ ਇਨਕਲਾਬ ਕਹਿਲਾ ਸਕਦੇ।
       ਸਾਨੂੰ ਇਸ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਸ਼ੱਕ ਨਹੀ ਕਿ ਕਈ ਵਾਰ ਅਤੇ ਕਈ ਲਹਿਰਾਂ ਵਿੱਚ ਇਹਨਾ ਹਥਿਆਰਾਂ ਦਾ ਇਕ ਅਹਿਮ ਰੋਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਪਰ ਸਿਰਫ ਇਹੀ ਕਾਫੀ ਨਹੀ ਹੁੰਦਾ।ਸਿਰਫ ਬਗਾਵਤ ਨੂੰ ਇਨਕਲਾਬ ਕਹਿਣਾ ਗਲਤੀ ਹੈ।ਹਾਂ, ਅਸੀਂ ਇਹ ਸਵਿਕਾਰ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਆਖਰਕਾਰ ਬਗਾਵਤ ਦਾ ਨਤੀਜਾ ਇਨਕਲਾਬ ਦੀ ਸ਼ਕਲ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲ ਹੋ ਜਾਇਆ ਕਰਦਾ ਹੈ।
       ਅਸੀਂ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਬਿਹਤਰ ਤਬਦੀਲੀ ਦੀ ਸਪਿਰਟ ਤੇ ਉਨਤੀ ਦੀ ਕਾਹਸ਼ ਲਈ ਇਸ ਲਫਜ਼ ਇਨਕਲਾਬ ਦੀ ਵਰਤੋ ਕਰ ਰਹੇ ਹਾਂ।ਹੁੰਦਾ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਆਮ ਤੋਰ ਤੇ ਅਖੜੌਤ ਦੀ ਹਾਲਤ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਸਕੰਜੇ ਵਿੱਚ ਕਸ ਲੈਦੀਂ ਹੈ ਅਤੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਕਿਸਮ ਦੀ ਤਬਦੀਲੀ ਤੋਂ ਉਹ ਹਿਚਕਾਉਦੇਂ ਹਨ।ਬਸ ਇਸ ਜਮੂਦ ਤੇ ਬੇਹਰਕਤੀ ਨੂੰ ਤੋੜਨ ਦੀ ਖਾਤਰ ਇਕ ਇਨਕਲਾਬੀ ਸਪਿਰਟ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਦੀ ਲੋੜ ਮਹਿਸੂਸ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।ਨਹੀ ਤਾਂ ਇਕ ਗਿਰਾਵਟ ਅਤੇ ਬਰਬਾਦੀ ਦਾ ਵਾਯੂ-ਮੰਡਲ ਕਾਬਜ਼ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਗੁੰਮਰਾਹ ਕਰਨ ਵਾਲੀਆਂ ਗੈਰ ਤਰੱਕੀ ਪਸੰਦ ਤਾਕਤਾਂ ਉਹਨਾ ਨੂੰ ਗਲਤ ਰਾਹ ਲੈ ਜਾਣ ਵਿਚ ਕਾਮਯਾਬ ਹੋ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ- ਜਿਸ ਨਾਲ ਇਨਸਾਨੀ ਤਰੱਕੀ ਰੁਕ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸ ਵਿੱਚ ਇਕ ਖੜੌਤ ਆ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
      ਇਸ ਹਾਲਤ ਨੂੰ ਬਦਲਣ ਲਈ ਇਹ ਜਰੂਰੀ ਹੈ ਕਿ ਇਨਕਲਾਬ ਦੀ ਸਪਿਰਟ ਤਾਜ਼ਾ ਕੀਤੀ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਜੋ ਇਨਸਾਨੀਅਤ ਦੀ ਸਪਿਰਟ ਤਾਜ਼ਾ ਕੀਤੀ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਜੋ ਇਨਸਾਨੀਅਤ ਦੀ ਰੂਹ ਵਿੱਚ ਇਕ ਫਰਕ ਪੈਦਾ ਹੋ ਜਾਵੇ ਅਤੇ ਜੁਰੱਅਤ-ਪਸੰਦ ਤਾਕਤਾਂ ਇਨਸਾਨੀ ਉਨਤੀ ਦੇ ਰਾਹ ਵਿੱਚ ਰੋੜਾ ਨਾ ਅਟਕਾ ਸਕਣ ਅਤੇ ਨਾਹੀ ਇਸ ਰਾਹ ਨੂੰ ਖੱਤਮ ਕਰਣ ਲਈ ਇੱਕਠੀਆਂ ਤੇ ਮਜ਼ਬੂਤ ਹੋ ਸਕਣ। ਇਨਸਾਨੀ ਉਨਤੀ ਦਾ ਲਾਜ਼ਮੀ ਅਸੂਲ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਪੁਰਣੀ ਚੀਜ਼ ਨਵੀਂ ਚੀਜ਼ ਲਈ ਥਾਂ ਖਾਲੀ ਕਰਦੀ ਚਲੀ ਜਾਵੇ।
       ਹੁਣ ਤੁਸੀਂ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਮਝ ਗਏ ਹੋਵੋਂਗੇ ਕਿ “ਇਨਕਲਾਬ-ਜਿੰਦਾਬਾਦ” ਦਾ ਨਾਹਰਾ ਜਿਸ ਦਾ ਤੁਸੀਂ ਮਖੋਲ ਉਡਾਇਆ ਹੈ ਕੇਹੋ ਜੇਹੀ ਸਪਰਿਟ ਰੱਖਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਅਸੀਂ ਇਸ ਨੂੰ ਕਿਸ ਲਈ ਵਰਤਣ ਦੇ ਹੱਕ ਵਿੱਚ ਅਵਾਜ਼ ਉਚੀ ਕਰ ਹਾਂ।
 

                                                                                                                               (ਦਸੰਬਰ,1919)

ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਦੀ 'ਮੜ੍ਹੀ'....... ਬਿਸਮਿਲ ਫਰੀਦਕੋਟੀ

ਕਿਨਾਰੇ ਸ਼ਾਂਤ ਸਤਲੁਜ ਦੇ,ਭਿਆਨਕ ਚੁੱਪ ਹਰ ਪਾਸੇ,
ਜਿਵੇਂ ਡੈਣਾਂ ਦੇ ਸਿਰ ਖੁੱਲ੍ਹੇ, ਹਨੇਰੀ ਰਾਤ ਇਉਂ ਭਾਸੇ।
ਕਿਤੇ ਗਿੱਦੜ ਹੁਆਂਕਣ ਪਏ, ਕਿਤੇ ਕਲਜੋਗਣਾਂ ਬੋਲਣ,
ਚੜੇਲਾਂ ਲਹੂ ਤਿਹਾਈਆਂ ਪਿਆਲੇ ਖੂਨ ਦੇ ਟੋਲਣ।
ਇਸ ਦੁਰਦਸ਼ਾ ਅੰਦਰ, ਮੈਂ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਮੜ੍ਹੀ ਵੇਖੀ,
ਕੁੜੀ ਇਕ ਜੋਗਣਾ ਜੇਹੀ ਸਦੀ ਮੜ੍ਹੀ ਤੇ ਖੜੀ੍ਹ ਵੇਖੀ।
ਕੁੜੀ ਕੀ ਸੀ, ਅਰਸ਼ ਦੀ ਹੂਰ ਲਗਦੀ ਸੀ,
ਤੇ ਖੋਹ ਕੇ ਚੱਨ ਦੇ ਕੋਲੋਂ,ਲੈ ਆਈ ਨੂਰ ਲਗਦੀ ਸੀ।
ਪਰ ਸਹਾਰੇ ਗਲ ਉਸਦੇ ਲੀਰਾਂ ਦਾ ਪਿਆ ਛੱਜ ਡਿੱਠਾ ਮੈਂ,
ਕਦੇ ਪਹਿਲਾਂ ਨਹੀਂ ਸੀ ਹਾਲ ਉਸਦਾ ਜੋ ਅੱਜ ਡਿੱਠਾ ਮੈਂ।
ਉਹਦੇ ਪੈਰਾਂ ਤੇ ਛਾਲੇ ਸਨ, ਉਹਦੇ ਨੈਣਾਂ ਚ ਪਾਣੀ ਸੀ।
ਉਹਦੇ ਸੰਧੂਰ ਦੇ ਉਤੇ, ਕਿਸੇ ਨੇ ਅੱਗ ਛਾਣੀ ਸੀ।
ਅਤਰ ਭਿੱਜੇ ਉਹਦੇ ਵਾਲਾਂ ਚ'ਕਿਸੇ ਨੇ ਬੁੱਕ ਰੇਤ ਦਾ ਪਾਇਆ,
ਉਹਦੀ ਛਾਤੀ ਚ ਗਡਿੱਆ ਮੈਨੂੰ ਇਕ ਖੰਜਰ ਨਜਰ ਆਇਆ।
ਉਹਦੀ ਹਰ ਚੀਖ ਅਸਮਾਨਾਂ ਦੇ ਪਰਦੇ ਪਾੜਦੀ ਜਾਵੇ,
ਉਹਦੇ ਹਉਕਿਆਂ ਦੀ ਗਰਮੀਂ,ਪਰਬਤਾਂ ਦੇ ਸੀਨੇ ਸਾੜਦੀ ਜਾਵੇ।
ਉਹਦਾ ਅੱਥਰੁ ਜਿੱਥੇ ਵੀ ਡਿਗਦਾ,ਧਰਤ ਨੂੰ ਅੱਗ ਲੱਗ ਜਾਂਦੀ,
ਉਹਨੂੰ ਜੋ ਵੀ ਵਿੰਹਦਾ, ਉਹਦੀ ਅੱਖ ਵਗ ਜਾਂਦੀ।
ਉਹਦੇ ਨੈਣਾਂ ਚਂੋ ਰੱਤ ਚੋਅ ਕੇ, ਮੜ੍ਹੀ ਤੇ ਰੁੜਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।
ਵਹਿਣ ਸਤਲਜੁ ਦਾ ਘਬਰਾ ਕੇ,ਪਿਛਾਂਹ ਨੂੰ ਮੁੜਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।
ਉਹ ਮੜ੍ਹੀ ਨੂੰ ਪਾ ਕੇ ਗਲਵੱਕੜੀ, ਅੱਥਰੂ ਰੋਲੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ,
ਉਹ ਕੁੜੀ ਸੀ ਆਜਾਦੀ ਦੀ, ਤੇ ਇੰਜ ਬੋਲੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ।
"ਮੇਰੇ ਸਰਦਾਰ ,ਤੇਰੇ ਦਰ ਤੇ ਮੈਂ ਮੰਗਣ ਖੈਰ ਆਈਂ ਹਾਂ,
ਨਿਰਾਸ਼ੀ ਮੋੜ ਨਾ ਦੇਵੀਂ, ਮੈਂ ਨੰਗੇ ਪੈਰ ਆਈ ਹਾਂ।
ਵੇ ਮੈਂ ਕੇਸਾਂ ਤੋ ਹੱਥ ਪਾ ਕੇ, ਹਿਮਾਲਾ ਤੋ ਘਸੀਟੀ ਗਈ,
ਮੇਰੇ ਸੀਨੇ ਚ' ਅੱਗ ਲੱਗੀ, ਮੇਰੀ ਅਜ਼ਮਤ ਹੈ ਲੁੱਟੀ ਗਈ।
ਤੂੰ ਲੰਮੀ ਤਾਣ ਕੇ ਨਾਂ ਸੌਂ ,ਮੇਰਾ ਸੰਧੂਰ ਲੁੱਟ ਚਲਿੱਐ,
ਚਮਨ ਦੇ ਮਾਲੀਆ ,ਅੰਬੀਆਂ ਦਾ ਆਇਆ ਬੂਰ ਲੂੱਟ ਚਲਿਐ।
ਖਿਲਾਰੀ ਕੇਸ ਕਲ ਜੋਗਣ, ਦੰਦੀਆਂ ਪੀਂਹਦੀ ਆਉਦੀ।
'ਗੁਲਾਮੀ ਹਾਂ' ਗੁਲਾਮੀ ਹਾਂ ਇਹ ਉੱਚੀ ਕੂਕਦੀ ਆਂਉਦੀ
ਇਹ ਕਹਿੰਦੀ ਹੈ, ਅਜਾਦੀ ਦੀ ਪਰੀ ਹੁਣ ਬਚ ਨਹੀ ਸਕਦੀ,
ਗੁਲਾਮੀ ਹਾਂ ਮੈਂ, ਮੇਰੇ ਸਾਵੇਂ ਅਜਾਦੀ ਹੱਸ ਨਹੀ ਸਕਦੀ।
ਪਰ ਤੇਰੇ ਸਾਵੇਂ ਇਹ ਮੇਰਾ ਖੂਨ ਪੀਵੇ ਇਹ ਹੋ ਨਹੀ ਸਕਦਾ,
ਮੈਂ ਮਰ ਜਾਵਾਂ, ਗੁਲਾਮੀ ਫਿਰ ਜੀਵੇ, ਇਹ ਹੋ ਨਹੀ ਸਕਦਾ।
ਸਮਾਂ ਹੈ ਜਾਗ ਪੈ, ਨਹੀ ਤਾਂ ਇੱਜਤ ਨਿਲਾਮ ਹੋਵੇਗੀ,
ਕਿਸੇ ਪਿੰਡੀ ਚ' ਦਿਨ ਚੱੜੂ ਕਿਦੇ ਦਿੱਲੀ ਤੇ ਸਾਮ ਹੋਵੇਗੀ।
ਇਹ ਕਹਿਕੇ ਉਸਨੇ ਗਸ਼ ਖਾਦੀ ਤੇ ਮੱਥਾ ਮੜੀ ਤੇ ਵੱਜਿਆ,
ਮੱੜੀ ਫੱਟ ਗਈ ਤੇ ਵਿਚ ਪਿਆ ਸਰਦਾਰ ਇਉਂ ਗੱਜਿਆ।
"ਖਬਰਦਾਰ! ਐ ਵੱਤਨ ਵਾਲਿਉ ਸੁਨੇਹਾ ਮੈਂ ਪਹੁੰਚਾਦਾ ਹਾਂ,
ਕਵੀ ਹਾਂ ਮੈਂ ਵਤਨ ਦਾ, ਮੈਂ ਵਤਨ ਦਾ ਭਾਰ ਲਾਉਦਾ ਹਾਂ।
ਕਿਹਾ ਸੀ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਸੁਣੋ ਨਲੂਏ ਦੇ ਯਾਰੋ,
ਸੁਣੋ ਝਾਂਸੀ ਦੀ ਅਣਖੋ, ਸੁਣੋ ਸਰਾਭੇ ਦੇ ਸਰਦਾਰੋ,
ਗੁਰਦੱਤ ਬਣ ਕੇ ਸਰਬਾਲਾ ਜਦੋਂ ਮੈਂ ਘੋੜੀ ਤੇ ਚੱੜਿਆ ਸੀ,
ਤੁਸਾਂ ਤੱਕਿਆ ਸੀ,
ਫਾਂਸੀ ਤੇ ਖੱੜੇ ਹੋਕੇ ਵੀ ਸ਼ਗਨ ਹੱਥਾਂ ਚ' ਫੱੜਿਆ ਸੀ।
ਤੁਸਾਂ ਤੱਕਿਆ ਸੀ,
ਤਿੰਨਾ ਦੀ ਜਦੋਂ ਬਰਾਤ ਜਾਂਦੀ ਸੀ,
ਵੱਤਨ ਵਾਲਿਉ,
ਅਜਾਦੀ ਦੀ ਕੁੜੀ ਸਿਰ ਦੇ ਕੇ ਲੈ ਆਂਦੀ ਸੀ।
ਇਸੇ ਖੁਸ਼ੀ ਵਿਚ ਸੱਤਲੁਜ ਦੇ ਕੰਢੇ ਦੀਪ ਬਾਲੇ ਸਨ,
ਉਹ ਭੋਲੇ ਜੋ ਕਿਹੰਦੇ ਨੇ ਸਾਡੇ ਜਿਸਮ ਜਾਲੇ ਸਨ।
ਮੈਂ ਆਖਦਾਂ ਵਤਨ ਵਾਲਿਉ, ਕੀ ਪੱੜਦਾ ਅਨਖ ਦਾ ਪਾੜ ਦਿੱਤਾ ਹੈ,
ਰੱਤਾ ਹੋਸ਼ ਵਿਚ ਆਉ, ਤੁਹਾਡਾ ਗੁਲਸ਼ਨ ਸਾੜ ਦਿੱਤਾ ਹੈ।
ਜਵਾਂ ਮਰਦੋ, ਬੱਬਰ ਸੇਰੋ, ਤੋਹਾਥੋਂ ਸ਼ਰਨ ਮੰਗਦਾ ਹਾਂ,
ਆਪਣੀ ਜਾਣ ਦੇ ਬਦਲੇ ਬਸ ਇਕੋ ਪਰਨ ਮੰਗਦਾਂ ਹਾਂ।
ਉਠਾ ਕੇ ਸਿਰ ਇਉਂ ਆਖੋ ਕਿਰਤ ਦੀ ਲਾਜ ਰੱਖਾਂ ਗੇ,
ਕਟਾ ਦੇਵਾਂਗੇ ਸਿਰ ਕਿਰਤ ਸਿਰ ਤਾਜ ਰੱਖਾਂਗੇ
ਕਿਰਤ ਸਿਰ ਤਾਜ ਰੱਖਾਂ ਗੇ!!!!