“ਸਭ ਕਿਸੇ ਲਈ ਉਤਸਾਹਿਤ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਆਦਰਸ਼, ਉਦੇਸ਼ ਲਈ ਮਰਨਾ ਨਾ ਹੋ ਕੇ, ਉਦੇਸ਼ ਲਈ ਜਿਉਣਾ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ” ਭਗਤ ਸਿੰਘ

Tuesday, November 27, 2012

ਲਿ. ਨਿ. ਤਾਲਸਤਾਏ ਤੇ ਆਧੁਨਿਕ ਕਿਰਤੀ ਲਹਿਰ.......ਲੈਨਿਨ



ਵੀ.ਆਈ. ਲੈਨਿਨ

ਰੂਸ ਦੇ ਲਗਭਗ ਸਾਰੇ ਹੀ ਵੱਡੇ-ਵੱਡੇ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਦੇ ਰੂਸੀ ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਨੇ ਹੁਣ ਤੱਕ ਲਿ. ਨਿ. ਤਾਲਸਤਾਏ ਦੀ ਮੌਤ ਦੇ ਸੰਬੰਧ ਵਿੱਚ ਆਪਣਾ ਪ੍ਰਤੀਕਰਮ ਦੇ ਦਿੱਤਾ ਹੈ ਤੇ, ਇੱਕ ਜਾਂ ਦੂਜੇ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ, ਇਸ ਲੇਖਕ ਵੱਲ, ਜਿਸ ਲੇਖਕ ਨੇ ਬੇਹੱਦ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਕਲਾ-ਕਿਰਤਾਂ ਸਿਰਜੀਆਂ, ਜਿੰਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਦੁਨੀਆਂ ਦੇ ਮਹਾਨ ਲੇਖਕ ਦੀਆਂ ਸਫਾਂ ਵਿੱਚ ਲਿਆ ਖੜਾ ਕੀਤਾ, ਤੇ ਇਸ ਚਿੰਤਕ ਵੱਲ ਆਪਣਾ ਵਤੀਰਾ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ ਜਿਸਨੇ ਅਥਾਹ ਸ਼ਕਤੀ, ਸਵੈ-ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਤੇ ਸ਼ੁਹਿਰਦਤਾ ਨਾਲ ਆਧੁਨਿਕ ਰਾਜਸੀ ਤੇ ਸਮਾਜਕ ਪ੍ਰਬੰਧ ਦੇ ਬੁਨਿਆਦੀ ਲੱਛਣਾਂ ਸੰਬੰਧੀ ਕਈ ਸਵਾਲ ਉਠਾਏ। ਕੁੱਲ ਮਿਲਾ ਕੇ, ਇਹ ਵਤੀਰਾ ਅਖ਼ਬਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਛਪੀ ਉਸ ਤਾਰ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਗਟ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਿਹੜੀ ਤੀਜੀ ਦੂਮਾਂ ਵਿਚਲੇ ਮਜ਼ਦੂਰ ਡਿਪਟੀਆਂ ਵੱਲੋਂ ਭੇਜੀ ਗਈ ਸੀ।

ਲਿ. ਤਾਲਸਤਾਏ ਨੇ ਆਪਣਾ ਸਾਹਿਤਕ ਜੀਵਨ ਉੱਦੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਜਦੋਂ ਭੂਮੀ-ਗੁਲਾਮੀ ਅਜੇ ਕਾਇਮ ਸੀ ਪਰ ਐਸੇ ਸਮੇਂ, ਜਦੋਂ ਇਹ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਸਪਸ਼ਟ ਤੌਰ ਉੱਤੇ ਆਪਣੇ ਆਖਰੀ ਦਿਨ ਕੱਟ ਰਹੀ ਸੀ। ਤਾਲਸਤਾਏ ਦੀ ਮੁੱਖ ਸਰਗਰਮੀ ਰੂਸੀ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਉਸ ਦੌਰ ਵਿੱਚ ਆਉਂਦੀ ਹੈ ਜਿਹੜਾ ਇਸਦੇ ਦੋ ਮੋੜਾਂ- 1861 ਤੇ 1905- ਵਿਚਕਾਰ ਆਉਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਸਾਰੇ ਦੌਰ ਵਿੱਚ ਭੂਮੀ-ਗੁਲਾਮੀ ਦੇ ਨਿਸ਼ਾਨ, ਇਸਦੀ ਸਿੱਧੀ ਰਹਿੰਦ-ਖੂੰਹਦ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਸਾਰੇ ਆਰਥਕ (ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ) ਤੇ ਰਾਜਸੀ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਭਰੀ ਪਈ ਸੀ। ਤੇ ਇਸਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਇਹ ਹੇਠਾਂ ਵੱਲੋਂ ਸਰਮਾਇਦਾਰੀ ਦੇ ਤੇਜ-ਚਾਲ ਵਾਧੇ ਦਾ ਤੇ ਉੱਪਰ ਵੱਲੋਂ ਇਸ ਨੂੰ ਠੋਸਣ ਦਾ ਦੌਰ ਸੀ।

 
ਲਿ. ਨਿ. ਤਾਲਸਤਾਏ

ਭੂਮੀ-ਗੁਲਾਮੀ ਦੀ ਰਹਿੰਦ ਖੂੰਹਦ ਕਿੰਨ੍ਹਾਂ ਚੀਜਾਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਗਟ ਹੁੰਦੀ ਸੀ ? ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਸਪਸ਼ਟ ਇਸ ਤੱਥ ਵਿੱਚ ਕਿ ਰੂਸ ਵਿੱਚ, ਜੋ ਕਿ ਮੁੱਖ ਤੌਰ ੳੁੱਤੇ ਜਰਾਇਤੀ ਦੇਸ਼ ਹੈ, ਉਸ ਵੇਲੇ ਜਾਰਇਤ ਤਬਾਹ ਹੋਈ, ਕੰਗਾਲ ਬਣੀ ਕਿਸਾਨੀ ਦੇ ਹੱਥਾਂ ਵਿੱਚ ਸੀ ਜਿਹੜੀ ਪੁਰਾਣੀਆਂ ਸਾਮੰਤੀ ਅਲਾਟਮੈਟਾਂ ੳੁੱਪਰ, ਜਿਹੜੀਆਂ ਭੂਮੀਪਤੀਆਂ ਦੇ ਭਲੇ ਲਈ 1861 ਵਿੱਚ ਕੱਟੀਆਂ ਗਈਆਂ ਸਨ, ਦਕਿਆਨੂਸੀ, ਆਦਿ-ਕਾਲੀਨ ਢੰਗਾਂ ਨਾਲ ਕੰਮ ਕਰਦੀ ਸੀ। ਤੇ, ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ, ਜਰਾਇਤ ਉਹਨਾਂ ਭੂਮੀਪਤੀਆਂ ਦੇ ਹੱਥਾਂ ਵਿੱਚ ਸੀ ਜਿਹੜੇ ਕੇਂਦਰੀ ਰੂਸ ਵਿੱਚ “ਵੱਖ ਕੀਤੀਆਂ ਜਮੀਨਾਂ”, (ਰੂਸ ਵਿੱਚ ਭੂਮੀ-ਗੁਲਾਮੀ ਦੇ ਖਾਤਮੇ ਵੇਲੇ ਕਿਸਾਨਾਂ ਤੋਂ ਖੋਹ ਲਈਆਂ ਗਈਆਂ ਜਮੀਨਾਂ) ਚਾਰਾਗਾਹਾਂ ਪਾਣੀ ਡਾਹੁਣ ਵਾਲੀਆਂ ਥਾਵਾਂ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚ ਦੇਣ ਆਦਿ ਦੇ ਇਵਜ ਕਿਸਾਨਾਂ ਦੀ ਕਿਰਤ, ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਲੱਕੜ ਦੇ ਹਲ੍ਹਾਂ ਤੇ ਘੋੜਿਆਂ ਨਾਲ ਜਮੀਨ ਦੀ ਵਾਹੀ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਹਰ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਇਹ ਆਰਥਕਤਾ ਦਾ ਪੁਰਾਣਾ ਸਾਮੰਤੀ ਪ੍ਰਬੰਧ ਸੀ। ਇਸ ਸਾਰੇ ਦੌਰ ਵਿੱਚ ਰੂਸ ਦਾ ਰਾਜਸੀ ਪ੍ਰਬੰਧ ਵੀ ਸਾਮੰਤਵਾਦ ਨਾਲ ਭਰਿਆ ਪਿਆ ਸੀ। ਇਸਦਾ ਪਤਾ 1905 ਵਿੱਚ ਇਸਨੂੰ ਬਦਲਣ ਲਈ ਕੀਤੀਆ ਗਈਆਂ ਪਹਿਲੀਆਂ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਦੀ ਰਾਜ ਦੀ ਬਣਤਰ ਤੋਂ, ਰਾਜ ਦੇ ਮਾਮਲਿਆਂ ਉੱਪਰ ਭੂਮੀਪਤੀ ਰਾਠਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਪ੍ਰਭਾਵ ਤੋਂ ਤੇ ਅਫਸਰਾਂ ਨੂੰ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਅਸੀਮਤ ਤਾਕਤ ਤੋਂ ਲਗਦਾ ਹੈ, ਜਿੰਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਕਿ ਬੁਹਤਾ ਹਿੱਸਾ-ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਉਚੇਰੇ ਅਹੁਦਿਆਂ ਦੇ- ਭੂਮੀਪਤੀ ਰਾਠ-ਘਰਾਣਿਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਹੁੰਦੇ ਸਨ।

1861 ਤੋਂ ਪਿੱਛੋਂ ਸੰਸਾਰ ਸਰਮਾਇਦਾਰੀ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਹੇਠ ਇਹ ਪੁਰਾਣਾ ਵੱਡ-ਪਿਤਰੀ ਰੂਸ ਤੇਜੀ ਨਾਲ ਖੇਰੂੰ-ਖੇਰੂੰ ਹੋਣ ਲੱਗ ਪਿਆ। ਕਿਸਾਨ ਇੰਝ ਭੁੱਖ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹੋ ਰਹੇ ਸਨ, ਮਰਦੇ ਜਾ ਰਹੇ ਸਨ, ਤਬਾਹ ਹੋ ਰਹੇ ਸਨ, ਜਿਵੇਂ ਪਹਿਲਾਂ ਕਦੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਹੋਇਆ, ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਨੂੰ ਨੱਠ ਰਹੇ ਸਨ ਤੇ ਜਮੀਨ ਛੱਡ ਰਹੇ ਸਨ। ਤਬਾਹ ਹੋਏ ਕਿਸਾਨਾਂ ਦੀ “ਸਸਤੀ ਮਜਦੂਰੀ” ਸਦਕਾ ਰੇਲਵੇ, ਮਿੱਲਾਂ ਤੇ ਫੈਕਟਰੀਆਂ ਦੀ ਉਸਾਰੀ ਵਿੱਚ ਤੇਜੀ ਆ ਗਈ। ਵੱਡੇ ਪੈਮਾਨੇ ਦੇ ਵਪਾਰ ਤੇ ਸਨਅਤ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਰੂਸ ਵਿੱਚ ਭਾਰੀ ਵਿੱਤੀ ਸਰਮਾਏ ਦਾ ਵਿਕਾਸ ਹੋ ਰਿਹਾ ਸੀ।

ਪੁਰਾਣੇ ਰੂਸ ਦੇ ਸਾਰੇ ਪੁਰਾਣੇ “ਥੰਮ੍ਹਾਂ” ਦੀ ਇਹ ਤੇਜ, ਦੁਖਦਾਈ ਜਬਰਦਸਤ ਤਬਾਹੀ ਹੀ ਸੀ, ਜਿਹੜੀ ਕਲਾਕਾਰ ਤਾਲਸਤਾਏ ਦੀਆਂ ਕਿਰਤਾਂ ਵਿੱਚ, ਤੇ ਚਿੰਤਕ ਤਾਲਸਤਾਏ ਦੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਝਲਕਦੀ ਸੀ।

ਤਾਲਸਤਾਏ ਨੂੰ ਪਂੇਡੂ ਰੂਸ ਦਾ, ਭੂਮੀਪਤੀਆਂ ਤੇ ਕਿਸਾਨਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ-ਢੰਗ ਦਾ ਕਿਸੇ ਨਾਲੋਂ ਵੀ ਜਿਅਦਾ ਗਿਆਨ ਸੀ। ਆਪਣੀਆਂ ਕਲਾਤਮਕ ਕਿਰਤਾਂ ਵਿੱਚ ਉਸਨੇ ਇਸ ਜੀਵਨ ਦੇ ਐਸੇ ਚਿਤਰ ਖਿੱਚੇ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸੰਸਾਰ ਸਾਹਿਤ ਦੀਆਂ ਸਭ ਤੋਂ ਚੰਗੀਆਂ ਕਿਰਤਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਮੰਨਿਆਂ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਪਂੇਡੂ ਰੂਸ ਦੇ ਸਾਰੇ “ਪੁਰਾਣੇ ਥੰਮ੍ਹਾਂ” ਦੀ ਜਬਰਦਸਤ ਤਬਾਹੀ ਨੇ ਉਸਦੇ ਧਿਆਨ ਨੂੰ ਤੀਖਣ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਆਪਣੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਵਾਪਰਦੀਆਂ ਚੀਜਾਂ ਵਿੱਚ ਉਸਦੀ ਦਿਲਚਸਪੀ ਨੂੰ ਡੂੰਘਿਆਂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਤੇ ਉਸਦੇ ਸਾਰੇ ਸੰਸਾਰ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਨ ਵਿੱਚ ਬੁਨਿਆਦੀ ਤਬਦੀਲੀ ਲੈ ਆਂਦੀ। ਜਨਮ ਤੇ ਵਿੱਦਿਆ ਵੱਲੋਂ ਤਾਲਸਤਾਏ ਰੂਸ ਵਿਚਲੇ ਸਰਵੁੱਚ ਭੂਮੀਪਤੀ ਰਾਠ-ਘਰਾਣਿਆਂ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧ ਰਖਦਾ ਸੀ।ਇਸ ਮਾਹੌਲ ਦੇ ਸਾਰੇ ਰਿਵਾਇਤੀ ਵਿਚਾਰਾਂ ਨਾਲੋਂ ਉਸਨੇ ਨਾਤਾ ਤੋੜ ਲਿਆ ਤੇ ਆਪਣੀਆਂ ਮਗਰਲੀਆਂ ਕਿਰਤਾਂ ਵਿੱਚ ਉਸਨੇ ਸਾਰੀਆਂ ਸਮਕਾਲੀ ਰਾਜਕੀ, ਧਾਰਮਕ, ਸਮਾਜਕ ਤੇ ਆਰਥਕ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਉੱਪਰ ਸਖਤ ਆਲੋਚਨਾ ਨਾਲ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ, ਜਿਹੜੀਆਂ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਗੁਲਾਮ ਬਨਾਉਣ ਉੱਪਰ, ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਕੰਗਾਲੀ ਉੱਪਰ, ਕਿਸਾਨਾਂ ਦੀ ਤੇ ਆਮ ਕਰਕੇ ਨਿੱਕੇ ਕਾਰੋਬਾਰ ਮਾਲਕਾਂ ਦੀ ਤਬਾਹੀ ਉੱਪਰ, ਧਿੰਗੋ-ਜੋਰੀ ਤੇ ਦੰਭ ੳੁੱਪਰ ਆਧਾਰਤ ਸਨ, ਜੋ ਕਿ ਉੱਪਰ ਤੋਂ ਲੈਕੇ ਹੇਠਾਂ ਤੱਕ ਸਾਰੇ ਸਮਕਾਲੀ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਭਰਿਆ ਪਿਆ ਸੀ।

ਤਾਲਸਤਾਏ ਦੀ ਆਲੋਚਨਾ ਨਵੀਂ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਉਸਨੇ ਕੋਈ ਐਸੀ ਗੱਲ ਨਹੀਂ ਸੀ ਕਹੀ ਜਿਹੜੀ ਮਜ਼ਦੂਰ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਦੋਸਤਾਂ ਵੱਲੋਂ ਯੂਰਪੀ ਸਾਹਿਤ ਵਿੱਚ ਵੀ ਤੇ ਰੂਸੀ ਸਾਹਿਤ ਵਿੱਚ ਵੀ ਬੁਹਤ ਦੇਰ ਪਹਿਲਾਂ ਨਹੀਂ ਸੀ ਕਹੀ ਗਈ। ਪਰ ਤਾਲਸਤਾਏ ਦੀ ਆਲੋਚਨਾ ਦਾ ਆਪਣੇ ਵਰਗੀ ਆਪ ਹੋਣ ਤੇ ਇਸਦੀ ਇਤਿਹਾਸਕ ਮਹੱਤਤਾ ਇਸ ਤੱਥ ਵਿੱਚ ਹੈ ਕਿ ਇਸਨੇ ਐਸੀ ਤਾਕਤ ਨਾਲ, ਜਿਹੜੀ ਕਿ ਪ੍ਰਤਿਭਾ ਵਾਲੇ ਕਲਕਾਰ ਵਿੱਚ ਹੀ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ, ਇਸ ਦੌਰ ਦੇ ਰੂਸ, ਅਰਥਾਤ ਪੇਂਡੂ ਕਿਸਾਨ, ਰੂਸ ਵਿਚਲੇ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਅਤਿ ਵਿਸ਼ਾਲ ਜਨ-ਸਮੂਹਾਂ, ਦੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਆਈ ਬੁਨਿਆਦੀ ਤਬਦੀਲੀ ਨੂੰ ਪ੍ਰਗਟ ਕੀਤਾ। ਕਿੳਂੁਕਿ ਸਮਕਾਲੀ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਦੀ ਤਾਲਸਤਾਏ ਵੱਲੋਂ ਕੀਤੀ ਗਈ ਆਲੋਚਨਾ ਆਧੁਨਿਕ ਮਜ਼ਦੂਰ ਲਹਿਰ ਦੇ ਪ੍ਰਤਿਨਿਧਾਂ ਵੱਲੋਂ ਉਹਨਾਂ ਹੀ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਦੀ ਕੀਤੀ ਗਈ ਆਲੋਚਨਾ ਨਾਲੋਂ ਇਸ ਗੱਲ ਵਿੱਚ ਵੱਖਰੀ ਹੈ ਕਿ ਤਾਲਸਤਾਏ ਦਾ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਨ ਵੱਡ-ਪਿੱਤਰੀ, ਸਿੱਧੜ ਕਿਸਾਨ ਦਾ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਨ ਸੀ, ਜਿਸਦੇ ਮਨੋ-ਵਿਗਿਆਨ ਨੂੰ ਤਾਲਸਤਾਏ ਨੇ ਆਪਣੀ ਆਲੋਚਨਾ ਵਿੱਚ ਤੇ ਆਪਣੇ ਸਿਧਾਂਤ ਵਿੱਚ ਲਿਆਂਦਾ। ਤਾਲਸਤਾਏ ਵੱਲੋਂ ਕੀਤੀ ਗਈ ਆਲੋਚਨਾ ਇਹੋ ਜਿਹੀ ਭਾਵਕ ਤਾਕਤ, ਇਹੋ ਜਿਹੋ ਜੋਸ਼, ਮਣਾਵੇਪਣ, ਤਾਜ਼ਗੀ, ਸੁਹਿਰਦਤਾ ਤੇ “ਜੜ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਜਾਣ” ਦੀ, ਜਨਸਮੂਹਾਂ ਦੇ ਕਸ਼ਟਾਂ ਦਾ ਅਸਲੀ ਕਾਰਨ ਲੱਭਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਵਿੱਚ ਨਿੱਡਰ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਇਸ ਲਈ ਉਘੜਵੀਂ ਸੀ, ਕਿੳਂੁਕਿ ਇਹ ਆਲੋਚਨਾ ਸੱਚਮੁੱਚ ਲੱਖਾਂ ਕਿਸਾਨਾਂ ਦੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਆਈ ਤੇਜ਼ ਤਬਦੀਲੀ ਨੂੰ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਦੀ ਹੈ, ਜਿਹੜੇ ਅਜੇ ਸਾਮੰਤਵਾਦ ਵਿੱਚੋਂ ਨਿਕਲ ਕੇ ਆਜਾਦੀ ਤੱਕ ਪੁੱਜੇ ਹੀ ਸਨ, ਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਦੇਖਿਆ ਕਿ ਇਸ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦਾ ਮਤਲਬ ਹੈ ਤਬਾਹੀ ਦੀਆਂ ਨਵੀਆਂ ਭਿਅੰਕਰਤਾਵਾਂ, ਭੁੱਖ ਨਾਲ ਮੌਤ, ਸ਼ਹਿਰੀ ਵੱਸੋਂ ਦੇ ਖਿਤਰੋਵ ਇਲਾਕੇ (‘ਖਿਤਰੋਵ ਬਜ਼ਾਰ’ ਮਾਸਕੋ ਦਾ ਇਲਾਕਾ ਸੀ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਜਾਰ ਦੇ ਵੇਲੇ ਜਮਾਤ ਹੀਣ ਹੋਏ ਅਨਸਰ, ਲੁੰਪਨ ਪ੍ਰੋਲਤਾਰੀ ਰਹਿੰਦੇ ਹੁੰਦੇ ਸਨ) ਵਿੱਚ ਬੇਘਰ ਜੀਵਨ, ਆਦਿ, ਆਦਿ। ਤਾਲਸਤਾਏ ਨੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਭਾਵਾਂ ਨੂੰ ਏਨੀ ਵਫ਼ਾਦਾਰੀ ਨਾਲ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਕਿ ਉਹ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਸਿੱਧੜਪੁਣੇ ਨੂੰ, ਰਾਜਸੀ ਜੀਵਨ ਤੋਂ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਓਪਰੇਵਂੇ ਨੂੰ, ਦੁਨੀਆਂ ਤੋਂ ਵੱਖ ਰਹਿਣ ਦੀ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਇੱਛਾ ਨੂੰ, “ਬਦੀ ਦਾ ਟਾਕਰਾ ਨਾ ਕਰਨ,” ਸਰਮਾਇਦਾਰੀ ਤੇ “ਮਾਇਆਂ ਦੀ ਤਾਕਤ” ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਉਹਨਾਂ ਦੀਆਂ ਨਿਪੁੰਸਕ ਬਦਅਸੀਸਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਸਿਧਾਂਤ ਦੇ ਵਿੱਚ ਲੈ ਆਇਆ। ਲੱਖਾਂ ਕਿਸਾਨਾਂ ਦਾ ਰੋਸ ਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਨਿਰਾਸਤਾ- ਇਹ ਤਾਲਸਤਾਏ ਦੇ ਸਿਧਾਂਤ ਵਿੱਚ ਜੁੜੇ ਹੋਏ ਸਨ।

ਆਧੁਨਿਕ ਮਜ਼ਦੂਰ ਲਹਿਰ ਦੇ ਪ੍ਰਤਿਨਿਧ ਦੇਖਦੇ ਹਨ ਕਿ ਉਹਨਾਂ ਕੋਲ ਰੋਸ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਨ ਲਈ ਬੜਾ ਕੁਝ ਹੈ, ਪਰ ਨਿਰਾਸ ਹੋਣ ਲਈ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਨਿਰਾਸਤਾ ਉਹਨਾਂ ਜਮਾਤਾਂ ਦਾ ਖਾਸ ਲੱਛਣ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜਿਹੜੀਆਂ ਖਤਮ ਹੋ ਰਹੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ, ਪਰ ਉਜ਼ਰਤੀ ਮਜਦੂਰਾਂ ਦੀ ਜਮਾਤ ਅਟੱਲ ਤੌਰ ਉੱਤੇ ਵਧ ਰਹੀ ਹੈ, ਵਿਕਾਸ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ ਤੇ ਰੂਸ ਸਮੇਤ ਹਰ ਸਰਮਾਇਦਾਰ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਮਜਬੂਤ ਹੋ ਰਹੀ ਹੈ। ਨਿਰਾਸਤਾ ਉਹਨਾਂ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਖਾਸ ਲੱਛਣ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜਿਹੜੇ ਬੁਰਾਈ ਦੇ ਕਾਰਨ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਸਮਝਦੇ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਬਾਹਰ ਨਿਕਲਣ ਦਾ ਕੋਈ ਰਾਹ ਨਹੀਂ ਦਿਸਦਾ ਤੇ ਜਿਹੜੇ ਘੋਲ ਕਰਨ ਤੋਂ ਅਸਮਰਥ ਹਨ। ਆਧੁਨਿਕ ਸਨਅਤੀ ਪ੍ਰੋਲਤਾਰੀ ਇਹੋ ਜਿਹੀਆਂ ਜਮਾਤਾਂ ਦੇ ਵਰਗ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧ ਨਹੀਂ ਰਖਦੇ।

..............................ਅਹਿਦ ਕਰ.............................


    ਹਵਾਵਾਂ ਦੀ ਹਿੱਲਜੁਲ ਬੇਮਤਲਵ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ
ਉਹ ਤਾਂ ਸੰਤੁਲਨ ਕਾਇਮ ਕਰਨ ਦਾ ਹੁੰਦਾ ਅਗੇਤ।
ਮਨੁੱਖੀ ਮਨਾਂ ’ਚ ਖੌਲ੍ਹਦਾ, ਜਦ ਬਣਦਾ ਚੇਤਨ ਹੋੜ੍ਹ
ਉਹ ਸਦਾ ਸਿਰਜਦੈ, ਖੁਸ਼-ਖੁਸ਼ਹਾਲ ਸਮਰੱਥ ਸਮਾਜ।
ਖਿਆਲ ਪਦਾਰਥਕ ਹਾਲਤਾਂ ਦਾ ਅਮੂਰਤ ਰੂਪ ਹਨ,
ਇਹ ਦੋਵੇਂ ਖੜੋਤ ਨੂੰ ਨਿਕਾਰਦੇ ਹਨ।
ਯਾਦ ਰੱਖ ਕੁਦਰਤ ਵਿੱਚ ਖਲਾਅ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ
ਤੇ ਖਿਆਲਾਂ ਦਾ ਖਲਾਅ ਖਤਰਨਾਕ ਹੁੰਦੈ।
ਜੇ ਪਦਾਰਥਕ ਹਾਲਤਾਂ ਦਾ ਹੂ-ਬਾ-ਹੂ
ਖਿਆਲਾਂ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਝਲਕਦਾ,
ਤਾਂ ਖਿਆਲ ਖਰ੍ਹੇ ਨਹੀਂ ਹਨ।
ਆਓ ਪਹਿਲਾਂ ਖਰ੍ਹੇ ਖਿਆਲਾਂ ਤੱਕ ਪੁੱਜੀਏ।
ਖਿਆਲਾਂ ਦੇ ਵਿਕਸਤ ਹੋਣ ਦੀ
ਗੁੰਜਾਇਸ਼ ਅਅੰਤ, ਅਮੁੱਕ ਹੈ।
ਬੜੀ ਬਲਾ ਨੇ ਖਰ੍ਹੇ ਖਿਆਲ
ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਹਾਸਲ ਕਰ।
ਸਕੂਲ ਤੋਂ ਅਕਾਦਮੀ ਤੱਕ
ਸਿੱਖਿਆ ਤੋਂ ਵਿੱਦਿਆ ਤੱਕ
ਉੱਚਾ ਉਠ!
ਅਮੂਰਤ ਖਿਆਲੀ ਰੂਪ ਤੋਂ
ਨਵੇਂ ਠੋਸ ਰੂਪ ਸਿਰਜ
ਠੋਸ ਤੋਂ ਅਮੂਰਤ ਅਤੇ ਅਮੂਰਤ ਤੋਂ ਠੋਸ ਦਾ
ਨਵਾਂ ਇਤਿਹਾਸ ਸਿਰਜ।
ਹਾਲਾਤ ਸਦਾ ਠੋਸ ਤੇ ਦਵੰਦਵਾਦੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ,
ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਸੂਖਮ-ਅਮੂਰਤ ਸਿਰਜਨਾ ਵਿਚਾਰ ਹਨ,
ਇਹ ਚੇਤਨ ਵਿਰੋਧ ਵਿਕਾਸ ਹੈ।
ਜੇ ਵਿਚਾਰ ਪ੍ਰਫੁਲਤ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੇ,
ਜਾਂ ਵਿਚਾਰਾਂ ਦਾ ਵਿਕਾਸ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ
ਤਾਂ ਉਹ ਵਿਚਾਰ ਪਦਾਰਥਕ ਹਾਲਤਾਂ ਦੀ
ਸਹੀ ਤਰਜ਼ਮਾਨੀ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੇ।
ਉਹ ਵਿਚਾਰ ਸਹੀ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੇ,
ਸਹੀ ਵਿਚਾਰ ਤਾਂ ਵਿਕਾਸ ਮੁਖੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।
ਵਿਚਾਰਾਂ ਦੀ ਬੜੀ ਵੱਡੀ ਮਹੱਤਤਾ ਹੈ।
ਵਿਚਾਰ ਅਤੇ ਵਿਚਾਰਵਾਦ ਵਿੱਚ ਅੰਤਰ ਹੈ।
ਮਾਰਕਸਵਾਦੀ ਦਰਸ਼ਨ ਵਿਚਾਰਵਾਦ ਨੂੰ ਰੱਦ ਕਰਦੈ
ਪਰ ਵਿਚਾਰ ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ ਨੂੰ ਉਜਾਗਰ ਕਰਦਾ ਹੈ।
ਵਿਚਾਰ ਹਾਲਤਾਂ ਦੇ ਦਸਤਕ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।
ਨਵੇਂ ਹਾਲਾਤ, ਨਵੇਂ ਵਿਚਾਰ,
ਨਵੀਂ ਦਸਤਕ ਹਾਸਲ ਕਰ,
ਹਾਸਲ ਕਰ, ਅਮਲ ਕਰ
ਆਪਣੇ ਆਪ ਤੋਂ ਡਰ
ਖੜ੍ਹੋਤ ਤੋਂ ਡਰ।
ਹਾਲਤਾਂ ਅਤੇ ਖਿਆਲਾਂ ਨੂੰ
ਆਧਾਰ ਅਤੇ ਉਸਾਰ ਨੂੰ
ਮੂਰਤ-ਅਮੂਰਤ, ਠੋਸ-ਸੂਖਮ ਨੂੰ
ਐਵੇਂ ਅਦਭੁਤ ਨਾ ਸਮਝ।
ਹਰ ਵਸਤ ਵਰਤਾਰੇ ਦੀ
ਰੂਹ-ਆਤਮਾ ਬਣ,
ਫੈਲ ਜਾ ਅੰਧਕਾਰ ਤੇ
ਚੇਤਨ ਸਰਵ ਸ਼ਕਤੀਮਾਨ ਬਣ।

ਬੱਚਿਆਂ ਲਈ ਮੁਫਤ ਅਤੇ ਲਾਜ਼ਮੀ ਸਿੱਖਿਆ ਦਾ ਅਧਿਕਾਰ ਕਾਨੂੰਨ..ਪਰਮਜੀਤ ਢਾਬਾਂ

ਦੇਸ਼ ਦੀ ਯੂ. ਪੀ. ਏ. 2 ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਮੁਫਤ ਅਤੇ ਲਾਜ਼ਮੀ ਸਿੱਖਿਆ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰ ਦੀ ਕਈ ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਉਠੀ ਮੰਗ ਨੂੰ ਅੰਸ਼ਿਕ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਲਾਗੂ ਕਰਨ ਨੂੰ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਆਖਰ 1 ਅਪ੍ਰੈਲ 2010 ਨੂੰ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਕੇਵਲ 6 ਤੋਂ 14 ਸਾਲ ਤੱਕ ਦੀ ਉਮਰ ਦੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਮੁਫਤ ਅਤੇ ਲਾਜਮੀ ਵਿੱਦਿਆ ਦੇਣ ਲਈ ਕਾਨੂੰਨ ਪਾਸ ਕਰਕੇ ਲਾਗੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਇਹ ਕਾਨੂੰਨ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਸਾਰੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਮੁਫਤ ਅਤੇ ਲਾਜਮੀ ਸਿੱਖਿਆ ਦੇਣ ਦੀ ਗੱਲ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ ਕਿਉਂਕਿ 6 ਤੋਂ ਘੱਟ ਉਮਰ ਦੇ ਬੱਚੇ ਅਤੇ 14 ਸਾਲ ਤੋਂ 18 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਦੇ ਕਰੋੜਾਂ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਮੁਫਤ ਅਤੇ ਲਾਜਮੀ ਸਿੱਖਿਆ ਦੇਣ ਦੀ ਗਰੰਟੀ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ 6 ਤੋਂ 14 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਦੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਮੁਫਤ ਅਤੇ ਲਾਜ਼ਮੀਂ ਸਿੱਖਿਆ ਦੇਣ ਵਾਲਾ ਕਾਨੂੰਨ ‘ਚਿਲਡਰਨ ਰਾਈਟ ਟੂ ਫਰੀ ਐਂਡ ਕੰਪਲਸਰੀ ਐਜੂਕੇਸ਼ਨ ਐਕਟ 2009’ ਦੀ 1 ਅਪ੍ਰੈਲ 2010 ਨੂੰ ਲਾਗੂ ਹੋਣ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ 1 ਅਪ੍ਰੈਲ 2012 ਤੱਕ ਪੂਰੇ 2 ਸਾਲ ਬੀਤ ਜਾਣ ਦੇ ਬਾਅਦ ਵੀ ਇਹ ਕਾਨੂੰਨ ਪੂਰੇ ਦੇਸ਼ ਭਰ ਦੇ ਸਾਰੇ ਰਾਜਾਂ ਅਤੇ ਜਿਲ੍ਹ੍ਹਿਆਂ ਵਿਚ ਇਹ ਨਾ ਤਾਂ ਪੂਰਨ ਰੂਪ ਵਿਚ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਪਾਰਦਰਸ਼ੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਲਾਗੂ ਹੋ ਸਕਿਆ ਹੈ ਪ੍ਰੰਤੂ ਮੀਡੀਆ ਵਿਚ ਇਸ ਕਾਨੂੰਨ ਨੂੰ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਤੋਂ ਲੈਕੇ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਸਾਧਨ ਅਤੇ ਵਿਕਾਸ ਮੰਤਰੀ ਕਾਪਿਲ ਸਿਬਲ ਇਸ ਨੂੰ ਨਵਾਂ ਇਨਕਲਾਬ ਮੰਨ ਰਹੇ ਹਨ। ਪਰ ਹਾਕੀਕਤ ਵਿਚ ਇਹ ਸਭ ਨਹੀਂ ਹੈ।ਇਸ ਕਾਨੂੰਨ ਨੂੰ ਲਾਗੂ ਨਾ ਕਰਨ ਦੀ ਨੀਅਤ ਤੋਂ ਪਰਦਾ ਉਦੋਂ ਉਠ ਗਿਆ ਜਦੋਂ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਸਰਭ ਉਚ ਅਦਾਲਤ ਨੇ ਇਸ ਕਾਨੂੰਨ ਦੀ ਪ੍ਰਸਤਾਵਨਾ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਦੇਸ਼ ਦੇ 25 ਫੀਸਦੀ ਗਰੀਬ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਈਵੇਟ ਸਕੂਲਾਂ ਵਿਚ ਦਾਖਲਾ ਦੇਣ ਦਾ ਨਿਰਦੇਸ਼ ਜਾਰੀ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਇਸ ਫੈਸਲੇ ਦਾ ਦੇਸ਼ ਭਰ ਵਿੱਚ ਸਵਾਗਤ ਵੀ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਸੁਪਰੀਮ ਕੋਰਟ ਦੇ ਫੈਸਲੇ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵੀ ਕੇਂਦਰ ਅਤੇ ਰਾਜ ਸਰਕਾਰਾਂ ਵੱਲੋਂ ਕੋਈ ਧਿਆਨ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤਾ ਜਾ ਰਿਹਾ। ਕਾਰਨ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਵੱਡੇ ਪੱਧਰ ਤੇ ਖੁੱਲੇ ਪ੍ਰਾਈਵੇਟ ਸਿੱਖਿਆ ਕੇਂਦਰਾਂ ਦੇ ਮਾਲਕ ਜਾਂ ਤਾਂ ਕੇਂਦਰ ਅਤੇ ਰਾਜਾਂ ਦੇ ਮੰਤਰੀ ਹਨ ਜਾਂ ਫਿਰ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਸਕੂਲਾਂ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ (ਸਹੳਰੲ) ਹੈ। ਦੇਸ਼ ਦੀ ਯੂ. ਪੀ. ਏ. 2 ਨੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਸਭਾਵਾਂ ਦੀ ਕਈ ਵਰ੍ਹਿਆਂ ਦੀ ਮੰਗ ਨੂੰ ਮੰਨਿਆਂ ਤਾਂ ਹੈ ਪਰ ਅਧੂਰੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ। ਸਰਕਾਰ ਵੱਲੋਂ ਪ੍ਰਵਾਨ ਕੀਤੀ ਗਈ ਮੰਗ ਨੂੰ ਵੀ ਪੂਰਾ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾ ਰਿਹਾ। ਏ. ਆਈ. ਐੱਸ. ਐੱਫ. ਨੇ ਬੀਤੇ ਦਿਨੀਂ ਇਸ ਕਾਨੂੰਨ ਨੂੰ ਪੂਰਨ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਲਾਗੂ ਕਰਵਾਉਣ ਲਈ ਦੇਸ਼ ਵਿਆਪੀ ਅੰਦੋਲਨ ਚਲਾਉਣ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ ਹੈ।ਪਿਛਲੇ ਏ. ਆਈ. ਐੱਸ. ਐੱਫ. ਦੀ ਕੇਂਦਰੀ ਕਮੇਟੀ ਦੀ ਮੀਟਿੰਗ ਵਿੱਚ ਕਈ ਅਹਿਮ ਫੈਸਲੇ ਲਏ ਗਏ ਹਨ। ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਦੇਸ਼ ਦੇ 6 ਤੋਂ 14 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਦੇ ਬੱਚਿਆਂ ਲਈ ਮੁਫਤ ਅਤੇ ਲਾਜ਼ਮੀ ਸਿੱਖਿਆ ਦੇਣ ਵਾਲੇ ਕਾਨੂੰਨ 2009 ਨੂੰ ਲਾਗੂ ਕਰਵਾਉਣ ਲਈ 15 ਮਈ ਤੋਂ 05 ਜੁਲਾਈ 2012 ਤੱਕ ‘ਜਵਾਬ ਦਿਓ ਅੰਦੋਲਨ’ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਸ ਅੰਦੋਲਨ ਦੇ ਤਹਿਤ ਏ. ਆਈ. ਐੱਸ. ਐੱਫ. ਨੇ ਦੇਸ਼ ਭਰ ਵਿੱਚ ਦਸਤਖਤੀ ਮੁਹਿੰਮ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਦੇਸ਼ ਦੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ, ਆਮ ਲੋਕਾਂ, ਅਧਿਆਪਕਾਂ, ਬੁੱਧੀਜੀਵੀਆਂ, ਪੱਤਰਕਾਰਾਂ ਆਦਿ ਨੂੰ ਇਸ ਸਬੰਧੀ ਜਾਗਰੂਕ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇਗਾ ਅਤੇ ਕੇਂਦਰੀ, ਸੂਬਾਈ ਸਰਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਜਿਮੇਵਾਰੀ ਦਾ ਅਹਿਸਾਸ ਕਰਵਾਉਣ ਲਈ ਸਿੱਖਿਆ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰ ਕਾਨੂੰਨ ਦੀ ਹੁਣ ਤੱਕ ਦੀ ਕਾਰਗੁਜਾਰੀ ਬਾਰੇ ਸਵਾਲ ਪੁੱਛੇ ਜਾਣਗੇ। ਏ. ਆਈ. ਐੱਸ. ਐੱਫ. ਵੱਲੋਂ ਕੇਂਦਰੀ ਅਤੇ ਰਾਜ ਸਰਕਾਰਾਂ ਤੋਂ 05 ਜੁਲਾਈ ਨੂੰ ਸਵਾਲ ਪੁੱਛੇਗੀ। ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀਨਿਧੀਆਂ, ਰਾਜਨੇਤਾਵਾਂ, ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀਆਂ, ਐੱਸ. ਡੀ. ਐੱਮ, ਡੀ. ਸੀ, ਜਿਲ੍ਹਾ ਸਿੱਖਿਆ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ, ਸਿੱਖਿਆ ਮੰਤਰੀਆਂ ਕੋਲੋਂ ਜਵਾਬ ਮੰਗੇ ਜਾਣਗੇ ਕਿ ਦੋ ਸਾਲ ਬੀਤ ਜਾਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਕਿੱਥੇ-ਕਿੱਥੇ ਇਹ ਕਾਨੂੰਨ ਲਾਗੂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਉਪਰੋਕਤ ਅਧਿਕਾਰੀ ਅਤੇ ਰਾਜਨੇਤਾ ਦੱਸਣ ਕਿ ਦੋ ਸਾਲ ਵਿੱਚ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਕਿਹੜੇ-ਕਿਹੜੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਮੁਫਤ ਅਤੇ ਲਾਜ਼ਮੀ ਸਿੱਖਿਆ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਹੈ। ਅਸੀਂ ਇਹ ਵੀ ਪੁੱਛਾਂਗੇ ਕਿ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਬਾਲ ਮਜ਼ਦੂਰੀ ਕਰ ਰਹੇ ਕਰੋੜਾਂ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਬਾਲ ਮਜ਼ਦੂਰੀ ਤੋਂ ਹਟਾ ਕਿ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਨੂੰ ਕੰਮ ਦੇ ਕਿ ਪੇਟ ਭਰਨ ਦੀ ਗਰੰਟੀ ਦੇ ਕਿ ਸਕੂਲ ਭੇਜਿਆ ਜਾਵੇਗਾ? ਦੋ ਸਾਲ ਵਿੱਚ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਕਿੰਨ੍ਹੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੇ ਬਾਲ ਮਜ਼ਦੂਰੀ ਛੱਡ ਕਿ ਸਕੂਲ ਜਾਣਾ ਆਰੰਭ ਕੀਤਾ ਹੈ।

ਏ. ਆਈ. ਐੱਸ. ਐੱਫ. ਦੇਸ਼ ਵਿਆਪੀ ‘ਜਵਾਬ ਦੋ ਅੰਦੋਲਨ’ ਦੇ ਰਾਹੀਂ ਇਹ ਵੀ ਜਵਾਬ ਮੰਗੇਗੀ ਕਿ ਇਸ ਕਾਨੂੰਨ ਦੇ ਤਹਿਤ ਕਿੰਨ੍ਹੇ ਨਵੇਂ ਸਕੂਲ ਖੋਲੇ ਗਏ। ਕਾਨੂੰਨ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ 30 ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਾਉਣ ਵਾਸਤੇ ਇੱਕ ਅਧਿਆਪਕ ਹੋਵੇਗਾ। ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਪਿਛਲੇ ਦੋ ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ 6 ਤੋਂ 14 ਸਾਲ ਦੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਾਉਣ ਲਈ ਕਿੰਨ੍ਹੇ ਅਧਿਆਪਕਾਂ ਦੀਆਂ ਨਵੀਆਂ ਅਸਾਮੀਆਂ ਭਰੀਆਂ ਹਨ? ‘ਜਵਾਬ ਦੋ ਅੰਦੋਲਨ’ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ 15 ਮਈ ਤੋਂ ਦੇਸ਼ ਭਰ ਵਿੱਚ ਹੋ ਚੁੱਕੀ ਹੈ। ਇਸ ਦਸਤਖਤੀ ਮੁਹਿੰਮ ਤਹਿਤ ਸਟੂਡੈਂਟਸ ਫੈਡਰੇਸ਼ਨ ਦੇ ਆਗੂ ਹਰ ਰੋਜ ਹਜਾਰਾਂ ਦੀ ਤਦਾਦ ਵਿੱਚ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਅਤੇ ਲੋਕਾਂ ਨਾਲ ਰਾਬਤਾ ਕਾਇਮ ਕਰਦਿਆਂ ਆਪਣੇ ਗਿਆਨ ਵਿੱਚ ਵਾਧਾ ਵੀ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ, ਜਨਤਾ ਨੂੰ ਜਾਗਰੂਕ ਕਰਨ ਦਾ ਅਹਿਮ ਕਾਰਜ ਸ਼ਿਦਤ ਨਾਲ ਨੇਪਰੇ ਚਾੜ੍ਹ ਰਹੇ ਹਨ।

ਏ. ਆਈ. ਐੱਸ. ਐੱਫ. ਦੇਸ਼ ਭਰ ਵਿੱਚ ਇਸ ‘ਜਵਾਬ ਦੋ ਅੰਦੋਲਨ’ ਦੇ ਤਹਿਤ ਕੇਂਦਰ ਅਤੇ ਰਾਜ ਸਰਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਕਹਿ ਰਹੀ ਹੈ:

‘ਆਪ ਤਿਆਰ ਰਹੋ’ ਅਸੀਂ ਆ ਰਹੇ ਹਾਂ, ਤੁਹਾਡੇ ਕੋਲੋਂ ਜਵਾਬ ਮੰਗਣ ਲਈ।

‘ਜਵਾਬ ਦਿਓ ਅੰਦੋਲਨ’ ਜਿੰਦਾਬਾਦ।

(ਸਰਗਰਮੀਆਂ) ਆਲ ਇੰਡੀਆ ਸਟੂਡੈਂਟਸ ਫੈਡਰੇਸ਼ਨ, ਪੰਜਾਬ....ਵਿਕੀ ਮਹੇਸਰੀ

ਪੰਜਾਬ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪਿਛਲੇ ਸ਼ਾਸ਼ਨਕਾਲ ਦੇ ਆਖਰੀ ਸਾਲ ਜੁਲਾਈ 2011 ਵਿੱਚ ਲੜਕੀਆਂ ਲਈ 10+2 ਤੱਕ ਮੁਫਤ ਵਿਦਿਆ ਦੇਣ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਸੀ ਪਰ ਇਸ ਐਲਾਨ ਨੂੰ ਅਮਲੀ ਰੂਪ ਨਹੀ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਪਮਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦੀਆਂ ਚੋਣਾਂ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਭਾਵੇਂ ਉਹੀ ਅਕਾਲੀ ਭਾਜਪਾ ਸਰਕਾਰ ਸੱਤਾ ਤੇ ਮੁੜ ਕਾਬਜ਼ ਹੋ ਗਈ ਪਰ ਉਹਨਾਂ ਦੀਆਂ ਕਹੀਆ ਗੱਲਾਂ ਅੱਜ ਵੀ ਸਰਕਾਰੀ ਫਾਇਲਾਂ ਅੰਦਰ ਹੀ ਬੰਦ ਹਨ। ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਬਹੁਤੇ ਸਕੂਲਾਂ ਵਿੱਚ ਲੜਕੀਆਂ ਤੋਂ ਫੀਸਾਂ ਤੇ ਫੰਡਾਂ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਪੈਸੇ ਵਸੂਲੇ ਜਾਂਦੇ ਰਹੇ ਤੇ ਮੁਫਤ ਵਿਦਿਆ ਦਾ ਐਲਾਨ ਵੋਟਾਂ ਇੱਕਠੀਆਂ ਕਰਨ ਅਤੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਭਰਮਾਉਣ ਦਾ ਢੋਗ ਬਣਕੇ ਰਹਿ ਗਿਆ।

ਸ਼ਹੀਦ ਭਗਤ ਸਿੰਘ, ਰਾਜਗੁਰੂ ਅਤੇ ਸੁਖਦੇਵ ਦੇ 82ਵੇਂ ਸ਼ਹੀਦੀ ਦਿਨ ਤੇ ਹੁਸੈਨੀਵਾਲਾ ਵਿਖੇ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਸਮਾਗਮ ਵਿੱਚ ਪੂਰੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚੋਂ ਰੁਜ਼ਗਾਰ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਮੁਹਿੰਮ ਦੀ ਲੜੀ ਤਹਿਤ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੇ ਸਮੂਲੀਅਤ ਕੀਤੀ। ਆਪਣੇ ਮਹਿਬੂਬ ਆਗੂਆਂ ਨੂੰ ਸਰਧਾ ਦੇ ਫੁੱਲ ਭੇਂਟ ਕਰਨ ਆਏ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਅਤੇ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਦੇ ਆਕਾਸ਼ ਗੂੰਜਾਊੂ ਨਾਅਰਿਆਂ ਨੇ ਸਮੇਂ ਦੀ ਫਿਜ਼ਾ ਵਿੱਚ ਦੇਸ਼ ਪਿਆਰ ਅਤੇ ਉਸਾਰੂ ਜਜਬੇ ਦਾ ਰੰਗ ਘੋਲ ਦਿੱਤਾ। ਨੌਜਵਾਨ ਅਤੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਦੇ ਇਕੱਠ ਨੂੰ ਸੰਬੋਧਨ ਕਰਦਿਆਂ ਬਾਈ ਜਗਰੂਪ ਨੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਹਾਲਤਾਂ ਅਤੇ ਬਦਲਦੇ ਸਮਾਜਿਕ ਪਰਿਪੇਖਾਂ ਵਿੱਚ ਨੌਜਵਾਨ ਅਤੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਆਗੂਆਂ ਦੀ ਯੋਗ ਤੇ ਜ਼ੋਰ ਦਿੱਤਾ ਜੋ ਸਮਾਜ ਦੀ ਨਿਘਰ ਰਹੀ ਹਾਲਤ ਨੂੰ ਦਰੁਸਤ ਕਰਨ ਲਈ ਲੋਕ ਲਹਿਰਾਂ ਦਾ ਪਿੜ ਮੱਲਣ ਅਤੇ ਨਾਲ ਹੀ ਹੁਸੈਨੀਵਾਲਾ ਵਿੱਖੇ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਤੰਗ ਰਾਸਤੇ ਕਾਰਨ ਆਉਦੀਆਂ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਦੇ ਹੱਲ ਲਈ ਰਾਸਤੇ ਨੂੰ ਦੋ ਮਾਰਗੀ ਅਤੇ ਫਿਰ ਚਾਰ ਮਾਰਗੀ ਕਰਵਾਉਣ ਦਾ ਮਤਾ ਪਾਸ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਜੇਕਰ ਸਰਕਾਰ ਵੱਲੋਂ ਇਸ ਵੱਲ ਧਿਆਨ ਨਾ ਕਂੇਦਰਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਤਾਂ ਏ.ਆਈ.ਐਸ.ਐੱਫ. ਅਤੇ ਸਰਵ ਭਾਰਤ ਨੌਜਵਾਨ ਸਭਾ ਇਸ ਤੇ ਸੂਬਾ ਪੱਧਰੀ ਅੰਦੋਲਨ ਕਰੇਗੀ। ਇਸ ਮੌਕੇ ਨੌਜਵਾਨ ਆਗੂ ਸ੍ਰੀ ਪ੍ਰਿਥੀਪਾਲ ਮਾੜੀਮੇਘਾ, ਹੰਸ ਰਾਜ ਗੋਲਡਨ, ਸ੍ਰੀ ਕੁਲਦੀਪ ਭੋਲਾ ਸੂਬਾ ਸਕੱਤਰ ਏ.ਆਈ.ਵਾਈ.ਐੱਫ., ਬਲਕਰਨ ਮੋਗਾ, ਅਤੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਆਗੂ ਸੁਖਜਿੰਦਰ ਮਹੇਸ਼ਰੀ, ਮੰਜੂ ਬਾਲਾ, ਚਰਨਜੀਤ ਛਾਂਗਾਂਰਾਏ ਆਦਿ ਆਗੂਆਂ ਨੇ ਸੰਬੋਧਨ ਕਰਦਿਆਂ ਪਾਰਦਰਸ਼ੀ ਅਤੇ ਲੋਕਪੱਖੀ ਰਾਜਨੀਤੀ ਵਿੱਚ ਅੱਗੇ ਵਧਦਿਆਂ ਖੁਸ਼ਹਾਲ ਸਮਾਜ ਦੀ ਸਿਰਜਣਾ ਵੱਲ ਆਪਣੇ ਕਦਮ ਵਧਾਉਣ ਦਾ ਸੱਦਾ ਦਿੱਤਾ।

ਆਲ ਇੰਡੀਆਂ ਸਟੂਡੈਂਟਸ ਫੈਡਰੇਸ਼ਨ ਦੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਲਈ ਮੁਫਤ ਅਤੇ ਲਾਜ਼ਮੀ ਵਿੱਦਿਆ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਲਈ ਕੀਤੇ ਜਾ ਰਹੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੀ ਅਹਿਮ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਉਸ ਸਮੇਂ ਹੋਈ ਜਦੋਂ ਪੰਜਾਬ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਲੜਕੀਆਂ ਲਈ 10+2 ਤੱਕ ਮੁਫਤ ਵਿੱਦਿਆ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕਰਨਾ ਪਿਆ। ਪਰੰਤੂ ਸਰਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਇਸ ਸੰਬੰਧੀ ਨੋਟੀਫੀਕੇਸ਼ਨ ਨਾ ਜਾਰੀ ਕਰਨ ਦੀ ਸੂਰਤ ਵਿੱਚ ੳ..ਿਸ.ਡ. ਵੱਲੋਂ ਵਿਦਿਅਕ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਦੇ ਬਾਹਰ ਗੇਟ ਰੈਲੀਆਂ ਕਰਕੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਜਿਲ੍ਹਿਆਂ ਦੇ ਡੀ.ਸੀ. ਨੂੰ ਮੰਗ ਪੱਤਰ ਦਿੱਤੇ ਅਤੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਦੇ ਇਸ ਸ਼ੰਘਰਸ ਸਦਕਾ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਨੋਟੀਫਿਕੇਸ਼ਨ ਜਾਰੀ ਕਰਨ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਹੋਣਾ ਪਿਆ। 2012 ਦਾ ਨਵਾਂ ਸ਼ੈਸਨ ਜਾਰੀ ਹੋਣ ਦੇ ਨਾਲ ਨਵੀਂ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਵੀ ਆਪਣੀ ਸੱਤਾ ਸੰਭਾਲੀ ਪਰ ਸਰਕਾਰ ਆਪਣੇ ਪਹਿਲੇ ਕਾਰਜਕਾਲ ਦੌਰਾਨ ਜਾਰੀ ਕੀਤਾ ਨੋਟੀਫੀਕੇਸ਼ਨ ਭੁੱਲ ਗਈ ਅਤੇ ਵੱਡੇ ਪੱਧਰ ਤੇ ਲੜਕੀਆਂ ਤੋਂ ਫੰਡਾਂ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਪੈਸਾ ਇਕੱਠਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ । ਕੁਝ ਜਿਲ੍ਹਿਆਂ ਵਿੱਚ ਇਹ ਰਕਮ 1000 ਰੁਪਏ ਤੱਕ ਵੀ ਵਸੂਲੀ ਗਈ। ਏ.ਆਈ.ਐੱਸ.ਐਫ. ਨੇ ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਇਸ ਨੀਤੀ ਨੂੰ ਅੱਡੇ ਹੱਥੀ ਲੈਦਿਆਂ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਦੇ ਮਾਪਿਆਂ ਦੀ ਆਰਥਿਕਤਾ ਤੋਂ ਕਿਤੇ ਵਧੇਰੇ ਵਸੂਲੇ ਜਾ ਰਹੇ ਫੀਸਾਂ-ਫੰਡਾਂ ਦਾ ਡਟਵਾਂ ਵਿਰੋਧ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ ਕਿਉਂਕਿ ਹੁਣ ਮਸਲਾ ਸਿਰਫ ਲੜਕੀਆਂ ਤੋਂ ਲਏ ਜਾ ਰਹੇ ਫੰਡਾ ਦਾ ਹੀ ਨਹੀ ਸੀ ਬਲਕਿ ਲੜਕਿਆਂ ਦੀਆਂ ਫੀਸਾਂ ਵਿੱਚ ਕੀਤੇ ਭਾਰੀ ਵਾਧੇ ਦਾ ਵੀ ਸੀ। ਇਸ ਦੇ ਵਿਰੋਧ ਵਿੱਚ ਪੂਰੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਆਲ ਇੰਡੀਆਂ ਸਟੂਡੈਂਟਸ ਫੈਡਰੇਸ਼ਨ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿੱਚ ਲੜਕੀਆਂ ਨੇ ਭੁਖ ਹੜਤਾਲ ਕਰਨ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ। ਮਾਝਾ, ਮਾਲਵਾ ਤੇ ਦੁਆਬਾ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਤਿੰਨਾਂ ਜੋਨਾਂ ਵਿੱਚ ਇਹ ਇੱਕ-ਇੱਕ ਰੋਜ਼ਾ ਭੁੱਖ ਹੜਤਾਲ ਕਰਨ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਹੋਇਆ।

ਪਹਿਲੀ ਭੁੱਖ ਹੜਤਾਲ 29 ਅਪ੍ਰੈਲ ਨੂੰ ਮਾਲਵੇ ਦਾ ਮੁਖ ਧੁਰਾ ਮੋਗਾ ਵਿੱਚ ਡੀ.ਸੀ. ਦਫਤਰ ਸਾਹਮਣੇ ਕਰਮਵੀਰ ਬੱਧਨੀ, ਇੰਦਰਜੀਤ ਧੂੜਕੋਟ ਅਤੇ ਦਿਲਪ੍ਰੀਤ ਧਾਲੀਵਾਲ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਲੜਕੀਆਂ ਨੂੰ ਸੰਬੋਧਨ ਕਰਦਿਆਂ ਨਰਿੰਦਰ ਕੌਰ ਸੋਹਲ ਯੂਥ ਆਗੂ, ਸੁਖਜਿੰਦਰ ਮਹੇਸ਼ਰੀ ਸੂਬਾ ਸਕੱਤਰ ਏ.ਆਈ.ਐੱਸ.ਐੱਫ.ਅਤੇ ਵਿੱਕੀ ਮਹੇਸ਼ਰੀ ਨੇ ਲੜਕੀਆਂ ਨੂੰ ਇਸ ਮਹਾਨ ਅਤੇ ਸ਼ਲਾਘਾਯੋਗ ਕਦਮ ਲਈ ਵਧਾਈ ਦਿੰਦਿਆਂ ਜੱਥੇਬੰਦੀ ਦੇ ਸ਼ਾਨਾਮੱਤੇ ਅਤੇ ਪ੍ਰਾਪਤੀਆਂ ਭਰਪੂਰ ਇਤਿਹਾਸ ਤੋਂ ਜਾਣੂੰ ਕਰਵਾਇਆ। ਇਸ ਭੁਖ ਹੜਤਾਲ ਦੌਰਾਨ ਵਿਦਿਆਰਥਣਾਂ ਦੇ ਹੌਸਲੇ ਅਤੇ ਸਾਂਝੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਹਿੱਤਾ ਲਈ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੀ ਜੁਝਾਰੂ ਭਾਵਨਾ ਲਾਮਿਸਾਲ ਸੀ। ਮਾਲਵਾ ਜੋਨ ਦੀ ਹੜਤਾਲ ਉਸ ਸਮੇਂ ਹੋਰ ਵੀ ਯਾਦਗਾਰ ਬਣ ਗਈ ਜਦ ਮੌਸਮ ਦੀ ਬੇਰੁਖੀ ਕਰਵਟ ਨੇ ਤੇਜ਼ ਮੀਂਹ ਦਾ ਰੂਪ ਲੈ ਲਿਆ। ਬਾਹਰ ਖੁਲ੍ਹੇ ਅਸਮਾਨ ਥੱਲੇ ਚੱਲ ਰਹੀ ਭੁਖ ਹੜਤਾਲ ਨੂੰ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਆਗੂਆਂ ਨੇ ਸੈਕਟਰੀਏਟ ਦੀ ਛੱਤ ਹੇਠ ਜਾਰੀ ਰੱਖਣ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ। ਜਦ ਲੜਕੀਆਂ ਨੇ ਅੰਦਰ ਜਾਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਤਾਂ ਅਫਸਰਸ਼ਾਹੀ ਦੇ ਇਸ਼ਾਰੇ ਤੇ ਪੁਲਿਸ ਮੁਲਾਜਮਾਂ ਨੇ ਜਲਦੀ ਨਾਲ ਗੇਟ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਦੀ ਗੇਟ ਖੋਲਣ ਦੀ ਕੀਤੀ ਅਪੀਲ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਮੁਲਾਜਮਾਂ ਨੇ ਗੇਟ ਖੋਲਣ ਤੋਂ ਸਾਫ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਉਪਰੋਕਤ ਹਾਲਤਾਂ ਨੂੰ ਦੇਖਦੇ ਹੋਏ ੳ..ਿਸ.ਡ. ਦੀ ਟੀਮ ਨੇ ਹਰ ਹਾਲਤ, ਅੰਦਰ ਜਾ ਕੇ ਭੁੱਖ ਹੜਤਾਲ ਜਾਰੀ ਕਰਨ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ। ਭਾਵੇਂ ਇਸ ਦੌਰਾਨ ਗੇਟ ਖੁਲਵਾਉਦਿਆਂ ਪੁਲਿਸ ਨਾਲ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਦੀਆਂ ਝੜਪਾਂ ਵੀ ਹੋਈਆਂ ਪਰੰਤੂ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੇ ਸੈਕਟਰੀਏਟ ਦੀ ਛੱਤ ਹੇਠ ਜਾ ਕੇ ਹੀ ਦਮ ਲਿਆ। ਆਖਿਰਕਾਰ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਦੇ ਇਸ ਹੌਸਲੇ ਅੱਗੇ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸ਼ਨ ਨੂੰ ਝੁਕਣਾ ਹੀ ਪਿਆ। ਭੁੱਖ ਹੜਤਾਲ ਦੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਬਾਈ ਕੁਲਦੀਪ ਭੋਲਾ ਨੇ ਖਰਾਬ ਮੌਸਮ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਸਫਲ ਐਕਸ਼ਨ ਲਈ ਵਧਾਈ ਦਿੱਤੀ ਅਤੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਡੀ.ਸੀ. ਨੂੰ ਮੰਗ ਪੱਤਰ ਸੌਪਿਆਂ।

ਇਸ ਭੁਖ ਹੜਤਾਲ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਮਾਝੇ ਦੀ ਇਤਿਹਾਸਿਕ ਧਰਤੀ ਤਰਨਤਾਰਨ ਦੇ ਡੀ.ਸੀ. ਦਫਤਰ ਸਾਹਮਣੇ 30 ਅਪ੍ਰੈਲ ਨੂੰ ਪੂਨਮ ਮਾੜੀਮੇਘਾ ਅਤੇ ਪ੍ਰੀਆ ਸੋਹਲ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿੱਚ ਲੜਕੀਆਂ ਦਾ ਦੂਜਾ ਜੱਥਾ ਭੁੱਖ ਹੜਤਾਲ ਤੇ ਬੈਠਾ। ਇਸ ਸਮੇਂ ਪ੍ਰਿਥੀਪਾਲ ਮਾੜੀਮੇਘਾ ਸਾਬਕਾ ਕੌਮੀ ਪ੍ਰਧਾਨ ਏ.ਆਈ.ਵਾਈ.ਐੱਫ. ਨੇ ਜਿੱਥੇ ਆਪਣੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਜੀਵਨ ਦੇ ਤਜ਼ਰਬੇ ਸਾਂਝੇ ਕੀਤੇ ਉਥੇ ਵਿਦਿਆਰਥਣਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਨੂੰ ਹੋਰ ਤੇਜ਼ ਕਰਨ ਅਤੇ ਜਿੱਤ ਵੱਲ ਵਧਣ ਲਈ ਥਾਪੜਾ ਦਿੱਤਾ। ਇਸ ਸਮੇਂ ਜਿੱਥੇ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸ਼ਨ ਵੱਲੋਂ ਲੜਕੀਆਂ ਨਾਲ ਬਦਸਲੂਕੀ ਵਾਲਾ ਵਿਵਹਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਉਥੇ ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਲੜਕੀਆਂ ਵਿੱਚ ਭਾਰੀ ਉਤਸ਼ਾਹ ਸੀ ਉਹ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਲਈ ਕੀਤੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਹਰ ਸੰਘਰਸ਼ ਲਈ ਤਿਆਰ ਹਨ। ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਬੇਸ਼ਰਮ ਰਵੱਈਏ ਨੂੰ ਦੇਖਦਿਆਂ ਜੱਥੇਬੰਦੀ ਆਪਣੇ ਅਗਲੇਰੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੀਆਂ ਤਿਆਰੀਆਂ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ। ਪੂਰੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਮੀਟਿੰਗਾਂ ਅਤੇ ਚੇਤਨਾਂ ਕੈਂਪਾਂ ਰਾਹੀਂ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਜਾਗ੍ਰਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ।

ਆਲ ਇੰਡੀਆਂ ਟਰੇਡ ਯੂਨੀਅਨ ਕੌਂਸਲ ਦੇ ਸੱਦੇ ਤੇ, ਸੰਬੰਧਿਤ ਤਮਾਮ ਜੱਥੇਬੰਦੀਆਂ ਵੱਲੋਂ 1 ਮਈ ਕਿਰਤ ਦਿਵਸ ਮਨਾਇਆ ਗਿਆ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਆਲ ਇੰਡੀਆਂ ਸਟੂਡੈਂਟਸ ਫੈਡਰੇਸ਼ਨ ਪੰਜਾਬ ਵੱਲੋਂ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੇ ਹਿੱਸਾ ਲਿਆ। ਮਿਹਨਤਕਸ਼ ਲੋਕਾਂ ਲਈ ਮਹਾਨ ਇਤਿਹਾਸਿਕ ਮਹੱਤਤਾ ਰੱਖਣ ਵਾਲੇ ਇਸ ਦਿਨ ਦੀ ਤਿਆਰੀ ਲਈ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੇ ਪਿੰਡ-ਪਿੰਡ ਜਾ ਕੇ ਨਰੇਗਾ ਕਾਮਿਆਂ ਨੂੰ ਕਿਰਤ ਦਿਨ ਤੇ ਹੋ ਰਹੇ ਸਮਾਗਮਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋਣ ਦਾ ਸੱਦਾ ਦਿੰਦਿਆਂ ਇਸ ਦਿਨ ਦੀ ਇਤਿਹਾਸਿਕ ਮਹੱਤਤਾ ਬਾਰੇ ਦੱਸਿਆ।

ਆਲ ਇੰਡੀਆ ਸਟੂਡੈਂਟਸ ਫੈਡਰੇਸ਼ਨ ਦੁਆਰਾ 15 ਮਈ ਤੋਂ 5 ਜੁਲਾਈ ਤੱਕ ਪੂਰੇ ਦੇਸ਼ ਭਰ ਵਿੱਚ ਲਗਾਤਾਰ ਹਸਤਾਖਰ ਮੁਹਿੰਮ ਚਲਾਈ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ। ਸਿਖਿਆ ਅਧਿਕਾਰ ਕਾਨੂੰਨ 2010 ਨੂੰ ਪੂਰੇ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਲਾਗੂ ਹੋਣ ਦੇ 2 ਵਰ੍ਹੇ ਬੀਤ ਜਾਣ ਬਾਅਦ ਵੀ ਸਰਕਾਰ ਅਤੇ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ ਦੁਆਰਾ ਇਸ ਨੂੰ ਠੀਕ ਢੰਗ ਨਾਲ ਲਾਗੂ ਨਾ ਕਰਨ ਦੀ ਸੂਰਤ ਵਿੱਚ ਏ.ਆਈ.ਐਸ.ਐੱਫ. ‘ਜਵਾਬ ਦਿਓ’ ਅੰਦੋਲਨ ਚਲਾ ਰਹੀ ਹੈ। ਜਿਸ ਦੇ ਤਹਿਤ ਜੱਥੇਬੰਦੀ ਵੱਲੋਂ ਪੂਰੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਵੀ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸਕੂਲਾਂ, ਕਾਲਜਾਂ, ਵਿਦਿਅਕ ਅਦਾਰਿਆਂ ਅਤੇ ਜਨਤਕ ਥਾਵਾਂ ਤੋਂ ਹਸਤਾਖਰ ਇਕੱਠੇ ਕੀਤੇ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ। ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਦੀ ਇਸ ਮੁਹਿੰਮ, ਜਿਸ ਤਹਿਤ ਐਕਟ ਅਨੁਸਾਰ 0 ਤੋਂ 14 ਸਾਲ ਦੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਲਾਜ਼ਮੀ ਅਤੇ ਮੁਫ਼ਤ ਵਿੱਦਿਆ ਮੁਹੱਈਆ ਕਰਵਾਉਣਾ, ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਅਧਿਆਪਕ ਅਨੁਪਾਤ 30:1 ਲਾਗੂ ਕਰਨਾ, 25% ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਈਵੇਟ ਸਕੂਲਾਂ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲਾ ਦਵਾਉਣਾ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੈ, ਨੂੰ ਲੋਕਾਂ ਵੱਲੋਂ ਵੱਡਾ ਹੁੰਗਾਰਾ ਮਿਲ ਰਿਹਾ ਹੈ।ਆਲ ਇੰਡੀਆ ਸਟੂਡੈਂਟਸ ਫੈਡਰੇਸ਼ਨ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਮੰਗਾਂ ਦੀ ਪੂਰਤੀ, ਬੇਹਤਰੀਨ ਸਿੱਖਿਆ ਢਾਂਚਾ ਅਤੇ ਹਰ ਇੱਕ ਵਿੱਦਿਆ ਲਈ ਅੱਗੇ ਵਧ ਰਹੀ ਹੈ।

Monday, November 26, 2012

ਖੁੱਲ੍ਹੀ ਹਵਾ ਵਿੱਚ ਸਕੂਲ............ਵ.ਅ. ਸੁਖੋਮਲਿਸਕੀ



ਵ.ਅ. ਸੁਖੋਮਲਿਸਕੀ

ਮੈਂ ਉਤੇਜਨਾ ਨਾਲ ਬੱਚਿਆਂ ਦੀ ਉਡੀਕ ਕਰਨ ਲੱਗਾ। ਸਵੇਰੇ ਅੱਠ ਵਜੇ ਉਹਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ 29 ਆ ਗਏ। ਸਾਸ਼ਾ ਨਾ ਆਈ (ਸ਼ਾਇਦ ਉਹਦੀ ਮਾਂ ਠੀਕ ਨਹੀਂ ਸੀ), ਅਤੇ ਵੋਲੋਦੀਆ ਗੈਰ-ਹਾਜ਼ਰ ਸੀ, ਜਾਪਦਾ ਹੈ ਉਹ ਸੁੱਤਾ ਹੋਇਆ ਸੀ ਅਤੇ ਉਹਦੀ ਮਾਂ ਉਹਨੂੰ ਜਗਾਉਣਾ ਨਹੀਂ ਸੀ ਚਾਹੁੰਦੀ।

ਲਗ-ਭਗ ਸਾਰੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੇ ਦਿਨ-ਤਿਹਾਰ ਨੂੰ ਪਾਉਣ ਵਾਲੇ ਕੱਪੜੇ ਅਤੇ ਨਵੇਂ ਬੂਟ ਪਹਿਨੇ ਹੋਏ ਸਨ। ਇਸ ੳੁੱਤੇ ਮੈਨੂੰ ਚਿੰਤਾ ਹੋਈ ਕਿੳਂੁਕਿ ਜੁਗਾਂ-ਜੁਗਤਰਾਂ ਤੋਂ ਪਿੰਡਾਂ ਦੇ ਬੱਚੇ ਨੰਗੇ ਪੈਰੀਂ ਘੁੰਮਦੇ ਰਹੇ ਹਨ ਅਤੇ ਇਹ ਬਹੁਤ ਸੋਹਣੀ ਕਸਰਤ ਹੈ ਅਤੇ ਜ਼ੁਕਾਮ ਵਿਰੁੱਧ ਸਭ ਤਂੋ ਚੰਗੀ ਰੋਕ। ਮਾਤਾ-ਪਿਤਾ ਆਪਣੇ ਬੱਚਿਆਂ ਦੇ ਪੈਰਾਂ ਦੀ ਮੈਲ, ਸਵੇਰ ਦੀ ਤਰੇਲ ਅਤੇ ਸੂਰਜ ਕਾਰਨ ਗਰਮ ਹੋਈ ਧਰਤੀ ਤਂੋ ਰੱਖਿਆ ਕਿਉਂ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਨ? ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਆਸ਼ੇ ਚੰਗੇ ਹਨ ਪਰ ਸਿੱਟੇ ਮਾੜੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ : ਹਰ ਵਰ੍ਹੇ ਪਿੰਡਾਂ ਦੇ ਵਧੇਰੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਇਨਫਲੂਐਜ਼ਾ, ਘੰਡੀ ਪੈਣ ਅਤੇ ਕਾਲੀ ਖਾਂਸੀ ਦੇ ਰੋਗ ਲਗਦੇ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ। ਬੱਚਿਆਂ ਦੀ ਪਾਲਣਾ ਇਉਂ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਨਾ ਗਰਮੀ ਤਂੋ ਡਰਨ, ਨਾ ਠੰਢ ਤੋਂ।

“ਆਓ ਬੱਚਿਓ ਸਕੂਲ ਚੱਲੀਏ,” ਮਂੈ ਨਿੱਕਿਆਂ ਬਾਲਾਂ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਅਤੇ ਬਾਗ ਵੱਲ ਚੱਲ ਪਿਆ। ਬੱਚਿਆਂ ਅਚਰਜ ਨਾਲ ਮੇਰੇ ਵੱਲ ਵੇਖਿਆ।

“ਹਾਂ, ਬੱਚਿਓ, ਅਸੀਂ ਸਕੂਲ ਜਾ ਰਹੇ ਹਾਂ। ਸਾਡਾ ਸਕੂਲ ਖੁੱਲ੍ਹੀ ਹਵਾ ਵਿੱਚ ਹੋਵੇਗਾ, ਹਰੇ ਘਾਹ ਉੱਤੇ ਨਾਖਾਂ ਦੇ ਰੁਖਾਂ ਹੇਠਾਂ, ਅੰਗੂਰਾਂ ਦੇ ਕੁੰਜ ਵਿੱਚ ਹਰੀਆਂ ਜੂਹਾਂ ਵਿੱਚ। ਇੱਥੇ ਆਪਣੇ ਬੂਟ ਲਾਹ ਦਿਓ ਅਤੇ ਉਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨੰਗੇ ਪੈਰੀ ਚੱਲੋ, ਜਿਵੇਂ ਤੁਸੀਂ ਪਹਿਲਾਂ ਚਲਦੇ ਸਾਓ।” ਬੱਚੇ ਖੁਸ਼ੀ ਨਾਲ ਚਹਿਕ ਪਏ, ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਗਰਮੀਆਂ ਵਿੱਚ ਬੂਟ ਪਾਉਣ ਦੀ ਆਦਤ ਨਹੀਂ ਸੀ ਅਤੇ ਇਹ ਗੱਲ ਅਸੁਖਾਵੀਂ ਸੀ। “ਅਤੇ ਕੱਲ, ਬੂਟ ਪਾ ਕੇ ਨਾ ਆਉਣਾ। ਇਹ ਸਾਡੇ ਸਕੂਲ ਲਈ ਸਭ ਤੋਂ ਚੰਗੀ ਗੱਲ ਹੋਵੇਗੀ।”

ਅਸੀਂ ਅੰਗੂਰਾਂ ਦੇ ਕੁੰਜ ਵਾਲੀ ਰਉਸ ਉੱਤੇ ਪੈ ਗਏ। ਇੱਕ ਨੁੱਕਰੇ, ਰੁੱਖਾਂ ਦੇ ਓਹਲੇ ਅੰਗੂਰਾਂ ਦੀਆਂ ਘਣੀਆਂ ਵੇਲਾਂ ੳੁੱਗੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਸਨ। ਧਾਤ ਦੇ ਪਿੰਜ ਨਾਲ ਵਲੀਆਂ ਉਹ ਇੱਕ ਹਰੀ ਕੁਟੀਆ ਬਣਾਉਦੀਆਂ। ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਹੇਠਾਂ ਧਰਤੀ ਨਰਮ ਘਾਹ ਨਾਲ ਕੱਜੀ ਹੋਈ ਸੀ। ੳੁੱਥੇ ਸ਼ਾਂਤੀ ਦਾ ਰਾਜ ਸੀ ਅਤੇ ਹਰੇ ਧੁੰਦਲਕੇ ਵਿੱਚ ਇੳਂੁ ਜਾਪਦਾ ਸੀ ਸਾਰਾ ਸੰਸਾਰ ਹਰਾ ਹੈ। ਅਸੀਂ ਘਾਹ ਉਤੇ ਬਹਿ ਗਏ।

“ਅਤੇ ਇੱਥੋਂ ਸਾਡਾ ਸਕੂਲ ਸ਼ੁਰੂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇੱਥੋਂ ਅਸੀਂ ਨੀਲੇ ਆਕਾਸ਼, ਬਾਗ, ਪਿੰਡ ਅਤੇ ਸੂਰਜ ਵੱਲ ਵੇਖਾਂਗੇ।”
ਕੁਦਰਤ ਦੇ ਸੁਹਪਣ ਦੇ ਕੀਲੇ ਬੱਚੇ ਚੁੱਪ ਹੋ ਗਏ। ਪੱਤਿਆਂ ਵਿੱਚਕਾਰ ਪੱਕੇ, ਅੰਬਰੀਂ ਰੰਗ ਦੇ ਅੰਗੂਰ ਲਟਕ ਰਹੇ ਸਨ। ਬੱਚੇ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਸੁਆਦ ਚੱਖਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ। ਬੱਚਿਓ, ਅਸੀਂ ਇਹ ਸਾਰਾ ਕੁਝ ਵੀ ਕਰਾਂਗੇ ਪਰ ਪਹਿਲਾਂ ਅਸੀਂ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਸੁਹਪਣ ਦੀ ਸ਼ਲਾਘਾ ਕਰ ਲਈਏ। ਬੱਚਿਆਂ ਆਪਣੇ ਆਲੇ ਦੁਆਲੇ ਵੇਖਿਆ। ਇਉਂ ਜਾਪਦਾ ਸੀ ਬਾਗ਼ ਕਿਸੇ ਹਰੀ ਧੁੰਦ ਵਿੱਚ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਪਾਣੀ ਹੇਠਲਾ ਜਗਤ ਹੋਵੇ। ਧਰਤੀ ਦਾ ਤਲ-ਖੇਤ, ਜੂਹਾਂ ਸੜਕਾਂ- ਕਿਸੇ ਹਰੀ ਕਚੂਰ ਧੁੰਦ ਵਿੱਚ ਝਿਲ-ਮਿਲ ਕਰਦੇ ਜਾਪਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਝਿਲ-ਮਿਲ ਕਰਦੇ ਰੁੱਖਾਂ ੳੁੱਤੇ ਧੁੱਪ ਦੀਆਂ ਚੰਗਿਆੜੀਆਂ ਡਿੱਗਦੀਆਂ।

“ਸੂਰਜ ਚੰਗਿਆੜੀਆਂ ਖਲੇਰ ਰਿਹਾ ਹੈ,” ਕਾਤੀਆ ਨੇ ਪੋਲੇ ਜਿਹੇ ਕਿਹਾ। ਬੱਚੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਕੀਲਣ ਵਾਲੇ ਸੰਸਾਰ ਤੋਂ ਵੱਖ ਨਹੀਂ ਸਨ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ, ਸੋ ਮਂੈ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਸੂਰਜ ਸੰਬੰਧੀ ਕਹਾਣੀ ਸੁਣਾਉਣੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀ।

“ਹਾਂ, ਬੱਚਿਓ, ਕਾਤੀਆ ਨੇ ਬਹੁਤ ਸੋਹਣੀ ਗੱਲ ਕਹੀ ਹੈ: ਸੂਰਜ ਚੰਗਿਆੜੀਆਂ ਖਲੇਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਉਹ ਅਸਮਾਨ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਉੱਚਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਉਹਦੇ ਦੋ ਧੜਵੈਲ ਲੁਹਾਰ ਅਤੇ ਇੱਕ ਸੋਨੇ ਦੀ ਅਹਿਰਣ ਹੈ। ਪਹੁ-ਫੁਟਾਲੇ ਤਂੋ ਪਹਿਲਾਂ ਲਟ-ਲਟ ਕਰਦੀਆਂ ਦਾੜ੍ਹੀਆਂ ਵਾਲੇ ਲੁਹਾਰ ਸੂਰਜ ਕੋਲ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਉਹ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਚਾਂਦੀ ਦੇ ਧਾਗੇ ਦੇ ਦੋ ਮੁੱਠੇ ਦਂੇਦਾ ਹੈ। ਲੁਹਾਰ ਲੋਹੇ ਦੇ ਹਥੌੜੇ ਲੈਂਦੇ ਹਨ, ਚਾਂਦੀ ਦੇ ਧਾਗਿਆਂ ਨੂੰ ਸੋਨੇ ਦੀ ਅਹਿਰਣ ਉੱਤੇ ਰੱਖਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਹਥੌੜੇ ਮਾਰਨੇ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦੇਂਦੇ ਹਨ। ਉਹ ਸੂਰਜ ਲਈ ਚਾਂਦੀ ਦਾ ਹਾਰ ਤਿਆਰ ਕਰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਹਥੌੜਿਆਂ ਹੇਠੋਂ ਚਾਂਦੀ ਦੀਆਂ ਚੰਗਿਆੜੀਆਂ ਉੱਡਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਟੋਟੇ ਹੋ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ, ਫਿਰ ਸਾਡੀ ਧਰਤੀ ਉੱਤੇ ਡਿੱਗਦੀਆਂ ਹਨ। ਚੰਗਿਆੜੀਆਂ ਧਰਤੀ ੳੱੇੁਤੇ ਡਿੱਗਦੀਆ ਹਨ ਅਤੇ ਤੁਸੀਂ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਇੱਥੇ ਵੇਖ ਸਕਦੇ ਹੋ। ਸ਼ਾਮ ਨੂੰ ਥੱਕੇ ਹੋਏ ਲੁਹਾਰ ਸੂਰਜ ਕੋਲ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਉਸਨੂੰ ਹਾਰ ਦੇਂਦੇ ਹਨ। ਸੂਰਜ ਹਾਰ ਆਪਣੇ ਸੁਨਹਿਰੀ ਛੱਤਿਆਂ ਦੁਆਲੇ ਵਲ ਲੈਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਆਰਾਮ ਕਰਨ ਲਈ ਆਪਣੇ ਜਾਦੂਈ ਬਾਗ਼ ਵਿੱਚ ਚਲਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।”

ਮਂੈ ਕਹਾਣੀ ਸੁਣਾਉਂਦਾ ਹੋਇਆ ਨਾਲ ਹੀ ਨਾਲ ਚਿਤਰ ਬਣਾਈ ਗਿਆ। ਕਾਗ਼ਜ਼ ਦੇ ਚਿੱਟੇ ਤਾਅ ੳੁੱਤੇ ਅਣੋਖੇ ਬਿੰਬ ਉੱਭਰ ਆਏ- ਦੋ ਧੜਵੈਲ ਲੁਹਾਰ ਲੋਹੇ ਦੀ ਅਹਿਰਣ ੳੁੱਤੇ ਝੁਕੇ ਹੋਏ ਅਤੇ ਲੋਹੇ ਦੇ ਹਥੌੜਿਆਂ ਹੇਠੋ ਖਿਲਰਦੀਆਂ ਚੰਗਿਆੜੀਆਂ।

ਜਾਦੂਈ ਸੰਸਾਰ ਦੇ ਕੀਲੇ ਬੱਚੇ ਕਹਾਣੀ ਸੁਣੀ ਗਏ, ਅਤੇ ਇਉਂ ਜਾਪਦਾ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਜਾਦੂ ਤੋੜਨੋ ਡਰਦੇ ਹੋਏ ਚੁੱਪ ਬੈਠੇ ਸਨ। ਫਿਰ ਉਹਨਾਂ ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਪੁੱਛਣੇ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੇ- ਲੁਹਾਰ ਰਾਤ ਨੂੰ ਕੀ ਕਰਦੇ ਹਨ? ਉਹ ਰੋਜ ਸੂਰਜ ਲਈ ਨਵਾਂ ਹਾਰ ਕਿੳਂੁ ਬਣਾੳਂੁਦੇ ਹਨ ? ਚਾਂਦੀ ਦੀਆਂ ਚੰਗਿਆੜੀਆਂ ਕਿੱਥੇ ਲੋਪ ਹੋ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ- ਕੀ ਉਹ ਸੱਚ-ਮੁੱਚ ਧਰਤੀ ਉੱਤੇ ਡਿੱਗਦੀਆਂ ਹਨ ?

ਇਸ ਸੰਬੰਧੀ ਮਂੈ ਤੁਹਨੂੰ ਫਿਰ ਕਿਸੇ ਦਿਨ ਦੱਸਾਂਗਾ। ਸਾਡੇ ਕੋਲ ਅਜੇ ਬੜਾ ਸਮਾਂ ਹੈ। ਆਓ ਅਸੀਂ ਹੁਣ ਅੰਗੂਰਾਂ ਦਾ ਸਵਾਦ ਮਾਣੀਏ। ਟੋਕਰੀਆਂ ਅੰਗੂਰਾਂ ਨਾਲ ਭਰੇ ਜਾਣ ਤੱਕ ਬੱਚਿਆਂ ਨੇ ਬੜੀ ਉਤਾਵਲ ਨਾਲ ਉਡੀਕ ਕੀਤੀ । ਮਂੈ ਹਰ ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਦੇ ਗੁੱਛੇ ਦਿੱਤੇ, ਇੱਕ ਖਾਣ ਲਈ ਅਤੇ ਇੱਕ ਮਾਂ ਕੋਲ ਘਰ ਲਿਜਾਣ ਲਈ ਤਾਂ ਜੁ ਉਹ ਵੀ ਇਹਨਾਂ ਦਾ ਸਵਾਦ ਮਾਣ ਸਕੇ। ਬੱਚਿਆਂ ਨੇ ਅਚੰਭਾਜਨਕ ਹੱਦ ਤੱਕ ਸਬਰ ਕੀਤਾ: ਉਹਨਾਂ ਅੰਗੂਰ ਕਾਗਜ਼ ਵਿੱਚ ਲਪੇਟ ਲਏ। ਪਰ ਮੈਂ ਅਜੇ ਵੀ ਸੋਚ ਰਿਹਾ ਸਾਂ ਕਿ ਕੀ ਉਹ ਸੱਚ-ਮੁੱਚ ਅੰਗੂਰ ਘਰ ਲੈ ਜਾਣਗੇ ਅਤੇ ਰਸਤੇ ਵਿੱਚ ਖਾ ਤਾਂ ਨਹੀਂ ਲੈਣਗੇ। ਕੀ ਤੋਲੀਆ ਅਤੇ ਕੋਲੀਆ ਅੰਗੂਰ ਆਪਣੀਆਂ ਮਾਵਾਂ ਕੋਲ ਲੈ ਜਾਣਗੇ ? ਮਂੈ ਨੀਨਾ ਨੂੰ ਕਈ ਗੁੱਛੇ ਦਿੱਤੇ- ਇੱਕ ਉਹਦੀ ਬਿਮਾਰ ਮਾਂ ਲਈ ਅਤੇ ਹੋਰ ਓਹਦੀ ਭੈਣ ਅਤੇ ਦਾਦੀ ਲਈ। ਵਾਰੀਆ ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਲਈ ਤਿੰਨ ਗੁੱਛੇ ਲੈ ਗਈ। ਮੈਨੂੰ ਵਿਚਾਰ ਅਹੁੜਿਆ ਕਿ ਜਿੳਂੁ ਹੀ ਬੱਚੇ ਮਜਬੂਤ ਹੋ ਜਾਣ, ਉਹਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਹਰ ਇੱਕ ਆਪਣਾ ਅੰਗੂਰਾਂ ਦਾ ਕੁੰਜ ਲਾਵੇਗਾ।…ਉਸ ਸਾਲ ਪਤਝੜ੍ਹ ਦੀ ਰੁੱਤੇ ਵਾਰੀਆ ਦੇ ਘਰ ਦਰਜਨਾਂ ਨਿੱਕੀਆਂ ਵੇਲਾਂ ਲਾਈਆਂ ਜਾਣ ਤਾਂ ਜੁ ਇੱਕ ਵਰ੍ਹਾ ਪਿੱਛੋਂ ਉਹ ਫ਼ਲ ਦੇਣ, ਅਤੇ ਇਹ ਉਹਦੇ ਪਿਤਾ ਲਈ ਸੱਚ-ਮੁੱਚ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਦਵਾਈ ਹੋਵੇਗੀ।…

ਅਸੀਂ ਪਰੀ ਦੇਸ ਦੇ ਹਰੇ ਧੁੰਦਲਕੇ ਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ ਆ ਗਏ ਅਤੇ ਮੈਂ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਕਿਹਾ: “ਕੱਲ ਸ਼ਾਮੀ ਛੇ ਵਜੇ ਆਉਣਾ, ਭੁਲਣਾ ਨਹੀਂ।”

ਮੈਂ ਅਨੁਭਵ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸਾਂ ਕਿ ਬੱਚੇ ਉੱਥੋ ਜਾਣਾ ਨਹੀਂ ਚਾਹੁੰਦੇ, ਪਰ ਅੰਗੂਰਾਂ ਦੇ ਚਿੱਟੇ ਪੁੜੇ ਛਾਤੀਆਂ ਨਾਲ ਲਾਈ ਉਹ ਚਲੇ ਗਏ। ਮੇਰਾ ਕਿੰਨਾ ਇਹ ਜਾਣਨ ਨੂੰ ਜੀਅ ਕਰਦਾ ਸੀ ਕਿ ਉਹਨਾਂ ਵਿੱਚਂੋ ਕਿਹੜਾ-ਕਿਹੜਾ ਅੰਗੂਰ ਘਰ ਤੱਕ ਲਿਜਾਵੇਗਾ! ਪਰ, ਨਿਰਸ਼ੰਦੇਹ, ਮਂੈ ਉਹਨਾਂ ਤੋਂ ਪੁੱਛ ਨਹੀਂ ਸਾਂ ਸਕਦਾ। ਜੇ ਉਹ ਆਪ ਦੱਸਣ ਤਾਂ ਚੰਗੀ ਗੱਲ ਹੋਵੇਗੀ।

ਇਉਂ ਖੁੱਲੀ ਹਵਾ ਵਿੱਚ ਸਾਡੇ ਸਕੂਲ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਦਿਨ ਖ਼ਤਮ ਹੋਇਆ।…ਉਸ ਰਾਤ ਮੈਨੂੰ ਸੂਰਜ ਦੀਆਂ ਰੁਪਹਿਲੀ ਚੰਗਿਆੜੀਆਂ ਦੇ ਸੁਪਨੇ ਆਏ ਅਤੇ ਸਵੇਰੇ ਸਾਝਰੇ ਜਾਗ ਪਿਆ ਅਤੇ ਸੋਚਣ ਲੱਗ ਪਿਆ ਹੁਣ ਮੈਂ ਕੀ ਕਰਾਂ? ਮੈਂ ਇਸ ਸੰਬੰਧੀ ਵਿਸਥਾਰ-ਪੂਰਵਕ ਯੋਜਨਾ ਨਾ ਬਣਾਈ ਕਿ ਮੈਂ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਉਸ ਦਿਨ ਕੀ ਦੱਸਾਂਗਾ ਜਾਂ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਕਿੱਥੇ ਲਿਜਾਵਾਂਗਾ? ਸਾਡੇ ਸਕੂਲ ਦਾ ਜੀਵਨ ਉਸ ਵਿਚਾਰ ਤੇ ਵਿਕਸਤ ਹੋਇਆ ਜਿਸਨੇ ਮੈਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਤ ਕੀਤਾ ਸੀ: ਬੱਚਾ ਖੁਦ ਆਪਣੇ ਖ਼ਾਸੇ ਅਨੁਸਾਰ ਆਪਣੇ ਆਲੇ ਦੁਆਲੇ ਦੇ ਸੰਸਾਰ ਦਾ ਅਭਿਲਾਖੀ ਖੋਜੀ ਬਣੇ। ਸ਼ਾਲਾ ਜਿਊਦੇ ਰੰਗਾਂ, ਸਪਸ਼ਟ ਅਤੇ ਕੰਥਦੀਆਂ ਅਵਾਜਾਂ ਵਾਲਾ ਅਦਭੁਤ ਸੰਸਾਰ ਉਹਨਾਂ ਸਾਹਮਣੇ ਪਰੀ-ਕਾਹਣੀਆਂ ਅਤੇ ਖੇਡਾਂ ਵਿੱਚ, ਨਿੱਜੀ ਰਚਨਾਤਮਕਤਾ ਵਿੱਚ, ਸੁਹੱਪਣ ਵਿੱਚ ਖਿੜੇ, ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਦਿਲਾਂ ਨੂੰ ਹੋਰਨਾਂ ਲਈ ਚੰਗਾ ਕਰਨ ਦੀ ਇੱਛਾ ਨਾਲ ਉਤਸ਼ਾਹਤ ਕਰੇ। ਪਰੀ-ਕਹਾਣੀਆਂ, ਖ਼ਿਆਲ-ਉਡਾਰੀਆਂ, ਦੁਹਰਾਈ ਨਾ ਜਾ ਸਕਣ ਵਾਲੀ ਬੱਚਿਆਂ ਦੀ ਰਚਨਾਤਮਕਤਾ ਰਾਹੀਂ, ਮਨੁੱਖ ਬੱਚੇ ਦੇ ਦਿਲ ਤੱਕ ਰਾਹ ਲੱਭਦਾ ਹੈ। ਮੈਂ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਦੇ ਸੰਸਾਰ ਵਿੱਚ ਬੱਚਿਆਂ ਦੀ ਇੳਂੁ ਅਗਵਾਈ ਕਰਾਂਗਾ ਕਿ ਸਾਡਾ ਹਰ ਕਦਮ ਸੋਚ ਅਤੇ ਬੋਲੀ ਦੇ ਸੋਮਿਆਂ ਵੱਲ, ਪ੍ਰਕਿਰਤੀ ਦੇ ਜਾਦੂਈ ਹੁਸਨ ਵੱਲ ਸਫ਼ਰ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਹੋਵੇਗਾ। ਮੈਂ ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਧਿਆਨ ਰੱਖਾਂਗਾ ਕਿ ਮੇਰਾ ਹਰ ਸ਼ਾਗਿਰਦ ਵੱਡਾ ਹੋ ਕੇ ਇੱਕ ਸੋਚਵਾਨ ਅਤੇ ਖੋਜੀ ਮਨੁੱਖ ਬਣੇ ਤਾਂ ਜੁ ਗਿਆਨ ਵੱਲ ਹਰ ਕਦਮ ਦਿਨ ਨੂੰ ਉਚਿਆਏ ਅਤੇ ਨਿਸ਼ਚੇ ਨੂੰ ਪਾਣ ਚਾੜ੍ਹੇ।

ਦੂਜੇ ਦਿਨ ਬੱਚੇ ਸ਼ਾਮ ਦੇ ਨੇੜੇ ਸਕੂਲੇ ਆਏ। ਸਤੰਬਰ ਦੇ ਸ਼ਾਂਤ ਦਿਨ ਦੀ ਠੰਢੀਰ ਫੈਲ ਗਈ ਸੀ। ਅਸੀਂ ਪਿੰਡ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਗਏ ਅਤੇ ਇੱਕ ਪੁਰਾਣੇ ਦਫ਼ਨਾਉਣ ਵਾਲੇ ਟਿੱਥੇ ਉੱਤੇ ਬਹਿ ਗਏ। ਸੂਰਜ ਦੀਆਂ ਕਿਰਨਾਂ ਨਾਲ ਲਟ-ਲਟ ਕਰਦੀਆਂ ਜੂਹਾਂ, ਸਿੱਧੇ ਖੜੇ ਸਫੈਦੇ ਦੇ ਰੁਖਾਂ ਅਤੇ ਦਿਸ-ਹਦੇ ੳੁੱਤੇ ਦਫ਼ਨਾਉਣ ਵਾਲੇ ਟਿੱਬਿਆਂ ਦਾ ਇੱਕ ਅਦਭੁਤ ਦਿਸ਼੍ਰ ਸਾਡੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਸਾਹਮਣੇ ਖੁੱਲ੍ਹ ਗਿਆ। ਅਸੀਂ ਸੋਚ ਅਤੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਸੋਮਿਆਂ ਤੱਕ ਅੱਪੜ ਗਏ ਸਾਂ। ਪਰੀ-ਕਹਾਣੀਆਂ ਅਤੇ ਕਲਪਨਾ- ਇਹ ਉਹ ਕੁੰਜੀ ਹੈ ਜਿਹੜੀ ਇਹਨਾਂ ਸੋਮਿਆਂ ਨੂੰ ਖੋਹਲਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਫਿਰ ਸ਼ਬਦਾਂ ਝਰਨਾ ਫੁਟ ਪਂੈਦਾ ਹੈ। ਯਾਦ ਜੋ ਕਾਤੀਆ ਨੇ ਪਿਛਲੇ ਦਿਨ ਕਿਵੇਂ ਕਿਹਾ ਸੀ, “ਸੂਰਜ ਚੰਗਿਆੜੀਆਂ ਖਲੇਰ ਰਿਹਾ ਹੈ…” ਘਟਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਅਗਾੳਂੂ ਦਸਦੇ ਹੋਏ ਮੈਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਦੱਸ ਦਿਆਂ ਕਿ ਬਾਰਾਂ ਵਰ੍ਹੇ ਪਿੱਛਂੋ, ਸਕੂਲ ਦੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਖ਼ਤਮ ਕਰਨ ਸਮੇਂ ਉਹਨੇ ਆਪਣੀ ਮਾਤ-ਭੂਮੀ ਲਈ ਪਿਆਰ ਸੰਬੰਧੀ ਇੱਕ ਲੇਖ ਲਿਖਿਆ ਅਤੇ ਜਦੋਂ ਉਹਨੇ ਪ੍ਰਕਿਰਤੀ ਲਈ ਆਪਣਾ ਪਿਆਰ ਪ੍ਰਗਟ ਕੀਤਾ ਤਾਂ ਉਹਨੇ ਇਹ ਬਿੰਬ ਦੁਹਰਾਇਆ। ਪਰੀ-ਕਹਾਣੀਆਂ ਦੇ ਬਿੰਬ ਇੳਂੁ ਬੱਚਿਆਂ ਦੇ ਮਨ ਉੱਤੇ ਡੂੰਘੀ ਛਾਪ ਛੱਡ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਮੈਨੂੰ ਇੱਕ ਵਾਰ ਨਹੀਂ, ਹਜ਼ਾਰ ਵਾਰ ਨਿਸ਼ਚਾ ਹੋਇਆ ਹੈ ਕਿ ਆਲੇ ਦੁਆਲੇ ਦੇ ਸੰਸਾਰ ਨੂੰ ਕਲਪਨਾ ਨਾਲ ਭਰਦੇ ਹੋਏ, ਇਹ ਕਲਪਨਾਵਾਂ ਘੜਦੇ ਹੋਏ ਬੱਚੇ ਨਾ ਕੇਵਲ ਸੁਹੱਪਣ ਹੀ ਲੱਭ ਲੈਂਦੇ ਹਨ ਸਗੋਂ ਸੱਚ ਵੀ ਲੱਭ ਲੈਂਦੇ ਹਨ। ਪਰੀ-ਕਹਾਣੀਆਂ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ, ਖੇਡਾਂ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ, ਬੱਚੇ ਦੀ ਕਲਪਨਾ ਜਿੳਂੂਦੀ ਨਹੀਂ ਰਹਿ ਸਕਦੀ। ਪਰੀ-ਕਹਾਣੀਆਂ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਆਲੇ ਦੁਆਲੇ ਦਾ ਦ੍ਰਿਸ਼ ਚੋਖਾ ਸੋਹਣਾ ਚਿਤਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਪਰ ਕੇਵਲ ਕੈਨਵਸ ਉੱਤੇ ਚਿਤਰਿਆ ਦ੍ਰਿਸ਼ ਪਰੀ-ਕਹਾਣੀਆਂ ਇਹਨੂੰ ਸਜੀਵ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ।

ਅਲੰਕਾਰਕ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਗੱਲ ਕਰਦਿਆਂ ਪਰੀ-ਕਹਾਣੀ ਸੱਜਰੀ ਪੌਣ ਦਾ ਉਹ ਬੁੱਲ੍ਹਾ ਹੈ ਜਿਹੜਾ ਬੱਚਿਆਂ ਦੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਅਤੇ ਬੋਲੀ ਦੀ ਲਾਟ ਨੂੰ ਪ੍ਰਚੰਡ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਬੱਚੇ ਨਾ ਕੇਵਲ ਪਰੀ-ਕਹਾਣੀਆਂ ਸੁਣਨਾ ਹੀ ਪਸੰਦ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਉਹ ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਘੜਨਾ ਵੀ ਪਸੰਦ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਅੰਗੂਰਾਂ ਦੇ ਕੁੰਜ ਦੀ ਹਰੀ ਕੰਧ ਵਿੱਚੋਂ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਸੰਸਾਰ ਵਿਖਾੳਂੁਦੇ ਹੋਏ ਮੈਨੂੰ ਪਤਾ ਸੀ ਕਿ ਮੈਂ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਪਰੀ-ਕਹਾਣੀ ਸੁਣਾਵਾਂਗਾ, ਪਰ ਮੈਂ ਇਹ ਨਹੀਂ ਸਾਂ ਜਾਣਦਾ ਕਿਹੋ ਜਿਹੀ। ਖ਼ਿਆਲਾਂ ਦੀ ਉਡਾਰੀ ਲਈ ਉਤੇਜਨਾ ਕਾਤੀਆ ਦੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਤੋਂ ਮਿਲੀ: “ਸੂਰਜ ਚੰਗਿਆੜੀਆਂ ਖਲੇਰ ਰਿਹਾ ਹੈ।…” ਬੱਚੇ ਕਿੰਨੇ ਸਚਿਆਰੇ, ਠੀਕ- ਠੀਕ, ਕਲਾਤਮਕ, ਪ੍ਰਗਟਾਊ ਬਿੰਬ ਘੜਦੇ ਹਨ- ਉਹ ਕਿੰਨੇ ਸਪੱਸ਼ਟ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਭਾਸ਼ਾ ਕਿੰਨੀ ਰਾਂਗਲੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।

ਮੈਂ ਯਤਨ ਕੀਤਾ ਕਿ ਬੱਚੇ ਪੁਸਤਕ ਖੋਹਲਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ, ਆਪਣੇ ਪਹਿਲੇ ਸ਼ਬਦ ਅੱਖਰ-ਅੱਖਰ ਜੋੜਕੇ ਪੜ੍ਹਨ, ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਜਾਦੂਈ ਪੁਸਤਕ ਦੇ ਪੰਨੇ ਪੜ੍ਹਨ, ਪ੍ਰਕਿਰਤੀ ਦੀ ਪੁਸਤਕ ਦੇ ਪੰਨੇ।

ਇੱਥੇ ਪ੍ਰਕਿਰਤੀ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਇਹ ਵਿਚਾਰ ਕਿ ਸਾਡਾ, ਅਧਿਆਪਕਾਂ ਦਾ ਵਾਹ ਪ੍ਰਕਿਰਤੀ ਵਿੱਚ ਵਿਦਮਾਨ ਸ਼ੈਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਸਭ ਤੋ ਕੋਮਲ-ਭਾਵੀ, ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਨਾਜ਼ੁਕ ਅਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਚਮਤਕਾਰੀ-ਬੱਚੇ ਦੇ ਮਨ ਨਾਲ ਪੈ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਸ਼ਪੱਸ਼ਟਤਾ ਨਾਲ ਮੇਰੇ ਮਨ ਵਿੱਚ ਉਭਰਿਆ। ਜਦੋਂ ਬੰਦਾ ਬੱਚੇ ਦੇ ਮਨ ਸੰਬੰਧੀ ਸੋਚਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਹਨੂੰ ਗੁਲਾਬ, ਗੁਲਾਬ ਦੇ ਇੱਕ ਨਾਜ਼ਕ ਫੁੱਲ ਸੰਬੰਧੀ ਸੋਚਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ, ਜਿਸਦੇ ਉੱਤੇ ਤਰੇਲ ਦੇ ਤੁਪਕੇ ਕੰਬ ਰਹੇ ਹੋਣ। ਤਰੇਲ ਦੇ ਤੁਪਕੇ ਝਾੜੇ ਬਿਨਾਂ ਫੁੱਲ ਤੋੜਨ ਲਈ ਕਿੰਨੇ ਧਿਆਨ ਅਤੇ ਸੂਖਮਤਾ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਉਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਾਨੂੰ ਹਰ ਘੜੀ ਸਾਵਧਾਨ ਰਹਿਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਅਸੀਂ ਪ੍ਰਕਿਰਤੀ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਸੂਖਮ ਅਤੇ ਕੋਮਲ ਵਸਤੂ- ਵਧ ਰਹੇ ਬੱਚੇ ਦੇ ਸੋਚਣ ਵਾਲੇ ਪਦਾਰਥ ਨੂੰ ਛੂਹ ਰਹੇ ਹਾਂ।

ਬੱਚਾ ਬਿੰਬਾਂ ਵਿੱਚ ਸੋਚਦਾ ਹੈ। ਇਹਦਾ ਅਰਥ ਇਹ ਹੈ ਕਿ, ਉਦਾਹਰਣ ਵਜੋਂ, ਪਾਣੀ ਦੇ ਤੁਪਕੇ ਦੇ ਸਫਰ ਸੰਬੰਧੀ ਅਧਿਆਪਕ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਸੁਣਦਾ ਹੋਇਆ ਉਹ ਆਪਣੀ ਕਲਪਨਾ ਵਿੱਚ ਸਵੇਰ ਦੀ ਧੁੰਦ ਦੀਆਂ ਰੁਪਹਿਲੀ ਲਹਿਰਾਂ ਨੂੰ, ਕਾਲੇ ਬੱਦਲਾਂ ਨੂੰ, ਬਿਜਲੀ ਦੀ ਕੜਕ ਨੂੰ ਅਤੇ ਬਸੰਤ ਦੀ ਵਾਛੜ ਨੂੰ ਚੇਤੇ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਚਿਤਰ ਵਿੱਚ ਬਿੰਬ ਜਿੰਨੇ ਵਧੇਰੇ ਸਪੱਸ਼ਟ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਬੱਚਾ ਪ੍ਰਕਿਰਤੀ ਦੇ ਨਿਯਮਾਂ ਨੂੰ ਜਿਹੜੇ ਅਰਥ ਦੇਂਦਾ ਹੈ ਉਹ ਓਨੇ ਹੀ ਡੂੰਘੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਦਿਮਾਗ਼ ਵਿੱਚ ਸੂਖਮ, ਭਾਵੁਕ ਤੰਤੂ-ਅੰਕੁਰ-ਜੁਟ ਅਜੇ ਮਜ਼ਬੂਤ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੇ; ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਵਿਕਸਤ ਕਰਨਾ, ਮਜ਼ਬੂਤ ਬਣਾਉਣਾ ਲਾਜ਼ਮੀ ਹੈ।

ਬੱਚਾ ਸੋਚਦਾ ਹੈ…ਇਹਦਾ ਅਰਥ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਦਿਮਾਗ਼ ਦੇ ਉਪਰਲੇ ਹਿੱਸੇ ਵਿੱਚ ਤੰਤੂ-ਅੰਕੁਰ-ਜੁਟ ਦੀ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ੇਸ ਟੋਲੀ ਆਲੇ- ਦੁਆਲੇ ਦੇ ਬਿੰਬ (ਚਿਤਰ, ਉਦਾਹਰਣਾਂ, ਘਟਨਾਵਾਂ, ਸ਼ਬਦ) ਕਬੂਲਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹਨਾਂ ਹੀ ਤੰਤੂ ਖੋਲੀਆਂ ਵਿੱਚੋ ਸੰਕੇਤ ਲੰਘਦੇ ਹਨ। ਤੰਤੂ-ਅੰਕੁਰ-ਜੁਟ ਇਹ ਸੂਚਨਾ ੳੁੱਤੇ ਅਮਲ ਕਰਦੇ ਹਨ- ਉਹਨੂੰ ਨੇਮ-ਬੱਧ ਕਰਦੇ, ਟੋਲੀਆਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਦੇ, ਤੁਲਣਾ ਕਰਦੇ ਅਤੇ ਛਾਂਟਦੇ ਹਨ। ਅਤੇ ਸਾਰੀ ਨਵੀਂ ਸੂਚਨਾ ਉੱਤੇ ਘੜੀ-ਮੁੜੀ ਅਮਲ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।ਸਾਰੇ ਨਵੇਂ ਬਿੰਬਾਂ ਅਤੇ ਸੂਚਨਾ ਉੱਤੇ ਅਮਲ ਨਾਲ ਨਿਬੜਨ ਲਈ ਤੰਤੂ– ਅੰਕੁਰ-ਜੁਟਾਂ ਦੀ ਤੰਤੂ ਸ਼ਕਤੀ ਬਿੰਬਾਂ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਤੇ ਅਸਾਧਾਰਨ ਤੌਰ ਉੱਤੇ ਥੋੜ੍ਹੇ ਸਮਂੇ ਵਿੱਚ ਉਹਨਾਂ ਉੱਤੇ ਅਮਲ ਕਰਨ ਵੱਲ ਚਲੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ।

ਤੰਤੂ-ਅੰਕੁਰ-ਜੁਟਾਂ ਦੀ ਤੰਤੂ ਸ਼ਕਤੀ ਦੀ ਇਸ ਅਚੰਭਾਜਨਕ ਤਬਦੀਲੀ ਨੂੰ ਅਸੀਂ ਸੋਚ ਕਹਿੰਦੇ ਹਾਂ- ਬੱਚਾ ਸੋਚਦਾ ਹੈ…। ਬੱਚੇ ਦੇ ਦਿਮਾਗ਼ ਦੇ ਅੰਕੁਰ ਇੰਨੇ ਸੂਖਮ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਦ੍ਰਿਸ਼ਟਮਾਨ ਵਸਤਾਂ ਵੱਲ ਇੰਨੇ ਸੂਖਮ ਢੰਗ ਨਾਲ ਪ੍ਰਤੀਕਰਮ ਕਰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਉਹ ਤਾਂ ਹੀ ਸਾਧਾਰਨ ਢੰਗ ਨਾਲ ਕੰਮ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ, ਜੇ ਵੇਖੀ ਜਾਣ ਅਤੇ ਵਿਆਖਿਆ ਕੀਤੀ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਵਸਤ ਅਜਿਹਾ ਬਿੰਬ ਹੋਵੇ ਜਿਹੜਾ ਵੇਖਿਆ, ਸੁਣਿਆ ਅਤੇ ਛੂਹਿਆ ਜਾ ਸਕੇ। ਵਿਚਾਰਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਪਾਸਿਓ ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਜਾਣਾ, ਜਿਹੜਾ ਸੋਚਣ ਦਾ ਤੱਤ ਹੈ ਤਾਂ ਹੀ ਸੰਭਵ ਹੈ ਜੇ ਜਿਸ ਸਬੰਧੀ ਵਿਚਾਰ ਹੋ ਰਹੀ ਹੈ ਉਹਦੀ ਇੱਕ ਅਸਲੀ, ਪ੍ਰਤੱਖ ਉਦਾਹਰਣ ਜਾਂ ਅਤਿ-ਅੰਤ ਸਪਸ਼ਟ ਸ਼ਾਬਦਕ ਚਿਤਰ, ਜਿਸ ਰਾਹੀਂ ਬੱਚਾ ਵੇਖ, ਸੁਣ ਅਤੇ ਟੋਹ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਉਹਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਹੋਵੇ (ਇਸੇ ਲਈ ਬੱਚੇ ਪਰੀ-ਕਹਾਣੀਆਂ ਨੂੰ ਇਨਾਂ ਪਸੰਦ ਕਰਦੇ ਹਨ)।

ਬੱਚੇ ਦੇ ਦਿਮਾਗ ਦੇ ਖਾਸੇ ਕਾਰਨ ਇਹ ਲਾਜ਼ਮੀ ਹੈ ਕਿ ਉਹਨੂੰ ਐਨ ਸੋਚ ਦੇ ਸੋਮਿਆਂ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਦਿੱਤੀ ਜਾਵੇ, ਸਪਸ਼ਟ ਅਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਬਿੰਬਾਂ ਦੀ, ਤਾਂ ਜੁ ਉਹਦੇ ਵਿਚਾਰ ਪ੍ਰਤੱਖ ਬਿੰਬ ਤੋਂ ਬਿੰਬ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਸੂਚਨਾ ਉੱਤੇ ਅਮਲ ਵੱਲ ਚਲੇ ਜਾਣਾ। ਜੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਕਿਰਤੀ ਤੋਂ ਨਿਖੇੜ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇ, ਜੇ ਆਪਣੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਦਿਨਾਂ ਤੋਂ ਬੱਚੇ ਕੇਵਲ ਸ਼ਬਦ ਹੀ ਵੇਖਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਦਿਮਾਗ਼ ਦੇ ਅੰਕੁਰ ਛੇਤੀ ਥੱਕ ਜਾਣਗੇ ਅਤੇ ਉਹ ਕੰਮ ਕਰਨ ਦੇ ਨਿਰਯੋਗ ਹੋਣਗੇ ਜਿਹੜਾ ਅਧਿਆਪਕ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਕਰਨ ਲਈ ਕਹਿਣਗੇ। ਇਹ ਲਾਜ਼ਮੀ ਹੈ ਕਿ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਦਿਮਾਗ ਦੇ ਅੰਕੁਰਾਂ ਨੂੰ ਵਿਕਸਤ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ, ਮਜ਼ਬੂਤ ਬਣਾਇਆ ਜਾਵੇ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ ਨੂੰ ਜਮ੍ਹਾਂ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ। ਇਹੋ ਕਾਰਨ ਹੈ ਕਿ ਮੁਢਲੀਆਂ ਸ਼੍ਰੇਣੀਆਂ ਵਿੱਚ ਅਧਿਆਪਕ ਅਕਸਰ ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਸ਼ਾਂਤ ਬੈਠਾ, ਅਧਿਆਪਕ ਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਇੳਂੁ ਝਾਕਦਾ ਜਿਵੇਂ ਉਹ ਧਿਆਨ ਨਾਲ ਸੁਣ ਰਿਹਾ ਹੋਵੇ, ਪਰ ਕੁਝ ਨਾ ਸਮਝਦਾ ਵੇਖਦੇ ਹਨ, ਕਿੳਂੁਕਿ ਅਧਿਆਪਕ ਬੋਲੀ ਹੀ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਜੇ ਕੁਝ ਸੁਣਦਾ ਹੈ ਉਹ ਨਿਯਮਾਂ, ਮਸਲਿਆਂ ਅਤੇ ਉਦਾਹਰਣਾਂ ਸੰਬੰਧੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਸਭ ਕੁਝ ਅਮੂਰਤ ਅਤੇ ਆਮ ਹੈ- ਇਹਦੇ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਜਿਊਦੇ ਬਿੰਬ ਨਹੀਂ ਅਤੇ ਬੱਚੇ ਦਿਮਾਗ਼ ਥੱਕ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਔਕੜਾਂ ਇੱਥੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਹ ਲਾਜ਼ਮੀ ਹੈ ਕਿ ਬੱਚੇ ਦੀ ਸੋਚ ਨੂੰ ਪ੍ਰਕਿਰਤੀ ਵਿੱਚ ਵਿਕਸਤ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਮਜ਼ਬੂਤ ਬਣਾਇਆ ਜਾਵੇ- ਬੱਚੇ ਦੇ ਸਰੀਰ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਦੇ ਪ੍ਰਕਿਰਤਕ ਨਿਯਮ ਇਸ ਗੱਲ ਦੀ ਮੰਗ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਸੇ ਕਾਰਨ ਹੀ ਪ੍ਰਕਿਰਤੀ ਵਿੱਚ ਹਰ ਫੇਰੀ ਸੋਚਣ ਸੰਬੰਧੀ ਇੱਕ ਸਬਕ ਹੈ, ਮਨ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਸੰਬੰਧੀ ਇੱਕ ਸਬਕ ਹੈ।

ਅਸੀਂ ਦਫ਼ਣਾਉਣ ਵਾਲੇ ਟਿੱਥੇ ੳੁੱਤੇ ਬੈਠੇ ਸਾਂ ਅਤੇ ਸਾਡੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਚਾਰੇ ਪਾਸੇ ਟਿੱਡਿਆਂ ਦੀ ਸੰਗੀਤ ਮੰਡਲੀ ਗਾ ਰਹੀ ਸੀ ਅਤੇ ਹਵਾ ਵਿੱਚ ਸਤੈਪ ਦੇ ਘਾਹ ਦੀ ਖੁਸ਼ਬੋ ਸੀ। ਅਸੀਂ ਚੁੱਪ-ਚਾਪ ਬੈਠੇ ਰਹੇ। ਤੁਹਾਡੇ ਲਈ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਕੁਝ ਕਹਿਣ ਦੀ, ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਲੈਕਚਰਾਂ ਅਤੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਨਾਲ ਭਰਨ ਦੀ ਲੋੜ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ-ਬਹੁਤ ਸੁਆਦ ਨਹੀਂ ਸਗੋਂ ਸ਼ਾਬਦਕ ਰਜ, ਸਭ ਤੋਂ ਹਾਨੀਕਾਰਕ ਰਜਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ। ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਨਾ ਕੇਵਲ ਅਧਿਆਪਕ ਦੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਸੁਣਨ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਸਗੋਂ ਚੁੱਪ ਰਹਿਣ ਦੀ ਵੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਉਹਨੇ ਜੋ ਕੁਝ ਵੇਖਿਆ ਅਤੇ ਸੁਣਿਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਇਹਨਾ ਛਿਣਾਂ ਵਿੱਚ ਉਹਨੂੰ ਸਮਝਣ ਦਾ ਜਤਨ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੈ ਕਿ ਅਧਿਆਪਕ ਇਸ ਗੱਲ ਦੀ ਹੱਦ ਮੁਕੱਰਰ ਕਰੇ ਕਿ ਸ੍ਰੇਣੀ ਵਿੱਚ ਕਿੰਨਾ ਬੋਲਣਾ ਹੈ। ਇਹ ਲਾਜ਼ਮੀ ਹੈ ਕਿ ਬੰਦਾ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਬੇਹਰਕਤ ਸ਼ਬਦ ਕਬੂਲਣ ਵਾਲਿਆਂ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲ ਨਾ ਕਰ ਦੇਵੇ। ਚਿਤਰਾਂ ਜਾਂ ਸ਼ਾਬਦਕ ਬਿੰਬ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਲਈ ਬਹੁਤ ਸਮੇਂ ਅਤੇ ਤੰਤੂ ਬਲ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਸੋਚਣ ਦੇਣਾ ਅਧਿਆਪਕ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਸੂਖਮ ਸਿਫਤਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ। ਅਤੇ ਪ੍ਰਕਿਰਤੀ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਸੋਚਣ, ਆਲੇ ਦੁਆਲੇ ਵੇਖਣ ਅਤੇ ਅਨੁਭਵ ਕਰਨ ਦੀ ਸੰਭਵਾਨਾ ਦੇਣਾ ਲਾਜ਼ਮੀ ਹੈ।…

ਅਸੀਂ ਟਿੱਡਿਆ ਦੀ ਸੰਗੀਤ-ਮੰਡਲੀ ਨੂੰ ਸੁਣਦੇ ਰਹੇ। ਮੈਂ ਖੁਸ਼ ਸਾਂ ਕਿ ਬੱਚੇ ਇਸ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਸੰਗੀਤ ਵਿੱਚ ਵਹਿ ਗਏ ਸਨ। ਸ਼ਾਲਾ ਇਹ ਸ਼ਾਂਤ ਸ਼ਾਮ, ਖੇਤਾਂ ਦੀ ਖੁਸ਼ਬੋ ਅਤੇ ਅਦਭੁਤ ਅਵਾਜਾਂ ਨਾਲ ਗੜੁੱਚੀ ਸਦਾ ਲਈ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਮਨਾਂ ਉੱਤੇ ਉੱਕਰੀ ਜਾਵੇ। ਸਮਾਂ ਆਵੇਗਾ ਕਿ ਉਹ ਟਿੱਡਿਆਂ ਸੰਬੰਧੀ ਕਹਾਣੀਆਂ ਘੜਨਗੇ।

ਪਰ ਬੱਚਿਆਂ ਦੀਆਂ ਸੋਚਾਂ ਭਰੀਆਂ ਤੱਕਣੀਆਂ ਕਿਵੇਂ ਅਸਤ ਹੋ ਰਹੇ ਸੂਰਜ ਉੱਤੇ ਟਿਕੀਆਂ ਸਨ। ਸੂਰਜ ਦਿਸ-ਹਦੇ ਤੋਂ ਹੇਠਾਂ ਉੱਤਰ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਅਸਮਾਨ ਸੂਰਜ-ਅਸਤ ਦੀਆਂ ਭਾਹਾਂ ਅਤੇ ਝਲਕਾਂ ਨਾਲ ਭਰਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ।

“ਵੇਖੋ! ਸੂਰਜ ਆਰਾਮ ਕਰਨ ਚਲਾ ਗਿਆ ਹੈ,” ਲਾਰੀਸਾ ਨੇ ਕਿਹਾ, ਉਹਦਾ ਮੂੰਹ ਉਦਾਸਿਆ ਗਿਆ।

“ਲੁਹਾਰ ਸੂਰਜ ਲਈ ਉਹਦਾ ਚਾਂਦੀ ਦਾ ਹਾਰ ਲਿਆਏ ਨੇ।… ਉਹਨੇ ਕੱਲ ਵਾਲਾ ਹਾਰ ਕਿੱਥੇ ਰੱਖ ਦਿੱਤੈ?” ਲੀਦਾ ਨੇ ਪੁੱਛਿਆ।

ਬੱਚੇ ਕਹਾਣੀ ਦੇ ਜਾਰੀ ਰਹਿਣ ਦੀ ਉਡੀਕ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਮੇਰੇ ਵਲ ਵੇਖ ਰਹੇ ਸਨ, ਪਰ ਮੈਂ ਅਜੇ ਇਹ ਨਿਰਣਾ ਨਹੀਂ ਸੀ ਕੀਤਾ ਕਿ ਕਿਸ ਕਿਸਮ ਦਾ ਬਿੰਬ ਵਰਤਾਂ। ਫ਼ੈਦੀਆਂ ਨੇ ਮੇਰੀ ਸਹਾਇਤਾ ਕੀਤੀ।

“ਹਾਰ ਅਸਮਾਨ ਉੱਤੇ ਖਿਲਰਿਆ ਪਿਐ” ਉਹਨੇ ਸ਼ਾਂਤ ਢੰਗ ਨਾਲ ਕਿਹਾ। ਡੂੰਘੀ ਚੁੱਪ- ਅਸੀਂ ਸਾਰੇ ਇਹ ਸੁਨਣ ਲਈ ਉਡੀਕ ਰਹੇ ਸਾਂ ਕਿ ਫੈਦੀਆ ਅੱਗੋਂ ਕੀ ਕਹੇਗਾ। ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਇਹ ਕੱਲ੍ਹ ਵਾਲੀ ਕਹਾਣੀ ਜਾਰੀ ਰੱਖਣਾ ਸੀ, ਜਿਸਨੂੰ ਉਹਨੇ ਸਪੱਸ਼ਟ ਤੌਰ ’ਤੇ ਅੱਗੇ ਵਧਾਇਆ ਸੀ। ਪਰ ਉਹ ਚੁੱਪ ਕਰ ਗਿਆ, ਸ਼ਾਇਦ ਸੰਗ ਕਰਕੇ। ਮੈਂ ਉਹਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਕੀਤੀ।

“ਹਾਂ ਹਾਰ ਅਸਮਾਨ ਉੱਤੇ ਖਿਲਰਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਪੂਰੇ ਦਿਨ ਪਿੱਛੋਂ ਇਹ ਸੂਰਜ ਦੇ ਛੱਤਿਆਂ ਉੱਤੇ ਪਿਆ ਗਰਮ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਮੋਮ ਵਾਂਗ ਨਰਮ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਸੂਰਜ ਇਹਨੂੰ ਆਪਣੇ ਭੱਖਦੇ ਹੱਥਾਂ ਨਾਲ ਛੋਂਹਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਸੁਨਹਿਰੀ ਧਾਰ ਨੂੰ ਸ਼ਾਮ ਦੇ ਅਸਮਾਨ ਉੱਤੇ ਡੋਲ੍ਹ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਅਰਾਮ ਕਰਨ ਜਾ ਰਹੇ ਸੂਰਜ ਦੀਆਂ ਆਖਰੀ ਕਿਰਨਾਂ ਇਸ ਧਾਰ ਦੀ ਲੋਅ ਹਨ- ਵੇਖੋ ਤੁਸੀਂ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਵੇਖ ਸਕਦੇ ਹੋ- ਅਤੇ ਉਹ ਗੁਲਾਬੀ ਰੰਗਾਂ ਨਾਲ ਖੇਡਦੀ ਹੈ, ਫਿਰ ਉਹ ਝਿਲਮਿਲਾਉਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਹਨੇਰੀ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਸੂਰਜ ਦੂਰ, ਹੋਰ ਦੂਰ ਚਲਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਵੇਖੋ! ਛੇਤੀ ਹੀ ਉਹ ਅਸਮਾਨ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਜਾਦੂਈ ਬਾਗ਼ ਵਿੱਚ ਚਲਾ ਜਾਵੇਗਾ ਅਤੇ ਤਾਰੇ ਟਿਮਟਿਮਾੳਂੁਣ ਲੱਗ ਪੈਣਗੇ।…”

“ਤਾਰੇ ਕੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ? ਇਹ ਟਿਮਟਿਮਾਉਂਦੇ ਕਿਉਂ ਹਨ? ਇਹ ਕਿੱਥੋਂ ਆਉਂਦੇ ਹਨ? ਅਸੀਂ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਦਿਨੇ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਵੇਖ ਸਕਦੇ?” ਬੱਚਿਆਂ ਨੇ ਪੁੱਛਿਆ। ਪਰ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਬਿੰਬਾਂ ਦੀ ਬਹੁਲਤਾ ਨਾਲ ਬੱਚਿਆਂ ਤੇ ਭਾਰੂ ਨਹੀਂ ਹੋ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ। ਇਹ ਇੱਕ ਦਿਨ ਲਈ ਕਾਫੀ ਸੀ ਅਤੇ ਮੈਂ ਬੱਚਿਆਂ ਦਾ ਧਿਆਨ ਹੋਰ ਪਾਸੇ ਲਾਇਆ।

“ਸਤੈਪ ਦੀ ਮੈਦਾਨ ਵੱਲ ਵੇਖੋ। ਵੇਖੋ ਘਾਟੀ ਵਿੱਚ, ਜੂਹ ਵਿੱਚ ਅਤੇ ਨੀਵੀਆਂ ਥਾਵਾਂ ਉੱਤੇ ਕਿਵੇਂ ਹਨੇਰਾ ਹੁੰਦਾ ਜਾ ਰਿਹਾ? ਟਿੱਬਿਆਂ ਵੱਲ ਦੇਖੋ, ਉਹ ਕਿੰਨੇ ਨਰਮ ਜਾਪਦੇ ਹਨ, ਕਿਵੇਂ ਉਹ ਸ਼ਾਮ ਦੇ ਧੁੰਦਲਕੇ ਵਿੱਚ ਵਹਿੰਦੇ ਜਾਪਦੇ ਹਨ। ਟਿੱਬੇ ਭੂਰੇ ਹੁੰਦੇ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ। ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਤਲ ਵੱਲ ਦੇਖੋ- ਓਥੇ ਤੁਹਾਨੂੰ ਕੀ ਦਿਸਦਾ ਹੈ?”

“ਜੰਗਲ…ਝਾੜੀਆਂ…ਗਊਆਂ ਦਾ ਇੱਕ ਇੱਜੜ…ਭੇਡਾਂ ਸਮੇਤ ਆਜੜੀ। ਖੇਤਾਂ ਵਿੱਚ ਰਾਤ ਬਿਤਾਉਣ ਦੀ ਤਿਆਰੀ ਕਰ ਰਹੇ ਲੋਕ, ਧੂਣੀ ਬਾਲਦੇ ਹੋਏ, ਪਰ ਤੁਸੀਂ ਇਹਨੂੰ ਨਹੀਂ ਵੇਖ ਸਕਦੇ; ਤੁਸੀਂ ਕੇਵਲ ਧੂੰ ਹੀ ਵੇਖ ਸਕਦੇ ਹੋ।…” ਹਨੇਰੇ ਹੋ ਰਹੇ ਟਿੱਬਿਆਂ ਵੱਲ ਦੇਖਦੇ ਹੋਏ ਇਹ ਸ਼ੈਆਂ ਬੱਚਿਆਂ ਦੀ ਕਲਪਣਾ ਵਿੱਚ ਪੈਦਾ ਹੋਈਆਂ। ਮੈਂ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਕਿ ਘਰ ਜਾਣ ਦਾ ਸਮਾਂ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ ਪਰ ਉਹ ਜਾਣਾ ਨਹੀਂ ਸਨ ਚਾਹੁੰਦੇ। ਉਹਨਾਂ ਕਿਹਾ, ਕੀ ਅਸੀਂ ਹੋਰ ਕੁਝ ਮਿੰਟ ਬਹਿ ਸਕਦੇ ਹਾਂ। ਸ਼ਾਮ ਦੀਆਂ ਘੜੀਆਂ ਵਿੱਚ ਜਦੋਂ ਸੰਸਾਰ ਰਹੱਸ ਵਿੱਚ ਲਿਪਟਿਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਬੱਚਿਆਂ ਦੀ ਕਲਪਨਾ ਉੱਚੀਆਂ ਉਡਾਰੀਆਂ ਲਾਉਂਦੀ ਹੈ।

ਮੈਂ ਕੇਵਲ ਇੰਨਾ ਕਿਹਾ ਕਿ ਸ਼ਾਮ ਦਾ ਧੁੰਦਲਕਾ ਅਤੇ ਹਨੇਰਾ ਦੁਰਾਡੀਆਂ ਘਾਟੀਆਂ ਅਤੇ ਜੰਗਲਾਂ ਤੋਂ ਦਰਿਆ ਵਾਂਗ ਵਹਿੰਦੇ ਆੳਂੁਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਬੱਚਿਆਂ ਦੀ ਕਲਪਨਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਦੋ ਅਣੋਖੇ ਜੀਵਾਂ- ਹਨੇਰੇ ਅਤੇ ਧੁੰਦਲਕੇ- ਦੇ ਬਿੰਬ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਉੱਭਰ ਪਏ ਸਨ। ਸਾਨੀਆ ਨੇ ਇਹਨਾਂ ਸੰਬੰਧੀ ਕਹਾਣੀ ਸੁਣਾਈ: ਉਹ ਸਭ ਤੋਂ ਦੁਰਾਡੇ ਜੰਗਲ ਤੋਂ ਪਰ੍ਹੇ ਇੱਕ ਦੁਰਾਡੀ ਖੋਹ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਦਿਨੇ ਉਹ ਡਿੱਗ ਕੇ ਇਸ ਅਥਾਹ ਹਨੇਰੇ ਟੋਏ ਵਿੱਚ ਚਲੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਉਹ ਸੌਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਸੁਪਨੇ ਲੈਂਦੇ ਹੋਏ ਉਹ ਹੳਂੁਕੇ ਭਰਦੇ ਹਨ (ਉਹ ਹਾਉਂਕੇ ਕਿਉਂ ਭਰਦੇ ਹਨ, ਇਹ ਗੱਲ ਕੇਵਲ ਕਹਾਣੀ ਸੁਣਾਉਣ ਵਾਲੇ ਲਈ ਹੀ ਸਪਸ਼ਟ ਸੀ…)। ਪਰ ਜਿਉਂ ਹੀ ਸੂਰਜ ਆਪਣੇ ਜਾਦੂਈ ਬਾਗ਼ ਵਿੱਚ ਦਾਖ਼ਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਉਹ ਆਪਣੀ ਲੁਕਣ ਵਾਲੀ ਥਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਬਾਹਰ ਆਉਂਦੇ ਹਨ। ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਬਹੁਤ ਵੱਡੇ ਪੰਜੇ ਨਰਮ ਉੱਨ ਨਾਲ ਕੱਜੇ ਹੋਏ ਹਨ, ਇਸ ਲਈ ਕੋਈ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਪੈੜ ਨਹੀਂ ਸੁਣ ਸਕਦਾ। ਧੁੰਦਲਕਾ ਅਤੇ ਹਨੇਰੇ ਦਿਆਲ, ਅਮਨ-ਭਰੇ, ਪਿਆਰ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਜੀਵ ਹਨ, ਜਿਹੜੇ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਜਿਆਂ ਨਹੀਂ ਪੁਚਾੳਂੁਦੇ।

ਬੱਚੇ ਇਸ ਸੰਬੰਧੀ ਕਹਾਣੀ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਤਿਆਰ ਸਨ ਕਿ ਧੁੰਦਲਕਾ ਅਤੇ ਹਨੇਰਾ ਕਿਵੇਂ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਲੋਰੀ ਦੇਕੇ ਸੰਵਾੳਂੁਦੇ ਹਨ, ਪਰ ਇੱਕ ਦਿਨ ਲਈ ਕਾਫੀ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ। ਅਸੀਂ ਘਰ ਵਲ ਚੱਲ ਪਏ, ਬੱਚਿਆਂ ਪੁੱਛਿਆ ਕਿ ਉਹ ਅਗਲੀ ਸ਼ਾਮ ਨੂੰ ਵੀ ਆ ਸਕਦੇ ਹਨ, ਜਦੋਂ, ਵਾਰੀਆ ਅਨੁਸਾਰ “ਕਹਾਣੀਆਂ ਘੜਨਾ ਸੌਖੇਰਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।”

ਬੱਚੇ ਇੰਨੀ ਉਤਸੁਕਤਾ ਨਾਲ ਪਰੀ-ਕਹਾਣੀਆਂ ਕਿੳਂੁ ਸੁਣਦੇ ਹਨ ? ਉਹ ਧੁੰਦਲਕੇ ਨੂੰ ਕਿਉਂ ਪਸੰਦ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਜਦੋਂ ਆਪ ਵਾਯੂ-ਮੰਡਲ ਕਲਪਨਾ ਦੀ ਉਡਾਰੀਆਂ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰਦਾ ਹੈ ? ਕਿਉਂ ਪਰੀ-ਕਹਾਣੀਆਂ ਕਿਸੇ ਵੀ ਬੱਚੇ ਦੀ ਬੋਲਣ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ ਨੂੰ ਵਿਕਸਤ ਕਰਦੀਆਂ ਅਤੇ ਸੋਚਣ ਦੇ ਅਮਲ ਨੂੰ ਪਕੇਰਾ ਬਣਾਉਦੀਆਂ ਹਨ? ਕਿੳਂੁਕਿ ਪਰੀ-ਕਹਾਣੀਆਂ ਦੋ ਬਿੰਬਾਂ ਵਿੱਚ ਸਪਸ਼ਟ ਤੌਰ ਉੱਤੇ ਭਾਵੁਕ ਰੰਗਣ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਪਰੀ-ਕਹਾਣੀਆਂ ਦੇ ਸ਼ਬਦ ਬੱਚੇ ਦੀ ਕਲਪਨਾ ਵਿੱਚ ਜਿੳਂੂਦੇ ਹਨ। ਜਦੋਂ ਉਹ ਕਲਪਨਾ ਵੱਲੋਂ ਚਿਤਰੇ ਸ਼ਬਦ ਸੁਣਦਾ ਜਾਂ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਹਦਾ ਦਿਲ ਰੁਕ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਮੈਂ ਕੇਵਲ ਪਰੀ-ਕਹਾਣੀਆਂ ਸੁਣਨ ਤੋਂ ਹੀ ਨਹੀਂ, ਘੜਨ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਵੀ ਸਕੂਲ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਦੀ ਕਲਪਨਾ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦਾ।



ਸੰਸਦੀ ਕਾਰਜ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਅਤੇ ਖੱਬੀਆਂ ਧਿਰਾਂ........ਜਗਰੂਪ

5 ਮਈ ਕਾਰਲ ਮਾਰਕਸ ਦਾ ਜਨਮ ਦਿਨ ਹੈ। ਅੱਜ ਦੇ ਦਿਨ ਵਿਚਾਰ ਅਧੀਨ ‘ਸੰਸਦੀ ਕਾਰਜ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਅਤੇ ਖੱਬੀਆਂ ਧਿਰਾਂ’ ਇੱਕ ਜਟਿਲ ਵਿਸ਼ਾ ਹੈ। ਇਸ ਵਿਸ਼ੇ ਨਾਲ ਨਿਬੜਨ ਲਈ, ਸ਼ਾਇਦ ਦੋ ਰਾਵਾਂ ਨਾ ਹੋਣ ਕਿ ਸਿਧਾਂਤਕ ਪਹੁੰਚ ਹੀ ਠੀਕ ਸਿੱਟੇ ਕੱਢ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਖੱਬੀਆਂ ਧਿਰਾਂ ਜਾਣਦੀਆਂ ਹਨ ਕਿ ਪਦਾਰਥਵਾਦੀ ਵਿਰੋਧ-ਵਿਕਾਸੀ ਪਹੁੰਚ ਹੀ ਠੀਕ ਪਹੁੰਚ ਹੈ। ਇਹ ਸਿਧਾਂਤ ਦੱਸਦਾ ਹੈ ਕਿ ਮਨੁੱਖ ਹਾਲਤਾਂ ਅਤੇ ਪਾਲਣ ਪੋਸ਼ਣ ਦੀ ਪੈਦਾਵਾਰ ਹਨ। ਜਦੋਂ ਕਿ ਬਦਲੇ ਮਨੁੱਖ, ਬਦਲੀਆਂ ਹਾਲਤਾਂ ਅਤੇ ਬਦਲੇ ਪਾਲਣ ਪੋਸ਼ਣ ਦੀ ਪੈਦਾਵਾਰ ਹਨ, ਪਰ ਇਹ ਮਨੁੱਖ ਹੀ ਹਨ ਜੋ ਹਾਲਤਾਂ ਬਦਲਦੇ ਹਨ। ਮਨੁੱਖੀ ਸੋਚ ਵੀ ਪਦਾਰਥਕ ਹਾਲਤਾਂ ਦੀ ਪੈਦਾਵਾਰ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਸੋਚ ਬਦਲਣ ਲਈ ਸੋਚ ਦਾ ਆਧਾਰ, ਪਦਾਰਥਕ ਹਾਲਾਤ ਬਦਲਣੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਬਦਲੀ ਹੋਈ ਸੋਚ ਮੋੜਵੇਂ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਪਦਾਰਥਕ ਹਾਲਤਾਂ ਨੂੰ ਤਬਦੀਲ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਸਰਗਰਮ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।

ਪਦਾਰਥਕ ਹਾਲਾਤ ਬਾਹਰਮੁਖੀ ਹਨ। ਇਹਨਾਂ ਦੀ ਸਮਝਦਾਰੀ ਵਿੱਚ ਵਖਰੇਵੇਂ ਕਿਉਂ ਹਨ? ਇੱਕਸਾਰ ਹਾਲਤ ਵੀ ਵਿਰੋਧ-ਵਿਕਾਸੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਇੱਕੋ ਧਿਰ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਸੋਚ ਵਿੱਚ ਵਖਰੇਵੇਂ ਦਾ ਆਧਾਰ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਪਦਾਰਥਕ ਹਾਲਤਾਂ ਦੀ ਸਮਝਦਾਰੀ ਦੇ ਵਖਰੇਵੇਂ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਹਨਾਂ ਦੀ ਸਹੀ ਸਮਝਦਾਰੀ ਹਾਸਲ ਕਰਨ ਲਈ ਸਭ ਵਸਤਾਂ ਅਤੇ ਵਰਤਾਰਿਆਂ ਪ੍ਰਤੀ ਵਿਰੋਧ-ਵਿਕਾਸੀ ਪਹੁੰਚ ਵਿਧੀ ਨਿਰਵਿਘਣਤਾ ਨਾਲ ਅਮਲ ਵਿੱਚ ਆਉਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ।

‘ਸੰਸਦੀ ਕਾਰਜ ਪ੍ਰਣਾਲੀ’ ਸਾਡੀ ਸਟੇਟ ਦਾ ਅੰਗ ਹੈ। ਸਟੇਟ ਆਪਣੇ ਤਿੰਨੇ (ਕਾਨੂੰਨ ਘੜਨੀ, ਕਾਰਜਕਰਨੀ ਅਤੇ ਨਿਆਂ ਪਾਲਿਕਾ) ਅੰਗਾਂ ਨਾਲ ਮੁਕੰਮਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਪਦਾਰਥਵਾਦੀ ਵਿਰੋਧ-ਵਿਕਾਸ ਗਿਆਨ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਕਿਸੇ ਵੀ ਸਮਾਜ ਦਾ ਪੈਦਾਵਾਰੀ ਢੰਗ ਅਰਥਾਤ ਸਮਾਜਿਕ ਆਰਥਿਕ ਰੂਪ, ਆਪਣੇ ਆਰਥਕ ਆਧਾਰ ਅਨੁਸਾਰ ਹੀ ਆਪਣਾ ਉਸਾਰ (ਸਟੇਟ, ਧਰਮ, ਦਰਸ਼ਨ, ਕਾਨੂੰਨ, ਸੱਭਿਆਚਾਰ, ਰਸਮੋ-ਰਿਵਾਜ ਆਦਿ) ਸਿਰਜਦਾ ਹੈ। ਅਧਾਰ ਅਤੇ ਉਸਾਰ ਦਾ ਵਿਰੋਧ-ਵਿਕਾਸ ਬੜਾ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੈ। ਇਹ ਸਥਿਰ ਨਹੀਂ ਰਹਿੰਦੇ। ਆਧਾਰ ਅਨੁਸਾਰ ਹੀ ਉਸਾਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਪਹਿਲਾਂ ਆਧਾਰ ਬਦਲਦਾ ਹੈ ਫਿਰ ਉਸਾਰ ਬਦਲਦਾ ਹੈ। ਬਦਲਿਆ ਆਧਾਰ, ਬਦਲਿਆ ਉਸਾਰ ਸਿਰਜਦਾ ਹੈ। ਉਸਾਰ ਬਦਲਣ ਲਈ ਆਧਾਰ ਬਦਲੀ ਤੇਜ ਕਰਨੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਉਸਾਰ ਵੀ ਆਧਾਰ ਉੱਪਰ ਮੋੜਵਾਂ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਅਨੁਸਾਰੀ ਉਸਾਰ, ਆਧਾਰ ਉੱਪਰ ਇਨਕਲਾਬੀ ਅਸਰ ਕਰਦਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਕਿ ਆਧਾਰ ਦੀ ਨਵੀਂ ਤਬਦੀਲੀ, ਉਸਾਰ ਦੀ ਨਵੀਂ ਤਬਦੀਲੀ ਲਈ ਤਾਂਘਦੀ/ਸੰਘਰਸ਼ ਕਰਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਪੁਰਾਣਾ ਉਸਾਰ ਉਲਟ ਇਨਕਲਾਬੀ ਅਸਰ ਪਾਉਂਦਾ ਹੈ।

‘ਸੰਸਦੀ ਕਾਰਜ ਪ੍ਰਣਾਲੀ’ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਣ ਲਈ ਸਾਨੂੰ ਇਤਿਹਾਸਕ ਪਦਾਰਥਵਾਦ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਸਟੇਟ ਦਾ ਖਾਸਾ ਬਿਆਨ ਕਰਨ ਲਈ ਸਾਡੇ ਵਿਚਾਰ ਹੇਠ ਤਿੰਨ (ਜਗੀਰੂ, ਸਰਮਾਏਦਾਰਾ ਅਤੇ ਸਮਾਜਵਾਦੀ) ਰੂਪ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰਲਾ, ਤਬਦੀਲੀ ਦੌਰ (Transitional period) ਹਨ। ਇਹ ਨਾਮਕਰਨ ਪੈਦਾਵਾਰੀ ਢੰਗ  (Mode of Production) ਅਨੁਸਾਰ ਹੈ। ਇਹਨਾਂ ਦੇ ਉਸਾਰ (ਸ਼ੁਪੲਰਸਟਰੁਚਟੁਰੲ) ਦਾ ਨਾਮਕਰਨ, 1. ਰਾਜਤੰਤਰ (ਜਗੀਰੂ ਰਾਜਤੰਤਰ) 2. ਲੋਕਤੰਤਰ (ਸਰਮਾਏਦਾਰੀ ਲੋਕਤੰਤਰ) ਦੇ ਦੋ ਰੂਪ ਪਾਰਲੀਮੈਂਟਰੀ ਅਤੇ ਪ੍ਰੈਜ਼ੀਡੈਂਸ਼ਲ ਰੂਪ, 3. ਲੋਕਰਾਜ (ਕਿਰਤੀ ਵਰਗ ਦਾ ਲੋਕਰਾਜ)।

ਇਤਿਹਾਸਕ ਪਦਾਰਥਵਾਦ, ਰਾਜਨੀਤਕ ਆਰਥਕਤਾ ਦਾ ਤੱਤ ਨਿਚੋੜ ਸੂਤਰ ਪੇਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ: ਜਿਹੜੀ ਜਮਾਤ ਆਰਥਕਤਾ ਉੱਪਰ ਭਾਰੂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਉਹ ਰਾਜਨੀਤੀ ਉੱਪਰ ਵੀ ਕਾਬਜ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਜਿਹੜੀ ਰਾਜਨੀਤੀ ਉੱਪਰ ਕਾਬਜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਉਹ ਸਮਾਜ ਦੇ ਬੌਧਿਕ ਵਸੀਲਿਆਂ ਉੱਪਰ ਵੀ ਭਾਰੂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।

ਜਗੀਰੂ ਤੋਂ ਸਰਮਾਏਦਾਰੀ (ਆਧਾਰ ਅਨੁਸਾਰ ਨਾਮਕਰਨ) ਜਾਂ ਰਾਜ ਤੰਤਰ ਤੋਂ ਲੋਕਤੰਤਰ (ਉਸਾਰ ਅਨੁਸਾਰ ਨਾਮਕਰਨ) ਇਹ ਆਧਾਰ-ਉਸਾਰ ਦੇ ਅਸੂਲਾਂ ਤੋਂ ਪਰ੍ਹੇ ਨਹੀਂ ਜਾਂਦਾ। ਜਗੀਰੂ ਪ੍ਰਬੰਧ ਦੇ ਆਖਰੀ ਦੌਰ ਵਿੱਚ ਦਸਤਕਾਰੀ ਦੀਆਂ ਨਵੀਆਂ ਸ਼ਾਖਾਂ ਪ੍ਰਫੁੱਲਤ ਹੋਈਆਂ, ਸਮੁੱਚੀਆਂ ਪੈਦਾਵਾਰੀ ਸ਼ਕਤੀਆਂ ਨੇ ਨਵੀਂ ਅੰਗੜਾਈ ਲਈ, ਇਸ ਵਿਕਾਸ ਦਾ ਸਿੱਟਾ ਸੀ ਕਿ ਜਿਨਸ ਗੇੜ (ਜਿਨਸ-ਮੁਦਰਾ-ਜਿਨਸ) ਨੇ ਸਿਫਤੀ ਤਬਦੀਲੀ ਕਰਦਿਆਂ ਸਰਮਾਏਦਾਰੀ ਉਤਪਾਦਨ ਨੂੰ ਅਗੇਤ ਦਿੱਤੀ। ਮੁਦਰਾ ਗੇੜ (ਮੁਦਰਾ-ਜਿਨਸ-ਮੁਦਰਾ) ਦੇ ਸਿੱਟੇ ਵਜੋਂ ਨਵੀਆਂ ਪੈਦਾਵਾਰੀ ਸ਼ਕਤੀਆਂ ਦੀ ਮਾਲਕ ਜਮਾਤ ਤਾਕਤ ਫੜਨ ਲੱਗੀ। ਉਸਨੇ ਆਪਣੇ ਵਿਕਾਸ ਦੇ ਹਿੱਤਾਂ ਦੀਆਂ ਸ਼ਰਤਾਂ ਰਾਜ ਦਰਬਾਰ ਦੇ ਅੱਗੇ ਰੱਖਣੀਆਂ ਤੇਜ਼ ਕੀਤੀਆਂ। ਉਹ ਜਿੱਤਾਂ ਜਿੱਤਦੀ ਗਈ, ਅੰਤਮ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਰਾਜ ਸੱਤਾ ਉੱਪਰ ਮੁਕੰਮਲ ਕਬਜੇ ਲਈ ਲੜੀ ਅਤੇ ਜਿੱਤ ਦਰਜ ਕੀਤੀ। 1789 ਦੀ ਫਰਾਂਸ ਕ੍ਰਾਂਤੀ (ਬੁਰਜੂਆ) ਤੋਂ ਪਿੱਛੋਂ ਇਸ ਲੜੀ ਦੇ ਮੁਕੰਮਲ ਹੋਣ ਦਾ ਸੰਸਾਰ ਇਤਿਹਾਸ ਸਾਡੇ ਸਹਾਮਣੇ ਹੈ।

ਆਧਾਰ ਦਾ ਜਗੀਰੂ ਤੋਂ ਸਰਮਾਏਦਾਰੀ ਵਿੱਚ ਬਦਲਾਓ ਅਤੇ ਉਸਾਰ ਦਾ ਰਾਜਤੰਤਰ ਤੋਂ ਲੋਕਤੰਤਰ (ਜਗੀਰੂ ਰਾਜਤੰਤਰ ਤੋਂ ਸਰਮਾਏਦਾਰਾ ਲੋਕਤੰਤਰ) ਵਿੱਚ ਬਦਲਾਓ, ਸਿੱਧੀ ਰੇਖਾ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ। ਇਹ ਜਟਿਲ ਹੈ, ਸਪਰਿੰਗ ਦੇ ਪੇਚ ਗੇੜ ਵਾਂਗ ਉੱਪਰ ਉਠਿਆ ਹੈ। ਉਪਰਲਾ ਗੇੜ ਮੋਕਲਾ ਹੋਣ ਦੀ ਪ੍ਰਵਿਰਤੀ ਦਾ ਹੈ। ਸਰਮਾਏਦਾਰੀ (ਪੈਦਾਵਾਰੀ ਢੰਗ) ਤੱਕ ਪੁੱਜਣ ਲਈ ਪੂਰੇ ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਗੇੜ ਵਿੱਚ ਅਸੀਂ ਇਸ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਰੂਪ (ਵਿਕਾਸਵਾਦੀ ਸਰਮਾਏਦਾਰੀ, ਰੈਡੀਕਲ ਸਰਮਾਏਦਾਰੀ, ਇਨਕਲਾਬੀ ਸਰਮਾਏਦਾਰੀ, ਚੌਕਸ ਸਰਮਾਏਦਾਰੀ ਆਦਿ) ਵਰਤਾਰੇ ਦਾ ਅਧਿਐਨ ਕਰਦੇ ਹਾਂ। ਪੈਦਾਵਾਰੀ ਢੰਗ (ਸਰਮਾਏਦਾਰੀ) ਸਥਾਪਤ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਇਹਨਾਂ ਨੇ ਆਪਣਾ-ਆਪਣਾ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਇਆ। ਚੇਤੇ ਰੱਖਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸਰਮਾਏਦਾਰੀ ਪੈਦਾਵਾਰੀ ਢੰਗ ਸਥਾਪਤ ਹੋ ਜਾਣ ਜਾਂ ਭਾਰੂ ਹੋ ਜਾਣ ਦੌਰਾਨ ਜਗੀਰੂ ਪੈਦਾਵਾਰੀ ਪ੍ਰਬੰਧ ਬਚਿਆ ਰਹਿਣ ਬਾਰੇ ਛੱਡੋ, ਗੁਲਾਮ ਅਤੇ ਆਦਿ ਕਲੀਨ ਪੈਦਾਵਾਰੀ ਢੰਗ ਦੇ ਵਰਤਾਰੇ ਵੀ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਮੁੱਕੇ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੇ। ਇੱਕ ਪੜਾਅ ਪਿੱਛੋਂ ਸਰਮਾਏਦਾਰੀ ਪੈਦਾਵਾਰੀ ਢੰਗ ਦੀ ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਸਮਾਪਤ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਰੁਚੀ ਵੀ ਖਤਮ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਸਰਮਾਏਦਾਰੀ ਨਵੇਂ ‘ਲੋੜ ਤੋਂ ਵਧੇਰੇ ਪੱਕ ਚੁੱਕੀ’ ਦੇ ਦੌਰ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਸਰਮਾਏਦਾਰੀ ਪੈਦਾਵਾਰੀ ਢੰਗ, ਜਿਸਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਕੇਵਲ ਮੁਨਾਫਾ ਹਾਸਲ ਕਰਨਾ ਹੈ, ਆਪਣਾ ਇਤਿਹਾਸਕ ਰੋਲ ਪੂਰਾ ਕਰ ਚੁੱਕਾ ਹੈ। ਅਸੂਲ ਅਨੁਸਾਰ ਇਸਦਾ ਨਵੇਂ, ਆਪ ਤੋਂ ਉਚੇਰੇ ਪੈਦਾਵਾਰੀ ਢੰਗ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਜਾਣਾ ਲਾਜ਼ਮੀ ਹੈ, ਸੀ। ਚੇਤਨਾ ਅਤੇ ਜੱਥੇਬੰਦਕ ਹਾਲਾਤ ਦੀ ਗੈਰ ਮੌਜੂਦਗੀ ਵਿੱਚ ਸਰਮਾਏਦਾਰੀ, ਅਜਾਰੇਦਾਰੀ ਵੱਲ ਪਲਟਦੀ ਹੈ। ਇਜਾਰੇਦਾਰੀ ਆਪਣੇ ਵਿਕਾਸ ਲਈ ਸਾਮਰਾਜਵਾਦੀ ਬਣਦੀ ਹੈ। ਸਾਮਰਾਜੀ ਬਨਣ ਵਿੱਚ ਪੈਦਾਵਾਰੀ ਸਰਮਾਇਆ ਅਤੇ ਵਿੱਤੀ ਸਰਮਾਇਆ ਇੱਕ-ਮਿੱਕ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਵਿੱਤੀ ਸਰਮਾਏ ਦਾ ਦਖਲ ਭਾਰੂ ਰੁਖ ਅਖਤਿਆਰ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਪੈਦਾਵਾਰੀ ਸਰਮਾਏ ਨਾਲੋਂ ਇਸ ਗੁਣ ਕਰਕੇ ਵੱਖਰਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਘਾਟੇ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਜਾਂਦਾ। ਇਸਦਾ ਸੂਣਾ, ਵਿਆਜ ਦੀ ਮੂਲ ਵਿੱਚ ਬਦਲਣ ਦੀ ਪ੍ਰਵਿਰਤੀ, ਇਸਦੇ ਤੇਜ਼ ਵਾਧੇ ਨੂੰ ਬੇਰੋਕ ਬਣਾਉਂਦੀ ਹੈ।

ਸਰਮਾਇਆ ਲੰਬਾ ਪੈਂਡਾ ਤੈਅ ਕਰਕੇ ਵਪਾਰਕ ਤੋਂ ਪੈਦਾਵਾਰੀ, ਪੈਦਾਵਾਰੀ ਤੋਂ ਵਿੱਤੀ ਸਰਮਾਏ ਤੱਕ ਸਾਮਰਾਜੀ ਜੰਗਾਂ ’ਚੋਂ ਸਵੈ-ਨੁਕਸਾਨ ਦਾ ਸਬਕ ਸਿੱਖਦਿਆਂ, ਅਜਾਰੇਦਾਰੀਆਂ ਤੋਂ ਸਾਮਰਾਜੀ ਬਣੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੇ ਹਾਕਮਾਂ ਨੇ ਪਹਿਲਾਂ 1944 ਵਿੱਚ ‘ਬਹੁ-ਕੌਮੀ ਕੰਪਨੀਆਂ’ ਰਾਹੀਂ ਸੰਸਾਰ ਬੈਂਕ ਅਤੇ ਕੌਮਾਂਤਰੀ ਮੁਦਰਾ ਕੋਸ਼ ਦੇ ਨੇਮ ਤੈਅ ਕਰਕੇ ਆਪਣੇ ਵਿਕਾਸ ਦਾ ਰਾਹ ਉਲੀਕਿਆ। ਫਿਰ ਬਹੁ-ਕੌਮੀ ਕੰਪਨੀਆਂ ਦੇ ਆਕਾਰ ਵਿੱਚ ਵਾਧੇ ਨੇ ਟ੍ਰਾਂਸਨੈਸ਼ਨਲ ਕੰਪਨੀਆਂ (T.N.C) ਦੇ ਨਿਯਮ ਤੈਅ ਕਰਨ ਲਈ 1994-95 ਵਿੱਚ ਸੰਸਾਰ ਵਪਾਰ ਸੰਸਥਾ (W.T.O) ਰਾਹੀਂ ਆਪਣੇ ਅਗਲੇਰੇ ਵਿਕਾਸ ਦਾ ਰਾਸਤਾ ਤੈਅ ਕੀਤਾ। ਇਹ ਸਰਮਾਏ ਦਾ ਸੰਸਾਰੀਕਰਨ ਹੈ। ਇਹ ਆਰਥਿਕ ਆਧਾਰ ਦੇ ਨਵੇਂ ਫੈਲੇ-ਸੁੰਗੜੇ ਰੂਪ ਅਨੁਸਾਰ ਉਸਾਰ ਹੈ।

ਰਾਜਤੰਤਰ ਤੋਂ ਸਤਾ ਹਾਸਲ ਕਰਨ ਲਈ ਸਰਮਾਇਦਾਰੀ ਨੇ ਫੈਲੇ ਆਰਥਕ ਅਧਾਰ ਅਨੁਸਾਰ ਨਵੇਂ ਉਸਾਰ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸੇਦਾਰ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਵੋਟ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰ ਰਾਹੀ ਚੁਣੇਂ ਨੁਮਾਇੰਦਿਆ ਹੱਥ ਸੱਤਾ ਚਲਾਉਣ ਦਾ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਦਿੱਤਾ ।ਵੋਟ ਦਾ ਅਧਿਕਾਰ ਫੈਲਦਿਆਂ, ਇਕਹਿਰਾ ਬਰਾਬਰ ਵੋਟ ਅਧਿਕਾਰ, ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਵੋਟ ਅਧਿਕਾਰ, 18 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਤੋਂ ਵੋਟ ਅਧਿਕਾਰ ਆਦਿ ਦਾ ਸਿਖਰ ਪੈਂਡਾ ਤਹਿ ਕਰ ਚੁੱਕਾ ਹੈ। ਸਰਮਾਏਦਾਰੀ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਵਿਕਾਸ ਦੇ ਸਿਖਰ ਵੱਲ ਜਂਾਦਿਆਂ ਉਸਾਰੂ ਲੋਕਤੰਤਰ ਵਿੱਚ, ਚੋਣ ਨਤੀਜਿਆਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਤ ਕਰਨ ਲਈ ਕੋਈ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਉਪਰਾਲਾ ਨਹੀਂ ਕਰਨਾ ਪੈਂਦਾ ਸੀ, ਲੋੜ ਤੋਂ ਵਧੇਰੇ ਪੱਕ ਚੁੱਕੀ ਸਰਮਾਏਦਾਰੀ ਨੇ ਸੱਤਾ ਆਪਣੇ ਪਾਸ ਰੱਖਣ ਲਈ, ਚੋਣ ਨਤੀਜਿਆਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਤ ਕਰਨ ਲਈ, ਸਰਮਾਏ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਨੀ ਆਰੰਭ ਕੀਤੀ। ਹੁਣ ਤੱਕ ਚੋਣ ਨਤੀਜਿਆਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਤ ਕਰਨ ਲਈ ਉਸ ਨੇ ਪੂਰੀ ਕਲਾ ਵਿਕਸਤ ਕਰ ਲਈ ਹੈ। ਸਰਮਾਇਆ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਹੈ। ਇਸ ਦਾ ਮੁਦਰਾ ਰੂਪ ਜਿਨਸਾਂ ਦੀ ਜਿਨਸ ਹੈ, ਜੋ ਕੁਝ ਵੀ ਖਰੀਦ ਲੈਣ ਲਈ ਸਰਗਰਮੀ ਕਰਦਾ, ਚੋਣ ਨਤੀਜਿਆਂ ਨੂੰ ਤਹਿਸ਼ੁਦਾ ਨਤੀਜਿਆਂ ਵਿੱਚ ਪਲਟ ਦੇਣ ਦੇ ਸਮਰੱਥ ਹੋਣ ਦਾ ਸਬੂਤ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਨੂੰ ਹਰਾਉਣ ਵਾਲੀ ਇੱਕੋ-ਇੱਕ ਸ਼ਕਤੀ ਚੇਤਨ ਵਿਰੋਧ-ਵਿਕਾਸ ਹੈ।

ਭਾਰਤ ਦਾ ਪੈਦਾਵਾਰੀ ਢੰਗ ਸਰਮਾਏਦਾਰੀ ਹੈ।ਇਸ ਵਿੱਚ ਜਗੀਰੂ ਪੈਦਾਵਾਰੀ ਢੰਗ ਦੀ ਰਹਿੰਦ-ਖੂੰਹਦ ਵੀ ਹੈ। ਗੁਲਾਮਦਾਰੀ ਪੈਦਾਵਾਰੀ ਢੰਗ, ਬੰਧੂਆ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਵੀ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਕੁਝ ਹਿੱਸਿਆਂ ਵਿੱਚ ਆਦਿਵਾਸੀ ਅਤੇ ਨਾਗਾ ਜੀਵਨ ਢੰਗ ਵੀ ਮਿਲਦਾ ਹੈ। ਆਜ਼ਾਦੀ ਹਾਸਲ ਕਰਨ ਉਪਰੰਤ (15 ਅਗਸਤ 1947 ਪਿੱਛੋਂ) ਇਸ ਨੇ ਸੰਸਦੀ ਕਾਰਜ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਨੂੰ 26 ਜਨਵਰੀ 1950 ਤੋਂ ਅਪਨਾਇਆ ਹੋਇਆ ਹੈ।ਇਸ ਦੀ ਆਬਾਦੀ 122 ਕਰੋੜ ਹੈ।ਇਸ ਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਵਿਅੰਗ ਨਾਲ ਦੋ ਨਾਵਾਂ ਕੀਤਾ ਵੀ ਪੜ੍ਹਿਆ ਜਾਦਾਂ ਹੈ। 100 ਕਰੋੜ ਕਿਰਤੀ, ਦੁੱਖ ਭੋਗਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ‘ਭਾਰਤ’ ਅਤੇ 22 ਕਰੋੜ ਕਿਰਤ ਦੀ ਕਮਾਈ ਖਾਣ ਵਾਲੇ, ਅਨੰਦ ਲੈਣ ਵਾਲਿਆਂ ਦਾ ‘ਇੰਡੀਆ’। ਇਸ ਦੀ ਕਿਰਤ ਸ਼ਕਤੀ   (18 ਤੋਂ 58 ਸਾਲ) ਦਾ 92 ਫੀਸਦੀ ਗੈਰ-ਜੱਥੇਬੰਦ ਹੈ।ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਗਰੀਬੀ ਦੀ ਰੇਖਾ ਤਹਿ ਕਰਨ ਬਾਰੇ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਹਾਕਮ ਅਤੇ ਬੁੱਧੀਮਾਨ ਇੱਕ ਮਤ ਨਹੀਂ ਹਨ।

ਕੋਈ 77 ਫੀਸਦੀ ਨੂੰ 20 ਰੁਪਏ ਪ੍ਰਤੀ ਦਿਨ ਤੋਂ ਘੱਟ ਗੁਜਾਰਾ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਕੋਈ 60 ਫੀਸਦੀ ਨੂੰ 14 ਰੁਪਏ ਪ੍ਰਤੀ ਦਿਨ ਨਾਲ ਗੁਜ਼ਾਰਾ ਕਰਦੇ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਸਰਕਾਰੀ ਅੰਕੜੇ ਵੀ 40 ਕਰੋੜ ਵੱਸੋਂ ਨੂੰ ਗਰੀਬੀ ਦੀ ਰੇਖਾ ਤੋਂ ਹੇਠਾ ਦਰਸਾਉਂਦੇ ਹਨ।ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਬਾਲ ਕਲਿਆਣ ਸੰਸਥਾ ਅਨੁਸਾਰ ਭਾਰਤ ਦੇ ਅੱਧੇ ਬੱਚੇ ਕੁਪੋਸ਼ਣ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹਨ। ਭੁੱਖਮਰੀ ਦੇ ਸ਼ਿਕਾਰ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ ਵਿੱਚ 81 ਵਿੱਚੋਂ ਭਾਰਤ ਦਾ ਨੰਬਰ 67 ਹੈ। ਸਿਹਤ ਲਈ ਖੁਰਾਕ ਤੋਂ ਪਿੱਛੋਂ ਦਵਾਈਆਂ ਤਾਂ ਗੱਲ ਛੱਡੋ, ਪੀਣਯੋਗ ਸਾਫ ਪਾਣੀ ਤੋਂ ਅੱਧੀ ਅਬਾਦੀ ਵਾਂਝੀ ਹੈ। ਪ੍ਰਤੀ ਵਿਅਕਤੀ ਆਮਦਨ ਦੀ ਵਿਸ਼ਵ ਲਿਸਟ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਦਾ ਨੰਬਰ 138ਵੇਂ ਹੈ।

ਦੂਜੇ ਹੱਥ ਇਸ ਦੇਸ਼ ਨੇ 19 ਅਪ੍ਰੈਲ ਨੂੰ ਅਗਨੀ-5 ਦੇ ਸਫਲ ਤਜ਼ਰਬੇ ਨਾਲ ਮਿਜ਼ਾਇਲ ਦੇ ਨਿਸ਼ਾਨੇ ਫੁੰਡਣ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ 5 ਹਜ਼ਾਰ ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਤੱਕ ਕਰ ਲਈ ਹੈ। ਇਸ ਕੋਲ 16 ਲੱਖ ਸਿੱਖਿਅਤ ਸੈਨਿਕਾਂ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ ਹੈ। ਅਰਧ ਸੈਨਿਕਾਂ, ਪੁਲਿਸ ਬਲਾਂ ਨੂੰ ਮਿਲਾ ਕੇ ਇਹ ਦੁੱਗਣੀ ਹੈ। ਲੋੜ ਅਨੁਸਾਰ ਵਧਾ ਲੈਣ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ ਵੀ ਕੋਈ ਘੱਟ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਅਰਬ ਪਤੀਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਪਿਛਲੇ ਸਾਲ 10 ਦੇ ਵਾਧੇ ਨਾਲ 26 ਤੋਂ 36 ਹੋਈ ਸੀ। ਬਾਕੀ ਸਰਮਾਏਦਾਰਾਂ ਦੀ ਦੌਲਤ ਵਿੱਚ ਵਾਧਾ ਵੀ ਘੱਟ ਮੱਹਤਵ ਨਹੀਂ ਰੱਖਦਾ।

ਇਸ ਦੇ ਮੱਧ ਵਰਗ ਦੀ ਖਰੀਦ ਸ਼ਕਤੀ ਕਾਰਪੋਰੇਟ ਅਦਾਰਿਆਂ ਦੀ ਖਿੱਚ ਦਾ ਕੇਂਦਰ ਹੈ। ਮੱਧ ਵਰਗ ਦੀ ਖਰੀਦ ਸ਼ਕਤੀ ਦਾ ਕਾਫੀ ਹਿੱਸਾ ਵਿੱਦਿਆ ਅਤੇ ਸਿਹਤ ਸਹੂਲਤਾਂ ਖਰੀਦਣ ਉੱਪਰ ਖਰਚ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ । ਬਾਕੀ ਮਿਆਰੀ ਘਰ, ਕਾਰਾਂ ਅਤੇ ਸਾਜੋ-ਸਮਾਨ, ਜੀਵਨ ਸਤਰ ਦੀ ਬੇਹਤਰੀ ੳੁੱਪਰ ਖਰਚ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।

ਉੱਚ ਤਕਨੀਕੀ ਪੈਦਾਵਾਰ ਨੇ ਕਿਰਤੀਆ ਦੀ ਨਵੀਂ ਭਰਤੀ ਦੇ ਮੌਕੇ ਮੁਕਾ ਦਿੱਤੇ ਹਨ। ਮੁਕਾਬਲੇਬਾਜੀ ਕਾਰਨ ਪੁਰਾਣੀਆਂ ਫਰਮਾਂ ਨਵੀਂ ਤਕਨੀਕ ਲਾਗੂ ਕਰਨ ਲਈ, ਨਵੀਂ ਮਸ਼ੀਨਰੀ ਸਥਾਪਤ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ। ਸਿੱਟੇ ਵਜੋਂ ਛਾਂਟੀ ਕਰਨ ਦੀ ਪਰਵਿਰਤੀ ਨਾਲ ਬੇਰੁਜ਼ਗਾਰੀ ਤੇਜ਼ ਰਫਤਾਰ ਨਾਲ ਵਧ ਰਹੀ ਹੈ।

ਸਰਮਾਏ ਦੀ ਜੁੱਟ ਬਣਤਰ, ਅਬਦਲ ਸਰਮਾਇਆ ਅਤੇ ਬਦਲਵਾਂ ਸਰਮਾਇਆ (ਸੀ. ਸੀ. ਆਈ. ਸੀ) ਦਾ ਅਨੁਪਾਤ ਅਬਦਲ ਵੱਲ ਝੁਕ ਗਿਆ ਹੈ। ਨਵੇਂ ਮੁੱਲ ਦੀ ਸਿਰਜਣਾ ਬਦਲਵੇਂ ਸਰਮਾਏ ਦਾ ਕਾਰਜ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਛੋਟੇ ਆਕਾਰ ਦੀ ਪ੍ਰਵਿਰਤੀ ਕਾਰਨ ਰੁਕਣ ਬਰਾਬਰ ਹੈ। ਹੁਣ ਸਰਮਾਇਆ ਆਪਣਾ ਵਾਧਾ ਨਿੱਜੀ ਆਕਾਰ ਵੱਡਾ ਕਰਨ ਲਈ ਮਾਲਕੀਆਂ ਹਥਿਆਉਣ ਦੇ ਰਾਹ ਪਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਉਹ ਸਰਕਾਰੀ, ਸਹਿਕਾਰੀ, ਸ਼ਾਮਲਾਟੀ ਮਾਲਕੀਆਂ ਹਥਿਆ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਕਾਰਪੋਰੇਟ ਸੈਕਟਰ ਆਮਦਨ ਦੇ ਵੱਡੇ ਅਨੁਪਾਤੀ ਫਰਕ ਵਾਲਾ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਮੰਡੀ ਦਾ ਮਾਲਕ ਬਣ ਗਿਆ ਹੈ।

225 ਵਰ੍ਹੇ ਪਹਿਲਾਂ ਜਦੋਂ ਸਰਮਾਏਦਾਰੀ ਵਿਕਾਸ ਦੇ ਪੜਾਅ ਵਿੱਚ ਸੀ, ਉਦੋਂ ਆਰਥਕ ਆਧਾਰ ਮੋਕਲਾ ਹੋ ਰਿਹਾ ਸੀ, ਰਾਜਤੰਤਰ ਤੋਂ ਸੱਤਾ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਲਈ ਲੋਕਤੰਤਰ ਦੀ ਪ੍ਰਵਿਰਤੀ ਸੀ, ਹੁਣ ਆਰਥਕ ਆਧਾਰ ਮੁੜ ਘੱਟ ਤੋਂ ਘੱਟ ਕਾਰਪੋਰੇਟ ਘਰਾਣਿਆਂ ਦੇ ਹੱਥਾਂ ਵਿੱਚ ਸਿਮਟ ਰਿਹਾ ਹੈ ਤਾਂ ਲੋਕਤੰਤਰ ਵੀ (restricted, carved democracy)  ਪਾਬੰਦੀਆਂ ਵਾਲਾ, ਚਿੱਬਖੜੱਬਾ ਬਣਦਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਸਰਮਾਇਆ ਪ੍ਰਭਾਵਤ ਲੋਕਤੰਤਰ ਬਾਕੀ ਹੈ।

ਉਪਰੋਕਤ ਵਰਨਣ ਵਿੱਚ ‘ਖੱਬੀ ਧਿਰ’ ਦਾ ਮੁਲੰਕਣ ਹੈ। ‘ਖੱਬੀ ਧਿਰ’ ਰੈਲੇਟਿਵ ਟਰਮ ਹੈ। ਇਸ ਦਾ ਸਹੀ ਨਾਮਕਰਨ ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਜਾਂ ਮਾਰਕਸਵਾਦੀ-ਲੈਨਿਨਵਾਦੀ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਦੇ ਕਮਿਊਨਿਸਟ, ਸਰਮਾਏਦਾਰੀ ਪੈਦਾਵਾਰੀ ਢੰਗ ਦੀ ਥਾਂ ਇਸ ਤੋਂ ਉਚੇਰੇ ਸਮਾਜਵਾਦੀ ਪੈਦਾਵਾਰੀ ਢੰਗ ਨੂੰ ਸਥਾਪਿਤ ਕਰਨ ਲਈ ਸਰਗਰਮ ਹਨ। ਸਮੁੱਚੀ ਖੱਬੀ ਧਿਰ ਵਿਚਾਰਧਾਰਕ ਪੈਂਤੜੇ ਤੋਂ ਦੋ ਪ੍ਰਵਿਰਤੀਆਂ, ਵਰਤਾਰਿਆਂ ਵਾਲੀ ਹੈ। ਇੱਕ ਹਿੱਸਾ (ਗਿਣਤੀ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਨਹੀਂ, ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਹੈ) ਗੈਰ ਪਾਰਲੀਮਾਨੀ ਰਾਹ ਦਾ ਧਾਰਨੀ ਹੈ। ਦੂਜਾ ਹਿੱਸਾ ਪਾਰਲੀਮੈਂਟਰੀ ਰਾਹ ਦੇ ਪ੍ਰਯੋਗ ਦਾ ਧਾਰਨੀਂ ਹੈ। ਇੱਕ ਚੋਣਾਂ ਦਾ ਬਾਈਕਾਟ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਦੂਜਾ ਚੋਣਾਂ ਵਿੱਚ ਭਾਗ ਲੈਂਦਾ ਹੈ । ਗੈਰ ਪਾਰਲੀਮੈਂਟਰੀ ਰਾਹ ਦੇ ਧਾਰਨੀਆਂ ਦੀ ਕੁੱਲ ਸਰਗਰਮੀ ਸਮੇਤ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਸਰਗਰਮੀ ਦੇ ਇਸ ਤੱਤ ਵਰਤਾਰੇ ਰਾਹੀਂ ਸਮਾਜਿਕ ਰੂਪ ਬਦਲੀ (ਇਨਕਲਾਬ) ਦੇ ਪੜਾਅ ਤੱਕ ਲੈ ਜਾਣ ਦੀਆਂ ਹਾਲਤਾਂ ਨਹੀਂ ਹਨ। ਇਸ ਧਾਰਨਾ ਦੇ ਸਹੀ ਜਾਂ ਗਲਤ ਹੋਣ ਦਾ ਨਿਰਣਾ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਅਸੀਂ ਪਹਿਲਾਂ ਮੰਨ ਕਿ ਚੱਲੇ ਹਾਂ ਕਿ ਸੋਚ ਪਦਾਰਥਕ ਹਾਲਤਾਂ ਦੀ ਉਪਜ ਹੈ। ਇਹ ਸੋਚ ਵੀ ਪਦਾਰਥਕ ਹਾਲਤਾਂ ਦੀ ਉਪਜ ਹੈ ਇਹ ਅੰਸ਼ਿਕ ਪਦਾਰਥਕ ਹਾਲਤਾਂ ਦੀ ਉਪਜ ਜਾਪਦੀ ਹੈ। ਸਾਨੂੰ ਸੰਪੂਰਨ ਮੁਕੰਮਲ ਹਾਲਤਾਂ ਦੀ ਪਦਾਰਥਕ ਹਾਲਤਾਂ ’ਚੋਂ ਉਪਜੀ ਸੋਚ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਸਮੁੱਚੇ ਸਮਾਜ ਦੀ ਵਿਰੋਧ-ਵਿਕਾਸੀ ਸੋਚ ਵਿੱਚ ਅੰਸ਼ਿਕ ਸੋਚ ਦਾ ਜੋੜ ਵੀ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਅੰਸ਼ਿਕ ਸੋਚ ਨੇ ਮੁੱਖ ਸੋਚ, ਮੁੱਖ ਧਾਰਾ ਦਾ ਅੰਗ ਬਣਨਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।

ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ, ਪਾਰਲੀਮੈਂਟਰੀ ਰਾਹ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਦੇ ਧਾਰਨੀ ਖੱਬੇ ਪੱਖੀਆਂ (ਕਮਿਊਨਿਸਟਾਂ) ਅੱਗੇ ਮੁੱਖ ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਹੈ: ਹੁਣ ਤੱਕ ਪਾਰਲੀਮੈਂਟ ਅਤੇ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਗਿਣਤੀ ਕੀ ਹੈ? ਵੋਟ ਫੀਸਦੀ ਕੀ ਹੈ? ਕਿਰਤੀ ਵਰਗ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਵੋਟ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ? ਸਰਮਾਇਆ ਵੋਟਰ ਨੂੰ ਕਿਉਂ ਭਰਮਾ ਲੈਂਦਾ ਹੈ? ਮੌਜੂਦਾ ਸਥਿਤੀ ਨੂੰ ਬੇਹਤਰ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਇਸ ਤੱਤ ਵਰਤਾਰੇ (ਗਿਣਤੀ) ਨੂੰ ਵਧਾਉਂਦਿਆਂ ਰੂਪ ਬਦਲੀ (ਗੁਣ ਬਦਲੀ) ਤੱਕ ਪੁੱਜਣ ਲਈ ਯੁੱਧ ਨੀਤੀ ਅਤੇ ਦਾਅ ਪੇਚ ਕੀ ਹਨ?

ਖੁਸ਼ੀ ਦੀ ਗੱਲ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਇਹ ਵਿਚਾਰਾਂ ਮਾਰਕਸ ਦੇ ਜਨਮ ਦਿਨ ‘ਤੇ ਕਰ ਰਹੇਂ ਹਾਂ ਮਾਰਕਸ ਦੀ ਦਾਰਸ਼ਨਿਕ ਲੱਭਤ, ਇਨਕਲਾਬੀ ਦਰਸ਼ਨ ਹੈ। ਭਾਵ ‘ਪਦਾਰਥਵਾਦੀ ਵਿਰੋਧ-ਵਿਕਾਸ’, ਇਹ ਪਦਾਰਥਵਾਦੀ ਅਧਿਆਤਮਵਾਦ ਨਾਲੋਂ ਫਰਕ ਵਾਲਾ, ਇਨਕਲਾਬੀ ਫਰਕ ਵਾਲਾ ਹੈ। ਅਧਿਆਤਮਵਾਦੀ ਪਦਾਰਥਵਾਦ ਚੱਕਰਧਾਰੀ ਹਰਕਤ ਹੈ। ਇਹ ਗੈਰ ਵਿਰੋਧ-ਵਿਕਾਸੀ ਹੈ। ਇਸ ਸਮਝ ਦਾ ਰਾਜਨੀਤੀ ਜਾਂ ਸਮਾਜ ਉੱਪਰ ਲਾਗੂ ਕਰਨਾ ਚੱਕਰਧਾਰੀ ਗੇੜ ਵਿੱਚ ਫਸੇ ਰਹਿਣਾ ਹੈ, ਇਹ ਅਧਿਆਤਮਵਾਦੀ ਰਾਜਨੀਤੀ ਦਾ ਅਮਲ ਹੀ ਬਣਦਾ ਹੈ। ਉਪਰਲੇ ਸਵਾਲਾਂ ਦੇ ਉੱਤਰ ਦੇਣ ਲਈ ਚੱਕਰਧਾਰੀ ਗੇੜ ਦੀ ਰਾਜਨੀਤੀ ਲੰਘ ਜਾਣ ਲਈ ਪਦਾਰਥਵਾਦੀ ਅਧਿਆਤਮਵਾਦ ਤੋਂ ਪਦਾਰਥਵਾਦੀ ਵਿਰੋਧ-ਵਿਕਾਸ ਵਿੱਚ ਮੁਹਾਰਤ ਹਾਸਿਲ ਕਰਨੀ ਹੋਵੇਗੀ। ਲੈਨਿਨ ਦੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿਚ “ਇਹ ਜੀਵਤ ਬਹੁ ਪੱਖੀ ਗਿਆਨ ਹੈ, ਹਰੇਕ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਦੇ ਅਨੰਤ ਰੂਪ ਰੰਗਾਂ, ਯਥਾਰਥ ਨਾਲ ਨੇੜਤਾ ਸਮੇਤ (ਅਜਿਹੀ ਦਾਰਸ਼ਨਿਕ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਸਮੇਤ ਜਿਹੜੀ ਰੂਪ ਰੰਗ ਵਿਚੋਂ ਵੱਧਦੀ-ਵੱਧਦੀ ਸੰਪੂਰਨਤਾ ਨੂੰ ਜਾ ਪੁੱਜਦੀ ਹੈ)- ਇਸ ਅੰਦਰ ‘ਅਧਿਆਤਮਵਾਦੀ’ ਪਦਾਰਥਵਾਦ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਕਦੇ ਨਾ ਮੁੱਕਣ ਵਾਲਾ, ਅਮੀਰ ਸਾਰ-ਤੱਤ ਭਰਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ।” ਇਹ ਜੀਵਤ ਰਾਹ-ਦਸੇਰਾ ਸਿਧਾਂਤ ਹੈ, ਜਿਸਨੂੰ ਚੇਤਨ ਵਿਰੋਧ-ਵਿਕਾਸ ਵਜੋਂ ਵਖਰਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਸਮਾਜ ਇੱਕੋ ਸਮੇਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਵਿਰੋਧਤਾਈਆਂ ਦਾ ਜੋੜ ਫਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਜਾਤੀ, ਜਮਾਤੀ ਅੰਦਰੂਨੀ-ਬਾਹਰੀ ਬੁਨਿਆਦੀ ਅਤੇ ਗੈਰ-ਬੁਨਿਆਦੀ ਟੱਕਰ ਵਾਲੀਆਂ ਅਤੇ ਗੈਰ ਟੱਕਰ ਵਾਲੀਆਂ ਆਦਿ। ਵਿਰੋਧਤਾਈਆਂ ਦੇ ਹੱਲ ਦਾ ਗਲਤ ਤਰੀਕਾ, ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਦਾ ਗੁਣਨਫਲ ਵੀ ਬਣ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਸਮਾਜਿਕ ਵਿਕਾਸ ਦੇ ਪੈਤੜੇ ਤੋਂ ਵਿਰੋਧਤਾਈਆਂ ਦੇ ਹੱਲ ਲਈ ਬੁਨਿਆਦੀ ਮੁੱਖ ਵਿਰੋਧਤਾਈ ਦੀ ਚੋਣ ਤੋਂ ਹੱਲ ਦਾ ਅਮਲ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਅਮਲ ਵਿਰੋਧਤਾਈਆਂ ਦੇ ਜੋੜਫ਼ਲ ਨੂੰ ਘਟਾ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਗੁਣਨਫਲ ਨੂੰ ਤਕਸੀਮ ਕਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਵਿਰੋਧਤਾਈਆਂ ਦੇ ਹੱਲ ਦੀ ਸਰਲਤਾ ਝਲਕਣ ਲੱਗਦੀ ਹੈ।

ਮਾਰਕਸ ਨੇ ਸਰਮਾਇਆ (ਦਾਸ ਕੈਪੀਟਲ) ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਵਿੱਚ ਲਿਖਿਆ ਹੈ: “ਨਿਰਸੰਦੇਹ, ਕਿਸੇ ਵਿਸ਼ੇ ਨੂੰ ਪੇਸ਼ ਕਰਨ ਦਾ ਢੰਗ, ਖੋਜ ਕਰਨ ਦੇ ਢੰਗ ਨਾਲੋਂ ਵੱਖਰਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।ਖੋਜ ਸਮੇਂ ਵਿਸਥਾਰ ਵਿੱਚ ਜਾ ਕੇ ਸਾਰੀ ਸਮੱਗਰੀ ਉੱਤੇ ਅਧਿਕਾਰ ਕਰਨਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ, ਉਹਦੇ ਵਿਕਾਸ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਰੂਪਾਂ ਦਾ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਕਰਨਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਅੰਦਰਲੇ ਸੰਬੰਧ ਦਾ ਪਤਾ ਲਾਉਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ, ਜਦੋਂ ਇਹ ਕੰਮ ਪੂਰਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਹੀ ਕਿਤੇ ਅਗਲੀ ਗਤੀ ਦਾ ਪੂਰਾ-ਪੂਰਾ ਵਰਨਣ ਕਰਨਾ ਸੰਭਵ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਜੇ ਇਹ ਕੰਮ ਸਫ਼ਲਤਾ ਪੂਰਵਕ ਪੂਰਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜੇ ਵਿਸ਼ੇ-ਵਸਤੂ ਦਾ ਜੀਵਨ ਸ਼ੀਸੇ ਵਾਂਗ ਵਿਚਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਝਲਕਦਾ ਹੈ, ਤਦ ਇਹ ਸੰਭਵ ਹੈ ਕਿ ਸਾਨੂੰ ਇੰਞ ਜਾਪੇ ਜਿਵੇਂ ਕਿਸੇ ਨੇ ਆਪਣੇ ਦਿਮਾਗ ‘ਚੋਂ ਸੋਚ ਕੇ ਕੋਈ ਤਸਵੀਰ ਘੜੀ ਹੈ।”

ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਹੈ, ਕੀ ‘ਖੱਬੀ ਧਿਰ’ ਦੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਸਾਡੇ ਸਮਾਜ ਦੀ ਬੁਨਿਆਦੀ ਮੁੱਖ ਵਿਰੋਧਤਾਈ ਸਪੱਸ਼ਟ ਝਲਕਦੀ ਹੈ? ਇਸ ਦਾ ਦੁਖਦਾਈ ਉੱਤਰ ‘ਨਾਂਹ’ ਵਿੱਚ ਹੈ। ਇਸ ਦਾ ਦੋਸ਼ ਕਿਸੇ ਇੱਕ ਨੂੰ ਦੇਣਾ ਵਾਜਬ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਇਸ ਨੂੰ ਸਾਝੀਂ ਜੁੰਮੇਵਾਰੀ ਵਜੋਂ ਲੈਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਬੁਨਿਆਦੀ ਮੁੱਖ ਵਿਰੋਧਤਾਈ ਸਾਡੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਸਪੱਸ਼ਟ ਝਲਕਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਬਹਿਸ ਵਾਲਾ ਵਿਸ਼ਾ ਹੈ। ਸਾਨੂੰ ਆਪਣਾ ਧਿਆਨ ਕੇਂਦਰਿਤ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਸਾਡਾ ਦੇਸ਼ ਬਹੁਤ ਵਿਸ਼ਾਲ ਹੈ। ਬਹੁ-ਧਰਮੀ, ਬਹੁ-ਜਾਤੀ ਅਤੇ ਬਹੁ-ਭਾਸ਼ਾਈ ਹੈ ।ਪੇਂਡੂ ਹੈ, ਸ਼ਹਿਰੀ ਹੈ। ਭੂਗੋਲਿਕ ਅਤੇ ਵਾਤਾਵਰਨ ਦੇ ਵੱਖਰੇਵੇਂ ਹਨ, ਵਖਰੇਵੇਂ ਅਤੇ ਵਿਰੋਧਤਾਈਆਂ ਵਿੱਚ ਅੰਤਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਅਸੀਂ ਵਿਰੋਧਤਾਈਆਂ ਦੀ ਲਿਸਟ ਤਿਆਰ ਕਰਨ ਵੱਲ ਵੱਧ ਸਕਦੇ ਹਾਂ।

ੳ: ਜਗੀਰਦਾਰੀ ਅਤੇ ਸਰਮਾਏਦਾਰੀ ਵਿਚਲੀ ਵਿਰੋਧਤਾਈ

ਅ: ਖੇਤੀ ਸੈਕਟਰ ਅਤੇ ਸਨਅਤੀ ਸੈਕਟਰ ਵਿਚਲੀ ਵਿਰੋਧਤਾਈ

ੲ: ਵਿਕਸਤ ਅਤੇ ਅਣਵਿਕਸਤ ਖੇਤਰਾਂ ਦੀਆਂ ਵਿਰੋਧਤਾਈਆਂ

ਸ: ਕਿਰਤ ਅਤੇ ਸਰਮਾਏ (ਬੁਰਜੂਆ ਅਤੇ ਪ੍ਰੋਲੇਤਾਰੀ) ਦੀ ਵਿਰੋਧਤਾਈ

ਹ: ਸ਼ਹਿਰੀ ਅਤੇ ਪੇਂਡੂ ਖੇਤਰ ਦੀ ਵਿਰੋਧਤਾਈ

ਕ: ਜਾਤੀ, ਧਰਮ ਅਤੇ ਇਲਾਕਿਆਂ ਵਿਚਲੀਆਂ ਵਿਰੋਧਤਾਈਆਂ

ਖ: ਪੈਦਾਵਾਰੀ ਸਰਮਾਏ ਅਤੇ ਵਿੱਤੀ ਸਰਮਾਏ ਦੀ ਵਿਰੋਧਤਾਈ

ਗ: ਵਿਕਾਸ ਅਤੇ ਵਾਤਾਵਰਨ (ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ) ਦੀ ਵਿਰੋਧਤਾਈ

ਘ: ਲਿੰਗ ਆਧਾਰਿਤ ਵਿਰੋਧਤਾਈ ਆਦਿ

ਸਾਡੀ ਕੌਮੀਂ ਜਟਲਤਾ ਵਿੱਚ ਮੁੱਢਲੇ ਮਨੁੱਖੀ ਝੁੰਡ, ਆਦਿਵਾਸੀ ਜੀਵਨ, ਬੰਧੂਆ ਮਜ਼ਦੂਰੀ ਪ੍ਰਣਾਲੀ (ਗੁਲਾਮੀ), ਜਗੀਰੂ ਉਤਪਾਦਨ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਆਦਿ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਵਿਕਸਿਤ ਸਰਮਾਏਦਾਰੀ ਪੈਦਾਵਾਰੀ ਢੰਗ (ਸਮੇਤ ਖੇਤੀਬਾੜੀ) ਹੋਂਦ ਰੱਖਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਭਾਰੂ ਹੈ।

ਇਥੇ ਬੁਨਿਆਦੀ ਮੁੱਖ ਵਿਰੋਧਤਾਈ ਸਰਮਾਏ ਦੁਆਰਾ ਕਿਰਤ ਦੀ ਲੁੱਟ ਵਿਚਕਾਰ ਹੈ। ਅਸੀਂ ਜਾਣਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਕਿਰਤ ਮੁੱਲ ਸਿਰਜਦੀ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਦੀ ਕੁੱਲ ਪੈਦਾਵਾਰੀ ਕਿਰਤ ਨੂੰ ਉਸ ਵੱਲੋਂ ਸਿਰਜੇ ਮੁੱਲ ਵਿੱਚੋਂ ਕੇਵਲ 15 ਫੀਸਦੀ ੳੇੁਜਰਤਾਂ ਦੀ ਸ਼ਕਲ ਵਿੱਚ ਮਿਲਦਾ ਹੈ। 85 ਫੀਸਦੀ ਪੈਦਾਵਾਰ ਦੇ ਸਾਧਨਾਂ ਦੇ ਮਾਲਕਾਂ ਕੋਲ ਬਚ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਸ ਵਿੱਚੋਂ ਲਗਭਗ 30 ਫੀਸਦੀ ਗੈਰ-ਉਤਪਾਦਕ ਕਿਰਤੀ (ਸੇਵਾਵਾਂ ਦੇ ਕਿਰਤੀਆਂ) ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਸੇਵਾਵਾਂ ਦਾ ‘ਮਿਹਨਤਾਨਾ’ ਅਦਾ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਬਾਕੀ ਬਚਦਾ 55 ਫੀਸਦੀ ਉਤਪਾਦਨ ਸਰਮਾਏਦਾਰਾਂ ਦੀ ਸਪੁਰਦਗੀ ‘ਚ ਹੈ। ਕਿਰਤੀਆਂ (15 ਫੀਸਦੀ) ਅਤੇ ਸੇਵਾਵਾਂ ਦੇ ਕਿਰਤੀ (30 ਫੀਸਦੀ) ਦੋਵਾਂ ਕੋਲ 45 ਫੀਸਦੀ ਖਰੀਦ ਸ਼ਕਤੀ ਹੈ। ਮੁੱਖ ਵਿਰੋਧਤਾਈ ਦੀ ਪਹਿਚਾਣ ਪਿੱਛੋਂ ‘ਮੁੱਖ ਪੱਖ’ ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਮੁੱਖ ਪੱਖ ਆਗੂ ਰੋਲ ਅਦਾ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਮੁੱਖ ਪੱਖ ਵਿਰੋਧਤਾਈ ਦੇ ਤੱਤ ਨੂੰ ਸੰਬੋਧਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਜੇ ਤੱਤ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕੀਤੇ ਬਗੈਰ ਬਾਕੀ ਸੰਬੰਧਿਤ ਵਰਤਾਰਿਆਂ ਨਾਲ ਨਜਿੱਠਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ ਕੀਤੀ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਉਹ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਦਾਂ ਗੁਣਨਫਲ ਵੀ ਸਾਬਿਤ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਜੋ ਕਰਤਿਆਂ (ਕਾਰਕੁੰਨਾਂ) ਵਿੱਚ ਘੋਰ ਨਿਰਾਸ਼ਾ ਪੈਦਾ ਕਰਦਿਆਂ ਹਿੰਮਤਹਾਰੂ ਪੈਦਾ ਕਰਦਾ ਹੈ।

ਉਦਹਾਰਣ ਵਜੋਂ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਪੈਦਾਵਾਰੀ ਕਾਮਿਆਂ ਦੀਆਂ ਘੱਟੋ-ਘੱਟ ੳੁੱਜਰਤਾਂ 4200 ਰੁਪਏ ਪ੍ਰਤੀ ਮਹੀਨਾ ਹਨ। ਸੇਵਾਵਾਂ ਦੇ ਕਾਮਿਆਂ ਦੀਆਂ ਘੱਟੋ-ਘੱਟ ਉਜ਼ਰਤਾਂ 10500 ਰੁਪਏ ਹਨ। 4200 ਰੁਪਏ ਪ੍ਰਤੀ ਮਹੀਨਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਲਈ ਉਸ ਦੀਆਂ ਸੂਬਾਈ ਯੂਨੀਅਨਾਂ ਘੱਟੋ-ਘੱਟ 10000 ਰੁਪਏ ਪ੍ਰਤੀ ਮਹੀਨਾ ਅਣ-ਸਿਖਿੱਅਤ ਲਈ ਮੰਗ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ। ਕੋਈ ਕਾਮਾ ਹੜਤਾਲ ਵਿੱਚ ਆਗੂ ਰੋਲ ਅਦਾ ਕਰਨ ਲਈ ਤਿਆਰ ਨਹੀ ਹੁੰਦਾ? ਉਸ ਨੂੰ ਹਾਲਤਾਂ ਨੇ ਸਬਕ ਦਿੱਤਾ ਹੈ ਕਿ ਉਸ ਦੀ ਥਾਂ ਕੋਈ ਬੇਰੁਜ਼ਗਾਰ ਭਰਤੀ ਹੋਣ ਲਈ ਬੇਤਾਬ ਹੈ। ਸਰਮਾਏ ਅਤੇ ਕਿਰਤ ਦੀ ਵਿਰੋਧਤਾਈ ਦਾ ਮੁੱਖ ਪੱਖ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਸਰਮਾਏ ਨੇ ਉਤਪਾਦਕਤਾ ਦੇ ਵਾਧੇ ਨਾਲ ਕਿਰਤੀਆ ਨੂੰ ਵਾਧੂ ਕਿਰਤੀਆ ਵਿੱਚ ਪਲਟ ਦਿੱਤਾ ਹੈ । ਇਹ ਸਰਮਾਏ ਦਾ ਹਮਲਾ ਹੈ। ਕਿਰਤੀਆਂ ਦੀ ਧਿਰ (ਖੱਬੀ ਧਿਰ) ਨੇ ਵੀ ਮੁੱਖ ਪੱਖ ਦੇ ਹਥਿਆਰ ਨੂੰ ਵਰਤਦਿਆਂ ਵਾਧੂ ਕਿਰਤੀਆ ਨੂੰ ਕਿਰਤ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਵਿੱਚ ਲੈ ਕੇ ਜਾਣ ਦਾ ਰਸਤਾ ਚੁਣਨਾ ਹੈ।



ਇਹ ਪ੍ਰਚੰਡ ਜਮਾਤੀ ਜੰਗ ਹੈ। ਇਹ ਸਰਮਾਏ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਘਟਾਏ ਬਗੈਰ ਸੰਭਵ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਸਰਮਾਏ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਘਟਾਉਣ ਲਈ ਉਜ਼ਰਤਾਂ ਵਧਾਉਣਾ ਇੱਕ ਰਸਤਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਬਾਰੇ ਮਾਰਕਸਵਾਦੀ ਸਮਝ ਹੈ ਕਿ ਜੇ ਇੱਕ ਔਰਤ ਜਾਂ ਬੱਚਾ ਵੀ ਬੇਰੁਜ਼ਗਾਰ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਉਹ ਕਿਰਤੀਆਂ ਦੇ ਉਜ਼ਰਤ ਵਾਧੇ ਵਿੱਚ ਮੁਸ਼ਕਲ ਖੜ੍ਹੀ ਕਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਸਾਡੇ ਤਾਂ ਬੇਰੁਜ਼ਗਾਰਾਂ ਦੀਆਂ ਫੌਜਾਂ ਹਨ। ਵਾਧੂ ਕਾਮਿਆਂ ਦੀ ਭਰਮਾਰ ਹੈ। ਦੂਜਾ ਰਸਤਾ ਕੰਮ ਦਿਹਾੜੀ ਸਮਾਂ ਘੱਟ ਕਰਨ ਦੇ ਅਮਲ ਵਿੱਚੋਂ ਦੀ ਲੰਘਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਦੋਹਰਾ ਖਾਸਾ ਰੱਖਦਾ ਹੈ। ਇੱਕ ਇਹ ਕਿਰਤੀਆ ਦੀ ਅਸਲੀ ਉਜ਼ਰਤ ਵਿੱਚ ਵਾਧਾ ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਕਿਰਤੀਆਂ ਦੇ ਸੁਤੰਤਰ ਸਮੇਂ ਨੂੰ ਵਡੇਰਾ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਦੂਜਾ, ਇਹ ਵਾਧੂ ਕਿਰਤੀਆ ਨੂੰ ਕੰਮ ਦਵਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਵਾਧੂ ਕਿਰਤੀਆ ਅਤੇ ਕਿਰਤੀਆਂ ਦੇ ਟਕਰਾਅ ਨੂੰ ਘਟਾਉਂਦਾ/ਮੁਕਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਸਰਮਾਏ ਦੇ ਵਾਧੇ (ਜੋ ਲੁੱਟ ਵਿੱਚੋਂ ਵਧਦਾ ਹੈ) ਨੂੰ ਪਿੱਛੇ ਧੱਕਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਸਰਮਾਏ ਦੀ ਪੂਰੀ ਤਾਕਤ ਨੂੰ ਪਿੱਛੇ ਧੱਕਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਵਿਰੋਧਤਾਈ ਦਾ ਮੁੱਖ ਪੱਖ ਕਿਰਤ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਵੱਡਾ ਕਰਨਾ ਅਤੇ ਸਰਮਾਏ ਦੀ ਧਿਰ ਨੂੰ ਮਿਲਦਾ ਮੁਨਾਫਾ ਘੱਟ ਕਰਨ ਦਾ ਇੱਕ ਪੈਂਤੜਾ ਹੈ। ਇਹ ਪੈਤੜਾਂ ਬਾਕੀ ਵਿਰੋਧਤਾਈਆਂ ਨੂੰ ਤਕਸੀਮ ਕਰਦਿਆਂ ਸਰਲਤਾ ਵੱਲ ਲੈ ਜਾਣ ਦਾ ਮਾਰਗ ਵੀ ਹੈ। ਇਹ ਸੰਸਦ ਕਾਰਜ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਵਿੱਚ ਖੱਬੀ ਧਿਰ ਦੇ ਵਿਰੋਧ ਵਿਕਾਸੀ ਰੋਲ ਨਾਲ ਚਮਤਕਾਰੀ ਸਿੱਟੇ ਕੱਢ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਰਾਹ ਸਮਾਜਿਕ ਇਨਕਲਾਬ ਲਈ ਵੱਡਾ ਸਹਾਇਕ ਸਾਬਤ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ।

ਲੋੜਾਂ ਦੀ ਲੋੜ: ਕਾਨੂੰਨ ਦੁਆਰਾ ਪਾਸ ਛੁਟੇਰੀ ਕੰਮ ਦਿਹਾੜੀ ਦੇ ਸੰਗਰਾਮ ਦੀ ਹੈ, ਇਸ ਦਾ ਨਤੀਜਾ ਕੀ ਹੋਵੇਗਾ? ਕੀ ਇਹ ਕੇਵਲ ‘ਵਾਧੂ ਦੀ ਨਾਹਰੇਬਾਜ਼ੀ ਹੈ?

ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ‘ਵਿਚਾਰਵਾਦੀ’ ਅਤੇ ‘ਪਦਾਰਥਵਾਦੀ’ ਕੈਂਪਾਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਣ ਵਾਲੀ ਕੇਵਲ ਉਹ ਪਹੁੰਚ ਹੈ ਜੋ ਇਸ ਉੱਤਰ ਨਾਲ ਸਬੰਧਿਤ ਹੈ। 1. ਕੀ ਪਦਾਰਥ ਨੇ ਵਿਚਾਰ ਨੂੰ ਪੈਦਾ ਕੀਤਾ ਹੈ? ਜਾਂ 2. ਕੀ ਪਦਾਰਥ ਨੇ ਵਿਚਾਰ ਨੂੰ ਪੈਦਾ ਕੀਤਾ ਹੈ? ਪਹਿਲੇ ਨੂੰ ਮੰਨਣ ਵਾਲੇ ਵਿਚਾਰਵਾਦੀ ਕੈਂਪ ਵਿੱਚ ਅਤੇ ਦੂਜੇ ਨੂੰ ਸਹੀ ਮੰਨਣ ਵਾਲੇ ਪਦਾਰਥਵਾਦੀ ਕੈਂਪ ਵਿੱਚ ਗਿਣੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾ ਕੋਈ ਮਨੁੱਖ ‘ਕਿਰਤ ਪੱਖੀ’ ਹੈ ਜਾਂ ‘ਸਰਮਾਏ ਪੱਖੀ’ ਹੈ, ਇਸ ਦਾ ਨਿਰਣਾ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਵੀ ਉਹ ਪਹੁੰਚ ਹੈ, ਜਿਹੜੀ ਕੋਈ ਵਿਅਕਤੀ ‘ਛੁਟੇਰੀ ਕੰਮ ਦਿਹਾੜੀ’ ਪ੍ਰਤੀ ਅਪਣਾਉਂਦਾ ਹੈ।

ਮਾਰਕਸ ਨੇ ਖੋਜਿਆ: ਕਿਰਤ ਮੁੱਲ ਸਿਰਜਦੀ ਹੈ। ਕਿਰਤ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਕਿਰਤ ਸਮਾਂ ਦੋ ਭਾਗਾਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਪਹਿਲਾ ਭਾਗ ਉਹ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਕਿਰਤੀ ਓਨੇ ਮੁੱਲ ਦੀ ਸਿਰਜਣਾ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਜਿੰਨੀ ਉਸ ਨੂੰ ਉਜ਼ਰਤ ਮਿਲੀ ਹੈ। ਇਸ ਨੂੰ ‘ਜਰੂਰੀ ਕਿਰਤ ਸਮਾਂ’ ਸੱਦਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਦੂਜੇ ਭਾਗ ਵਿੱਚ (ਜਿਸ ਨੂੰ ਵਾਧੂ ਕਿਰਤ ਸਮਾਂ ਸੱਦਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ) ਉਸ ਵੱਲੋਂ ਸਿਰਜੇ ਮੁੱਲ ਦੀ ਮਾਲਕੀ, ਪੈਦਾਵਾਰ ਦੇ ਸਾਧਨਾਂ ਦੇ ਮਾਲਕ ਦਾ ਮੁਨਾਫਾ ਬਣਦੀ ਹੈ। ਮਾਲਕ ਕੰਮ ਦਿਹਾੜੀ ਸਮਾਂ ਲੰਮਾਂ ਕਰਕੇ ਆਪਣੇ ਮੁਨਾਫੇ ਵਾਧਾਉਦੇ ਹਨ। ਜਦੋਂ ਕਾਨੂੰਨ ਦੁਆਰਾ ਕੰਮ ਦਿਹਾੜੀ ਸੀਮਾ ਨਿਰਧਾਰਤ ਹੋ ਗਈ ਤਾਂ ਸਰਮਾਏਦਾਰ ਆਪਣੇ ਮੁਨਾਫੇ ਵਧਾਉਣ ਲਈ ‘ਜਰੂਰੀ ਕਿਰਤ ਸਮੇਂ’ ਨੂੰ ਛੋਟਾ ਅਤੇ ‘ਵਾਧੂ ਕਿਰਤ ਸਮੇਂ’ ਨੂੰ ਵੱਡਾ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਨਾਲ ਉਹ ‘ਵਾਧੂ ਮੁੱਲ’ ਹਥਿਆਉਂਦਿਆਂ ਵੱਡੇ, ਹੋਰ ਵੱਡੇ ਮਾਲਕ ਬਣੀ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ‘ਛੁਟੇਰੀ ਕੰਮ ਦਿਹਾੜੀ’, ‘ਜ਼ਰੂਰੀ ਕਿਰਤ ਸਮੇਂ’ ਨੂੰ ਨਹੀਂ, ਇਹ ‘ਵਾਧੂ ਕਿਰਤ ਸਮੇਂ’ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਸਿੱਧੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਮੁਨਾਫੇ ਘੱਟ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਮਾਲਕਾਂ ਦੇ ਸਰਮਾਏ ਦੇ ਵਾਧੇ ਵਿੱਚ ਰੋਕ ਬਣਦੀ ਹੈ। ਕਿਰਤੀਆਂ ਨੂੰ ਸਿੱਧਾ ਲਾਭ ਪੁੱਜਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਸਰਮਾਏਦਾਰਾਂ ਨੂੰ ਸਿੱਧੇ ਰੂਪ ਆਪਣੇ ਮੁਨਾਫੇ ਘਟਾਉਣੇ ਪੈਂਦੇ ਹਨ।

ਇਹ ਕਿਰਤੀਆ ਨੂੰ ਇੱਕ ਪਾਸੇ ‘ਕਿਰਤੀ ਜਮਾਤ’ ਅਤੇ ਸਰਮਾਏਦਾਰਾਂ ਨੂੰ ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ‘ਸਰਮਾਏਦਾਰਾ ਜਮਾਤ’ ਵਿੱਚ ਖੜ੍ਹੇ ਕਰ ਦਿੰਦੀ ਹੈ। ਕੌਣ ਕਿਸ ਕੈਂਪ ਵਿੱਚ ਹੈ ਇਸ ਦਾ ਝਮੇਲਾ ਮੁੱਕ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਨੂੰ ਲੁਕਾਉਣ ਵਾਲੇ ਅਤੇ ਛੁਟਿਆਉਣ ਵਾਲੇ ਵੀ ਸਰਮਾਏਦਾਰ ਕੈਂਪ ਦੇ ਸੇਵਾਦਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਗਿਣੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।

‘ਕਾਨੂੰਨ ਦੁਆਰਾ ਪਾਸ ਛੁਟੇਰੀ ਕੰਮ ਦਿਹਾੜੀ’ ਸੰਸਦੀ ਕਾਰਜ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦੇ ਹੁੰਦਿਆਂ ਰਾਜਨੀਤਕ ਘੋਲ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਮਾਰਕਸ ਨੇ ਮੈਨੀਫੈਸਟੋ ਵਿੱਚ ਲਿਖਿਆ ਸੀ: ‘ਹਰ ਜਮਾਤੀ ਘੋਲ ਰਾਜਨੀਤਕ ਘੋਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।’ ਇਹ ਜਮਾਤੀ ਘੋਲ ਹੈ, ਜੋ ਰਾਜਨੀਤਕ ਘੋਲ ਵਜੋਂ ਫੈਸਲਾਕੁੰਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।

ਇਹ ਕੇਵਲ ‘ਵਾਧੂ ਦੀ ਨਾਅਰੇਬਾਜ਼ੀ’ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਇਹ ਇਨਕਲਾਬੀ ਤਬਦੀਲੀਆਂ ਦਾ ਬਿਗਲ ਵਜਾਉਣਾ ਹੈ। ਇਹ ਕਿਰਤ ਅਤੇ ਸਰਮਾਏ ਵਿਚਕਾਰ ਪ੍ਰੋਲੇਤਾਰੀ ਅਤੇ ਬੁਰਜੂਆ ਵਿਚਕਾਰ ਜੰਗ ਲਈ ਨਗਾਰੇ ਤੇ ਚੋਟ ਹੈ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰੋਲੇਤਾਰੀ ਦੀ ਜਿੱਤ ਅਤੇ ਬੁਰਜੂਆ ਦੀ ਹਾਰ ਅਟੱਲ ਹੈ।

ਦਿਲ ਕੇ ਬਹਿਲਾਨੇ ਕੋ ‘ਮਾਰਕਸ’ ਯਿਹ ‘ਲਤੀਫ਼ਾ’ ਅੱਛਾ ਹੈ.... ਸੁਕੀਰਤ



ਵੀਹਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਆਖਰੀ ਦਹਾਕੇ ਤੋਂ ਸਾਰੀ ਦੁਨੀਆਂ ’ਤੇ ਛਾ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਇੰਟਰਨੈੱਟ ਦੀ ਕਾਢ ਨੂੰ ਬਿਨਾ ਸ਼ੱਕ ਪਿਛਲੀ ਸਦੀ ਦੀ ਇਨਕਲਾਬੀ ਤਕਨੀਕੀ ਕਾਢ ਕਿਹਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਨਾ ਸਿਰਫ ਦੁਨੀਆਂ ਭਰ ਬਾਰੇ ਗਿਆਨ ਅਤੇ ਖ਼ਬਰਾਂ ਘਰ ਬੈਠੇ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ, ਹਰ ਕੋਈ ਆਪਣੇ ਨਿੱਜੀ ਸੁਨੇਹਿਆਂ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਆਪਣੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਤੱਕ ਨੂੰ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਾਉਣ ਜਾਂ ਨਸ਼ਰ ਕਰਨ ਲਈ ਇਸ ਖੁੱਲੇ ਮੰਚ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਦੁਨੀਆਂ ਦੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਕੋਨੇ, ਕਿਸੇ ਵੀ ਬੋਲੀ ਵਿੱਚ ਛਪੀਆਂ ਅਖ਼ਬਾਰਾਂ ਦੇ ਇੰਟਰਨੈੱਟ ਐਡੀਸ਼ਨ ਪੜ੍ਹੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ; ਭਾਵੇਂ ਤੁਸੀਂ ਜਿੱਥੇ ਮਰਜ਼ੀ ਬੈਠੇ ਹੋਵੋ।

ਮਈ ਵਿੱਚ ਮੈਂ ਹਿੰਦੋਸਤਾਨ ਤੋਂ ਦਸ ਹਜ਼ਾਰ ਮੀਲ ਦੂਰ ਬੈਠਾ ‘ਐਤਵਾਰਤਾ’ ਦਾ ਤਾਜ਼ਾ ਐਡੀਸ਼ਨ ਪੜ੍ਹ ਰਿਹਾ ਸਾਂ। ‘ਸਮਕਾਲ’ ਵਿੱਚ ਨਵੇਂ ਛਪੇ ਪਰਚਿਆਂ ਬਾਰੇ ਪੜ੍ਹਦਿਆਂ ਇੱਕ ਸੂਚਨਾ ਨੇ ਬੜਾ ਅਚੰਭਤ ਕੀਤਾ: ‘ਹੁਣ’ ਦੇ ਤਾਜ਼ਾ ਅੰਕ ਵਿੱਚ ਮਾਰਕਸ ਅਤੇ ਮਿਰਜ਼ਾ ਗਾਲਿਬ ਵਿੱਚਕਾਰ ਹੋਏ ਪੱਤਰਚਾਰ ਦੇ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਛਾਪੇ ਜਾਣ ਦੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦਰਜ ਸੀ।ਮੂੰਹੋਂ ਆਪਮੁਹਾਰੇ ‘ਅਸੰਭਵ’ ਨਿਕਲ ਗਿਆ। ਨਾ ਤਾਂ ਮਾਰਕਸ ਉਰਦੂ ਜਾਣਦਾ ਸੀ, ਨਾ ਗ਼ਾਲਿਬ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ। ਸੋ ਇਹ ਗੱਲ ਸੰਭਵ ਸੀ ਹੀ ਨਹੀਂ। ਕੋਲ ਮੇਰਾ ਮੇਜ਼ਬਾਨ ਮਿੱਤਰ ਬੈਠਾ ਹੋਇਆ ਸੀ ਜੋ ਬਰਕਲੇ ਵਿਸ਼ਵਵਿਦਿਆਲੇ ਵਿੱਚ ਸੀਨੀਅਰ ਖੋਜ ਰੁਤਬੇ ਉੱਤੇ ਹੈ। ਉਸਨੂੰ ਇਹ ਗੱਲ ਦੱਸੀ ਤਾਂ ਉਸਨੇ ‘ਅਸੰਭਵ’ ਦੇ ਨਾਲ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਦਾ ਇੱਕ ਹੋਰ ਸ਼ਬਦ ਜੋੜ ਦਿੱਤਾ: ‘ਹੋਕਸ’, ਯਾਨੀ ਇਹ ਐਵੇਂ ਬੁੱਧੂ ਬਣਾਇਆ ਜਾ ਰਿਹਾ। ਮੈਨੂੰ ਵੀ ਜਾਪਿਆ ਕਿ ‘ਹੁਣ’ ਨੇ ਕੋਈ ਲਤੀਫ਼ਾ ਛਾਪਿਆ ਹੋਣਾ, ਜਿਸਨੂੰ ਬਲਵੀਰ ਪਰਵਾਨਾ ਨੇ ਸਰਸਰੀ ਨਜ਼ਰੇ ਦੇਖਿਆਂ ਸੱਚ ਮੰਨ ਲਿਆ: ਆਖਰ ਉਸਨੇ ਕਈ ਪਰਚਿਆਂ ’ਤੇ ਨਿਗ੍ਹਾ ਮਾਰ ਕੇ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਸਾਰ-ਸੰਖੇਪ ਝਰੀਟਣਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਗੱਲ ਆਈ ਗਈ ਹੋ ਗਈ, ਸੋਚਿਆ ਜਲੰਧਰ ਪਰਤ ਕੇ ਸਾਹਿਤ ਸੰਪਾਦਕ ਨੂੰ ਮਿਹਣਾ ਮਾਰਾਂਗਾ ਕਿ ਉਹ ਪਰਚਿਆਂ ਦ ਸਮੱਗਰੀ ਬਾਰੇ ਲਿਖਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਧਿਆਨ ਨਾਲ ਵਾਚ ਤਾਂ ਲਿਆ ਕਰੇ।

ਵਤਨ ਵਾਪਸੀ ’ਤੇ ਪਰਵਾਨੇ ਨੂੰ ਮਿਲ ਕੇ ਮੇਰਾ ਪਹਿਲਾ ਸਵਾਲ ਸੀ ਕਿ ਉਸਨੇ ਕਿਸੇ ਲਤੀਫ਼ੇ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਇਵੇਂ ਕਿਉਂ ਜੜ ਦਿੱਤੀ ਕਿ ਪਾਠਕਾਂ ਨੂੰ ਸੱਚ ਜਾਪੇ। ਜਵਾਬ ਮਿਲਿਆ ਕਿ ਇਹ ਲਤੀਫ਼ਾ ਨਹੀਂ ਸੱਚ ਹੈ, ਕਿਸੇ ਨੇ ਬੜੀ ਮੁਸ਼ਕਲ ਨਾਲ ਇਹ ਪੁਰਾਣੇ ਪੱਤਰ ਲੱਭੇ ਹਨ, ਜਿੰਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਪੰਜਾਬੀ ਉਲਥਾ ‘ਹੁਣ’ ਵਿੱਚ ਛਾਪਿਆ ਗਿਆ ਹੈ, ਸੰਪਾਦਕੀ ਟਿੱਪਣੀ ਸਮੇਤ ਕਿ ਇਨ੍ਹਾਂ ਬੇਸ਼ਕੀਮਤੀ ਚਿੱਠਿਆਂ ਨੂੰ ਕਿਸ ਨੇ ਲੱਭਿਆ। ਮੈਨੂੰ ਯਕੀਨ ਨਾ ਆਵੇ, ਪਰ ਮੇਰਾ ਸਹਿਯੋਗੀ ਸੰਪਾਦਕ ਦੱਸ ਰਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਇਸ ਲੱਭਤ ਦਾ ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤਕ ਹਲਕਿਆਂ ਵਿੱਚ ਬੜੇ ਉਮਾਹ ਨਾਲ ਸਵਾਗਤ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਹੁਣ, ਇਹਨਾਂ ਖਤਾਂ ਨੂੰ ਦੇਖਣਾ ਮੇਰੇ ਲਈ ਵੀ ਜਰੂਰੀ ਹੋ ਗਿਆ।

‘ਹੁਣ’ ਦਾ ਪਿਛਲਾ ਅੰਕ ਲੱਭਿਆ; ਖ਼ਤ ਪੜ੍ਹੇ, ਪੜ੍ਹ ਕੇ ਵੀ ਨਕਲੀ ਹੀ ਜਾਪੇ। ਗ਼ਾਲਿਬ ਦੀ ਵਾਰਤਕ ਬਾਰੇ ਤਾਂ ਮੈਨੂੰ ਕੋਈ ਸੋਝੀ ਨਹੀਂ, ਪਰ ਮਾਰਕਸ ਦੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਨਾਲ ਜਾਣੂੰ ਹੋਣ ਕਾਰਣ ਇਹ ਖ਼ਤ ਬਿਲਕੁਲ ਉਸਦਾ ਲਿਖਿਆ ਨਹੀਂ ਸੀ ਜਾਪਦਾ। ਇਸ ਗੱਲ ਨੂੰ ਲਾਂਭੇ ਵੀ ਕਰ ਦਿਆਂ ਕਿ ਮਾਰਕਸ ਨੇ ਗ਼ਾਲਿਬ ਦੇ ਜਿਸ ਮਸ਼ਹੂਰ ਸ਼ੇਅਰ ਦਾ ਆਪਣੇ ਖ਼ਤ ਵਿੱਚ ਹਵਾਲਾ ਦਿੱਤਾ ਹੈ ਉਹ ਉਸਨੇ ਭਲਾ ਪੜ੍ਹਿਆ ਕਿਸ ਜੁਬਾਨ ਵਿੱਚ ਹੋਵੇਗਾ।(1867 ਵਿੱਚ ਗ਼ਾਲਿਬ ਦਾ ਉਲਥਾ ਅੰਗਰੇਜੀ ਵਿੱਚ!!!), ਖ਼ਤ ਦੀ ਸੁਰ-ਸ਼ੈਲੀ ਹੀ ਮਾਰਕਸ ਦੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਹੋ ਸਕਦੀ। ਅਖੀਰਲੀਆਂ ਸਤਰਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਨੇ ਤਾਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਧਿਆਨ ਖਿੱਚਿਆ: ‘ਤੁਹਾਨੂੰ ਪੱਛਮੀ ਆਧੁਨਿਕ ਦਰਸ਼ਨ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਏਸ਼ੀਆਈ ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਦੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਦਾ ਅਧਿਐਨ ਵੀ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ’।

ਕੋਈ ਪੁੱਛੇ ਕਿ ਮਾਰਕਸ ਨੂੰ ਇਹ ਗਿਆਨ ਕਿੱਥੋਂ ਸੀ, ਕਿ ਗ਼ਾਲਿਬ ਪੱਛਮੀ ਆਧੁਨਿਕ ਦਰਸ਼ਨ ਦਾ ਅਧਿਐਨ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਜੇ ਹੈ ਵੀ ਸੀ ਤਾਂ ਇਹ ਕਿਵੇਂ ਪਤਾ ਸੀ ਕਿ ਗ਼ਾਲਿਬ ਏਸ਼ੀਆਈ ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਵੱਲੋਂ ਬੇਮੁੱਖ ਸੀ ਅਤੇ ਇਹ ਨਸੀਹਤ ਮਾਰਕਸ ਨੂੰ ਦੇਣੀ ਪੈ ਗਈ। ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ, ਮਾਰਕਸ ਵੱਲ ਗ਼ਾਲਿਬ ਦਾ ਜਵਾਬੀ ਖ਼ਤ, ਖ਼ਤ ਘੱਟ ਅਤੇ ਪੈਰੋਡੀ ਵੱਧ ਜਾਪਦਾ ਸੀ।

ਇਹਨਾਂ ਖ਼ਤਾਂ ਦੇ ਮੂਲ ਨੂੰ ਲੱਭਣ ਦੀ ਲੋੜ ਭਾਸੀ।

ਇੰਟਰਨੈੱਟ ਉੱਤੇ ਮਾਰਕਸ+ਗ਼ਾਲਬ ਫਰੋਲਣ ਉੱਤੇ ਇਹ ਦੋਵੇਂ ਖ਼ਤ ‘ਬਾਗੀ’ ਨਾਂਅ ਹੇਠਲੇ ਇੱਕ ਬਲੌਗ ਵਿੱਚ ਨਜ਼ਰੀਂ ਪਏ। ਅੰਗਰੇਜੀ ਵਿੱਚ ਪੜ੍ਹਿਆਂ ਮਾਰਕਸ ਦਾ ਖ਼ਤ ਹੋਰ ਵੀ ਹਾਸੋ-ਹੀਣਾ ਜਾਪਿਆ। ਏਂਗਲਜ਼ (ਓਨਗਲੲਸ) ਦਾ ਨਾਂਅ ਮਾਰਕਸ ਨੇ ਏਂਜਲਜ਼ (ਅਨਗੲਲਸ) ਲਿਖਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ, ਜਿਵੇਂ ਉਸਨੂੰ ਆਪਣੇ ਪਰਮ-ਮਿੱਤਰ ਦੇ ਨਾਂ ਦੇ ਹਿੱਜੇ ਲਿਖਣ ਦਾ ਵੀ ਵੱਲ ਨਾ ਹੋਵੇ। (ਇਹੋ ਗਲਤੀ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿੱਚ ‘ਹੁਣ’ ਨੇ ਕਈ ਥਾਂਈ ਦੁਹਰਾਈ ਹੈ, ਪਰ ਉਹ ਅੱਡਰੀ ਗੱਲ ਹੈ) ਅਤੇ ਜਿਸ ਸਤਰ ਨੇ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿੱਚ ਮੇਰਾ ਧਿਆਨ ਖਿਚਿਆ ਸੀ, ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ‘ਮੂਲ’ ਵਿੱਚ ਉਹ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਐਨ ਉਲਟ ਮਤਲਬ ਵਾਲੀ ਸੀ, ਮਾਰਕਸ ਦੀ ਲਿਖੀ ਹੋ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਸਕਦੀ। ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵਿੱਚ ਇਹ ਸਤਰ ਹੈ: ੇੋੁ ਸਹੋੁਲਦ ਸਟੁਦੇ ਟਹੲ ਮੋਦੲਰਨ ਪਹਲਿੋਸੋਪਹਇਸ ੋਡ ਟਹੲ ਾੲਸਟ ਟਹੲਨ ਟਹੲ ੋੁਟਮੋਦੲਦ ੳਨਦ ੁਨਾੋਰਕੳਬਲੲ ਟਹੋੁਗਹਟਸ ੋਡ ੳਸੳਿਨ ਸਚਹੋਲੳਰਸ. ਯਾਨੀ, ਤੁਹਾਨੂੰ ਏਸ਼ੀਆਈ ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਦੇ ਵੇਲਾ ਵਿਹਾ ਚੁੱਕੇ ਅਤੇ ਨਾਕਾਰਸਾਜ਼ ਵਿਚਾਰਾਂ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਨ ਦੀ ਥਾਂ ਪੱਛਮ ਦੇ ਆਧੁਨਿਕ ਫਲਸਫ਼ਿਆਂ ਦਾ ਅਧਿਐਨ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।

ਸਪੱਸ਼ਟ ਸੀ ਕਿ ‘ਮਾਰਕਸ’ ਦੀ ਇਹ ਗੈਰ-ਮਾਰਕਸੀ ਸਤਰ ਜਿਸ ਵਿੱਚੋਂ ਪੱਛਮੀ ਬਸਤੀਵਾਦੀ ਹੈਂਕੜ ਦੀ ਬੋਅ ਆਉਂਦੀ ਹੈ, ਉਲਥਾ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਨੂੰ ਵੀ ਚੁਭੀ ਅਤੇ ਉਸਨੇ ਇਸਦਾ ਮਤਲਬ ਹੀ ਉਲਟਾ ਦਿੱਤਾ। ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਮੂਲ ਪੜ੍ਹ ਕਿ ਮੇਰਾ ਸ਼ੱਕ ਯਕੀਨ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਰਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਇਹ ਖ਼ਤ ਇੰਟਰਨੈੱਟ ’ਤੇ ਪਰੋਸ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਛਲ-ਪੱਤਰਾਂ ਜਾਂ ਮਖੌਲ ਤੋਂ ਵੱਧ ਕੁਝ ਨਹੀਂ। ਪਰ, ਬਾਗ਼ੀ ਦੇ ਬਲੌਗ ਨੇ ਵੀ ‘ਵੌਇਸ ਔਫ਼ ਅਮੈਰਿਕਾ’ ਦੀ ਉਸੇ ਆਬਿਦਾ ਰਿਪਲੀ ਦਾ ਹਵਾਲਾ ਦਿੱਤਾ ਹੋਇਆ ਜਿਸ ਦਾ ਜਿਕਰ ‘ਹੁਣ’ ਦੀ ਸੰਪਾਦਕੀ ਟਿੱਪਣੀ ਵਿੱਚ ਵੀ ਸੀ: ਇਨ੍ਹਾਂ ‘ਬੇਸ਼ਕੀਮਤੀ’ ਚਿੱਠਿਆਂ ਨੂੰ ਲੱਭ ਕੇ ਸਾਡੇ ਤੱਕ ਪੁੱਜਦਿਆਂ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਬੀਬੀ ਦਾ।

ਹੁਣ ਮੈਂ ਬੀਬੀ ਆਬਿਦਾ ਰਿਪਲੀ ਨੂੰ ਲੱਭਣ ਦੀ ਠਾਣੀ। ਇਹ ਕੰਮ ਕੋਈ ਔਖਾ ਨਹੀਂ ਸੀ; ਇਸ ਨਾਮ ਹੇਠ ਇੰਟਰਨੈੱਟ ਉੱਤੇ ਕਈ ਸਫ਼ੇ ਖੁੱਲ੍ਹਦੇ ਹਨ, ਸਾਰੇ ਹੀ ਸੰਜੀਦਾ ਮਸਲਿਆਂ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਹੋਏ। ਜੇ ਉਸ ਨਾਂਅ ਨਾਲ ਕੁਝ ਜੁੜਿਆ ਨਹੀਂ ਸੀ ਲੱਭਦਾ, ਤਾਂ ਉਹ ਸਨ ਇਹ ਦੋ ‘ਬੇਸ਼ਕੀਮਤੀ’ ਖ਼ਤ ਜਿਹਨਾਂ ਨੂੰ ਲੱਭਣ ਦਾ ਸਿਹਰਾ ਉਸਦੇ ਸਿਰ ਬੰਨ੍ਹਿਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਫ਼ੈਜ ਅਹਿਮਦ ਫ਼ੈਜ ਬਾਰੇ ਅਮਰੀਕਾ ਵਿੱਚ ਹੋਏ ਕਿਸੇ ਸਮਾਗਮ ਦੀ ਸੰਚਾਲਕ ਵਜੋਂ ਇੱਕ ਥਾਂ ਉੱਤੇ ਦਰਜ ਜਾਣਕਾਰੀ ਵਾਲੇ ਸਫ਼ੇ ਉੱਤੇ ਉਸਦਾ ਈ-ਪਤਾ ਵੀ ਦਰਜ ਸੀ। ਮੈਂ ਉਸ ਪਤੇ ਉੱਤੇ ਈ-ਰੁੱਕਾ ਭੇਜ ਦਿੱਤਾ; ਅਜੇ ਘੰਟਾ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਗੁਜ਼ਰਿਆ ਕਿ ਆਬਿਦਾ ਰਿਪਲੀ ਦਾ ਜਵਾਬ ਵੀ ਆ ਗਿਆ। (ਇਨਕਲਾਬੀ ਕਾਢ ਇੰਟਰਨੈੱਟ ਜਿੰਦਾਬਾਦ)।

ਮੇਰੇ ਰੁੱਕੇ ਅਤੇ ਸ੍ਰੀਮਤੀ ਆਬਿਦਾ ਰਿਪਲੀ ਦੇ ਜਵਾਬ ਦਾ ਇੰਨ ਬਿੰਨ ਉਲਥਾ ਪੇਸ਼ ਹੈ:

1. ਪਿਆਰੇ ਆਬਿਦਾ ਜੀ,

ਮੈਂ ਭਾਰਤੀ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਰਹਿਣ ਵਾਲਾ ਇੱਕ ਲੇਖਕ/ਪੱਤਰਕਾਰ ਹਾਂ।ਹੁਣੇ ਜਿਹੇ ਇੱਕ ਮਸ਼ਹੂਰ ਪੰਜਾਬੀ ਰਸਾਲੇ ਨੇ ਇੱਕ ਚਿੱਠੀ ਪੱਤਰ ਛਾਪਿਆ ਹੈ ਜੋ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਕਹਿਣ ਮੁਤਾਬਕ 1867 ਵਿੱਚ ਮਾਰਕਸ ਅਤੇ ਗ਼ਾਲਿਬ ਵਿੱਚਕਾਰ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਨਾਲ ਹੀ ਇਹ ਵੀ ਦਰਜ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ‘ਵੌਇਸ ਔਫ਼ ਅਮੈਰਿਕਾ’ ਦੀ ਡਾ: ਆਬਿਦਾ ਰਿਪਲੀ ਨੇ ਲੱਭਿਆ ਹੈ।

ਜਦੋਂ ਮੈਂ ਤੁਹਾਡੇ ਬਾਰੇ ‘ਸਰਚ’ ਪਾਈ ਤਾਂ ਇਹਨਾਂ ਖ਼ਤਾਂ ਨਾਲ ਤੁਹਾਨੂੰ ਜੋੜਦਾ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਖੁੱਲ੍ਹਿਆ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਤੁਹਾਡੇ ਕੀਤੇ ਕਈ ਹੋਰ ਕੰਮਾਂ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਫੌਰਨ ਸਹਾਮਣੇ ਆ ਗਈ। ਦਰਅਸਲ, ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਥਾਂ ਉੱਤੇ ਤੁਹਾਨੂੰ ਇਹਨਾਂ ਖ਼ਤਾਂ ਨਾਲ ਅਸਿੱਧੇ ਢੰਗ ਨਾਲ ਜੋੜਦੀ ਕੜੀ ਲੱਭਦੀ ਹੈ: ‘ਬਾਗ਼ੀ’ ਨਾਂਅ ਦੇ ਇੱਕ ਬਲੌਗ ਉੱਤੇ।

ਇਸ ਗੱਲ ਨੇ ਮੇਰੇ ਮਨ ਵਿੱਚ ਸ਼ੱਕ ਪੈਦਾ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਕਿਤੇ ਇਹ ਤਾਂ ਨਹੀਂ ਕਿ ਕੋਈ ਤੁਹਾਡੇ ਵਰਗੇ ਸਤਿਕਾਰਤ ਨਾਂਅ ਨੂੰ ਵਰਤ ਕੇ ਪਾਠਕਾਂ ਦਾ ਮੌਜੂ ਬਣਾ ਰਿਹਾ ਹੈ!

ਧੰਨਵਾਦੀ ਹੋਵਾਂਗਾ ਜੇਕਰ ਤੁਸੀਂ ਇਹਨਾਂ ਖ਼ਤਾਂ ਦੇ ਅਸਲੀ (ਜਾਂ ਨਕਲੀ) ਹੋਣ ਬਾਰੇ ਮੈਨੂੰ ਇੱਕ ਸਤਰ ਲਿਖ ਭੇਜੋ।

2. ਪਿਆਰੇ ਸੁਕੀਰਤ ਜੀ,

ਮਾਰਕਸ-ਗ਼ਾਲਿਬ ਦੇ ਇਹ ਖ਼ਤ ਮੈਂ ਬਹੁਤ ਸਮਾਂ ਪਹਿਲਾਂ ਇੱਕ ਲਤੀਫੇ ਵਾਂਗ ਲਿਖੇ ਸਨ। ਪਿੱਛੇ ਜਿਹੇ, ‘ਵੌਇਸ ਔਫ਼ ਅਮੈਰਿਕਾ’ ਨੇ ਇੰਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸੰਪਾਦਕੀ ਟਿੱਪਣੀ ਸਮੇਤ ਛਾਪ ਦਿੱਤਾ।ਵੈਬ-ਸੰਪਾਦਕ ਨੂੰ ਜਾਪਿਆ ਕਿ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਵਿੱਚ ਲੱਭੇ ਹੋਣ ਵਾਲੀ ਗੱਲ ਜੋੜ ਕੇ ਉਹ ਇਸ ਲਤੀਫੇ ਨੂੰ ਹੋਰ ਸੁਆਦਲਾ ਬਣਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਮੇਰੇ ਇਤਰਾਜ਼ ਕਰਨ ਉੱਤੇ ਉਸਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ਹਟਾ ਵੀ ਦਿੱਤਾ। ਪਰ, ਬਹੁਤ ਦੇਰ ਹੋ ਚੁੱਕੀ ਸੀ। ਕੁਝ ਸਾਇਟਾਂ ਨੇ ਇਸਨੂੰ ਆਪਣੇ ਪੰਨਿਆਂ ’ਤੇ ਉਤਾਰ ਲਿਆ ਸੀ। ਕੁਝ ਲੋਕ ਇਸਨੂੰ ਸੰਜੀਦਗੀ ਨਾਲ ਵੀ ਲੈਣ ਲੱਗ ਪਏ। ਜਦੋਂ ਹੀ ਮੈਨੂੰ ਅਜਿਹੀ ਪਹਿਲੀ ਵੈੱਬਸਾਈਟ ਬਾਰੇ ਪਤਾ ਲੱਗਾ, ਮੈਂ ਈ-ਰੁੱਕੇ ਰਾਹੀਂ ਸਥਿਤੀ ਸਪੱਸ਼ਟ ਕਰ ਦਿੱਤੀ। ਪਰ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਗੱਲ ਜਿਉਂ ਦੀ ਤਿਉਂ ਰਹਿਣ ਦਿੱਤੀ।

ਭਲਾ ਮਾਰਕਸ ਉਰਦੂ ਪੜ੍ਹਨੀ-ਲਿਖਣੀ ਕਿੱਥੋਂ ਜਾਣ ਸਕਦਾ ਸੀ? ਇਹ ਤਾਂ ਇਹੋ ਜਿਹੀ ਗੱਲ ਹੈ ਜਿਵੇਂ ਕੋਈ ਕਹੇ ‘ਮਿਰਜਾ ਗ਼ਾਲਿਬ ਪੈਰਿਸ ਵਿੱਚ’। ਇੰਝ ਹੋਇਆ ਨਹੀਂ, ਪਰ ਕੋਈ ਇਸ ਬਾਰੇ ਕਲਪਨਾ ਜਰੂਰ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ।

ਆਪਣੀ ਸ਼ੰਕਾ ਜਾਹਰ ਕਰਨ ਲਈ ਤੁਹਾਡਾ ਧੰਨਵਾਦ।

ਹੁਣ ਦੱਸੋ ਪੰਜਾਬੀ ਪਾਠਕਾਂ, ਲੇਖਕਾਂ ਅਤੇ ਸੰਪਾਦਕਾਂ ਨੂੰ ਕੀ ਆਖੀਏ?

(ਸਰਗਰਮੀਆਂ) ਰੁਜਗਾਰ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਸਭਿਆਚਾਰਕ ਮੰਚ....ਜਗਦੀਪ ਮਹੇਸਰੀ



'ਰੁਜ਼ਗਾਰ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਸਭਿਆਚਾਰਕ ਮੰਚ' "ਸਰਾਭਾ ਦਿਨ" 'ਤੇ ਸਟੇਜ ਪੇਸ਼ਕਾਰੀ ਦੌਰਾਨ

ਰੁਜਗਾਰ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਸਭਿਆਚਾਰਕ ਮੰਚ ਪੰਜਾਬ ਨੇ ਸਮੇਂ ਅਤੇ ਹਲਾਤਾਂ ਨੂੰ ਮੁੱਖ ਰੱਖਦਿਆਂ, ਪਿਛਲੇ ਅਰਸੇ ਦੌਰਾਨ ਭਗਤ ਸਿਘ ਦੀ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਦੇ ਪ੍ਰਚਾਰ ਅਤੇ ਪ੍ਰਸਾਰ ਲਈ ਅਪਣਾ ਅਹਿਮ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਇਆ ਹੈ। ਰੁਜਗਾਰ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਸਭਿਆਚਾਰਕ ਮੰਚ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਅਤੇ ਨੌਂਜੁਆਨਾ ਦੀ ਲੋਕਪੱਖੀ ਪ੍ਰਤੀਭਾ ਨੂੰ ਉਜਾਗਰ ਕਰਨ ਦਾ ਮੌਕਾ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਵੱਡੀ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਦੇ ਫਲਸਰੂਪ ਲਗਾਤਾਰ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਅਤੇ ਨੌਜੁਆਨ ਕਲਾਕਾਰ ਇਸ ਨਾਲ ਜੁੜ ਰਹੇ ਹਨ। ਪਿਛਲੇ ਅਰਸੇ ਦੋਰਾਨ ਮੰਚ ਦੁਆਰਾ ਕਈ ਉਸਾਰੂ ਪੇਸ਼ਕਾਰੀਆਂ ਕੀਤੀਆਂ ਗਈਆਂ, ਜਿਨਾਂ ਵਿਚੋਂ ਬਾਬੇ ਨਾਨਕ ਦੇ ਕਿਰਤ ਸਿਧਾਂਤ ਨੂੰ ਪੇਸ਼ ਕਰਦਾ ਨਾਟਕ “ਇਹ ਲਹੂ ਕਿਸ ਦਾ ਹੈ” ਅਤੇ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਜੀਵਨੀ ਤੇ ਅਧਾਰਤ ਦਵਿੰਦਰ ਦਮਨ ਦੁਆਰਾ ਰਚਿਤ ਨਾਟਕ “ਛਿਪਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ” ਦੀਆਂ ਪੇਸ਼ਕਾਰੀਆਂ ਅੱਜ ਵੀ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਚੇਤਿਆਂ ਵਿੱਚ ਵਸੀਆਂ ਹਨ। ਮੰਚ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੀਆਂ ਜਾ ਰਹੀਆਂ ਪੇਸ਼ਕਾਰੀਆਂ ਨਾ ਕੇਵਲ ਬੌਧਿਕ ਪੱਖ ਤੋਂ ਉੱਚੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ਬਲਕਿ ਉਹਨਾ ਦੀ ਮੰਚਰੰਗਤ ਵੀ ਉਚੇਚਾ ਧਿਆਨ ਆਕ੍ਰਸ਼ਿਤ ਕਰਦੀ ਹੈ ਜੋ ਦਰਸ਼ਕਾਂ ਦੇ ਮਨਾਂ ਉਪਰ ਅਮਿਟ ਸ਼ਾਪ ਛੱਡਦੀ ਹੈ।ਜਿਥੇ ਰੁਜਗਾਰ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਸਭਿਆਚਾਰਕ ਮੰਚ ਵਲੌਂ ਸਮਾਜਿਕ ਤਬਦੀਲੀ ਨੂੰ ਬਿਆਨ ਕਰਦੇ ਨਾਟਕ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੇ ਜਾਦੇ ਹਨ ,ਉਥੇ ਹੀ ਸਮਾਜ ਵਿਚ ਵਾਪਰ ਰਹੇ ਤਤਕਾਲੀ ਮਸਲਿਆਂ ਉਪਰ ਨਾਟਕ ਅਤੇ ਕੋਰੀਓਗ੍ਰਾਫੀਆਂ ਪੇਸ਼ ਕਰ ਕੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਇਕਜੁੱਟ ਹੋਣ ਦਾ ਸੱਦਾ ਦਿਤਾ ਜਾਦਾ ਹੈ।ਹਾਲ ਹੀ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਸਿੱਖਿਆ ਮੰਤਰੀ ਵੱਲੌਂ ਪੈਸੇ ਲੈ ਕੇ ਸਰਕਾਰੀ ਸਕੂਲਾਂ ਦੇ ਨਾਮ ਵੇਚਣ ਦੀ ਬੇਤੁਕੀ ਤਜ਼ਵੀਜ਼ ਦੇ ਵਿਰੋਧ ਵਿੱਚ ਮੰਚ ਵੱਲੋਂ ਇਕ ਨੁੱਕੜ ਨਾਟਕ “ਤੀਜਾ ਨੇਤਰ ਵਿਕਾਊ ਹੈ” ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ, ਜਿਸ ਦੀਆਂ ਪੇਸ਼ਕਾਰੀਆਂ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਵੱਖ ਵੱਖ ਜਿਲ੍ਹਿਆਂ ਵਿੱਚ ਕਰਨ ਦਾ ਕੰਮ ਲਗਾਤਾਰ ਜਾਰੀ ਹੈ। ਇਸ ਨਾਟਕ ਦੁਆਰਾ ਇੱਕ ਪਾਸੇ ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਤਜਵੀਜ਼ ਅਨੁਸਾਰ ਸਕੂਲਾਂ ਦੇ ਨਾਮ ਪੈਸੇ ਦੇ ਕੇ ਖਰੀਦਣ ਲਈ ਗੁੰਡਾ ਅਨਸਰ, ਬਲੈਕੀਏ ਅਤੇ ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਸ਼ਹਿ ਤੇ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਵਿਰੋਧ ਵਿੱਚ ਸਰਕਾਰ ਦੀਆਂ ਨੀਤੀਆਂ ਨੂੰ ਅਨਜਾਮ ਦੇਣ ਵਾਲੇ ਬਦਮਾਸ਼ਾਂ ਦੁਆਰਾ ਬੋਲੀ ਲਗਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਉੱਥੇ ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ, ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਅਤੇ ਸਮਾਜ ਦੇ ਚੇਤਨ ਲੋਕਾਂ ਦੁਆਰਾ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਲੋਕਾਂ ਵੱਲੋਂ ਮੰਗ ਕਰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਜੇਕਰ ਸਕੂਲਾਂ ਦੇ ਨਾਮ ਰੱਖਣੇ ਹਨ ਤਾਂ ਸਾਂਝੇ ਹਿੱਤਾ ਲਈ ਕੁਰਬਾਨੀਆਂ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਗੁਰੁਆਂ, ਸ਼ਹੀਦਾਂ ਅਤੇ ਗਦਰੀ ਬਾਬਿਆਂ ਦੇ ਨਾਮ ਤੇ ਰੱਖੇ ਜਾਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਨਾਟਕ ਨਾਲ ਮੰਚ ਦੇ ਅਦਾਕਾਰ ਜਿੱਥੇ ਆਮ ਲੋਕਾਂ ਦੀਆਂ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਨੂੰ ਹੱਲ ਸਮੇਤ ਉਹਨਾਂ ਸਾਹਮਣੇ ਪੇਸ਼ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ ਉਥੇ ਰੰਗਕਰਮੀਆਂ ਦੀ ਅਸਲ ਜੁੰਮੇਵਾਰੀ ਨਿਭਾ ਕੇ ਮੋੜਵੀਂ ਖੁਸ਼ੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਰੰਗਮੰਚ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਸੇਦ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਲਈ ਰਾਹ ਦਰਸੇਵਾ ਬਨਦਾ ਹੈ।ਪਿਛਲੇ ਸਮੇਂ ਦੋਰਾਨ ਕਿਰਤੀ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਤਰਜਮਾਨੀ ਕਰਦੀ ਕੋਰੀਓਗ੍ਰਾਫੀਆਂ “ਅਸੀਂ ਉਹ ਨਹੀਂ ਜੋ ਸਮਝ ਰਹੇ, ਜਦ ਵਕਤ ਆਊ ਤਾਂ ਦੱਸਾਂਗੇ” ਬਹੁਤ ਜਿਆਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਸਾਬਤ ਹੋਈ।ਜਿਥੇ ਇਹ ਕੋਰੀਓਗ੍ਰਾਫੀ ਨਰੇਗਾ ਮਜਦੂਰ ਵਿਰੋਧੀ ਅਨਸਰਾਂ ਦੇ ਭੇਦ ਖੋਲਦੀ ਹੈ ਉਥੇ ਮਜਦੂਰਾਂ ਨੂੰ ਹੱਕਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਲਈ ਲੜਨ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਦੀ ਹੈ।

ਰੁਜਗਾਰ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਸਭਿਆਚਾਰਕ ਮੰਚ ਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਸ਼ਹੀਦਾ ਦੇ ਸੁਪਨਿਆ ਨੂੰ ਘਰ ਘਰ ਪਹਚਾਉਣਾ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰਨ ਲਈ ਲੁਕਾਂ ਨੂੰ ਲਾਂਮਬੰਦ ਕਰਨਾਂ ਹੈ ।ਜਿਸ ਜਿੰਮੇਵਾਰੀ ਨੂੰ ਮੰਚ ਬਾਖੁਬੀ ਪੂਰਾ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਮੰਚ ਲੋਕ ਅਵਾਜ ਨੂੰ ਬੁਲੰਦ ਕਰਨ ਲਈ ਹਮੇਸ਼ਾ ਤਤਪਰ ਹੈ।ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਹਾਲਾਤ ਦਿਨੋ ਦਿਨ ਮਾੜੇ ਹੁੰਦੇ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਸਰਕਾਰ ਲੋਕ ਮਾਰੂ ਨੀਤੀਆਂ ਘੜ ਰਹੀ ਹੈ। ਇਹਨਾਂ ਨੀਤੀਆਂ ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਜਾਗਰੂਕ ਅਤੇ ਇੱਕਜੁਟ ਕਰਨ ਲਈ ਰੁਜਗਾਰ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਸਭਿਆਚਾਰਕ ਮੰਚ ਲਗਾਤਾਰ ਸਰਗਰਮ ਹੈ।ਮੰਚ ਅਪਣੇ ਨੀਤੀ ਵਾਕ “ਸ਼ਾਡਾ ਉਦੇਸ਼ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਸੁਪਨਿਆਂ ਦਾ ਦੇਸ਼” ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰਨ ਲਈ ਲਗਾਤਾਰ ਅੱਗੇ ਵਧ ਰਿਹਾ ਹੈ।

ਸ਼ਹੀਦ ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ਸਰਾਭਾ...................ਨਰਿੰਦਰ ਕੌਰ ਸੋਹਲ


ਸ਼ਹੀਦ ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ਸਰਾਭਾ
ਮਨੁੱਖ  ਜਾਤੀ ਦੇ ਭਲੇ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਕੋਈ ਕਾਰਜ ਨਹੀਂ। ਇਸ ਨੂੰ ਅਪਣਾਉਂਦਿਆਂ 100 ਵਰੇ ਪਹਿਲਾਂ ਗਦਰ ਦੇ ਮੋਢੀਆਂ ਨੇ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਅਜਾਦ ਕਰਵਾਉਣ ਦੇ ਹੰਭਲੇ ਨਾਲ ਸਾਮਰਾਜਵਾਦ ਦਾ ਰਾਹ ਰੋਕਣ ਅਤੇ ਮਨੁੱਖ ਦੀ ਅਜਾਦੀ ਨੂੰ ਸਮਰਪਿਤ ਸੰਗਰਾਮ ਅਰੰਭਿਆ ਸੀ। ਗਦਰੀਆਂ ਦੀ ਮੁਢਲੀ ਆਗੂ ਟੀਮ ਗੁਣ ਪੱਖੋਂ ਅਦਭੁੱਤ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਇਮਾਨਦਾਰੀ, ਲਗਨ, ਨਿਸ਼ਾਨੇ ਪ੍ਰਥੀ ਵਚਨਬੱਧਤਾ ਦੂਜਿਆਂ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਕ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀਆਂ ਸਰਗਰਮੀਆਂ ਦੇ ਕੇਂਦਰ ਦਾ  ਨਾਮ ‘ਯੁਗਾਂਤਰ ਆਸ਼ਰਮ’ ਭਾਵ ਯੁਗ ਪਲਟਾਉ ਕਿਲ੍ਹਾ ਰੱਖਿਆ। ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਦੇ ਸਰਗਰਮੀਆਂ ਦੇ ਕੇਂਦਰ ਦਾ ਨਾਮ ‘ਨਲੰਦਾ ਹੋਸਟਲ’ ਰੱਖਿਆ ਨਾਲੰਦਾ ਹੋਸਟਲ ਬਰਕਲੇ ਦੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਭਾਰਤ ਦੀ ਆਜਾਦੀ ਲਈ ਬਣਦੀਆਂ ਜਾ ਰਹੀਆਂ ਸਕੀਮਾਂ ਬਾਬਤ ਲਾਲਾ ਹਰਦਿਆਲ ਨਾਲ ਸਲਾਹ ਮਸ਼ਵਰਾ ਕਰਦੇ ਸਨ।ਇਸ ਸਾਰੇ ਕਾਰਜ ਵਿਚ ਬਹੁਤ ਹੀ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਭੁਮਿਕਾ ਨਿਭਾਉਂਣ ਵਾਲਾ ਸੀ ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ਸਰਾਭਾ ਜੋ ਪੂਰੀ ਤਨਦੇਹੀ ਨਾਲ ਜੱਥੇਬੰਦੀ ਦੇ ਕੰਮਾਂ ਵਿਚ ਹਿੱਸਾ ਲੈ ਰਿਹਾ ਸੀ।
    ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ਸਰਾਭਾ ਦਾ ਜਨਮ 1896 ਵਿਚ ਪਿੰਡ ਸਰਾਭਾ ਜਿਲਾ ਲੁਧਿਆਣੇ ਵਿਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਹ ਮਾਪਿਆਂ ਦੇ ਇਕਲੌਤੇ ਪੁੱਤਰ ਸਨ। ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ਸਰਾਭਾ ਦੇ ਦਾਦਾ ਜੀ ਕਰਾਂਤੀਕਾਰੀਆਂ ਦੇ ਹਮਦਰਦ ਸਨ। ਇਉਂ ਦੇਸ਼ ਭਗਤੀ ਦੇ ਜ਼ਜਬੇ ਦੀ ਗੁੜਤੀ ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ਸਰਾਭਾ ਨੂੰ ਬਦਨ ਸਿੰਘ (ਦਾਦਾ ਜੀ)  ਤੋਂ ਹੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਈ। 1912 ਵਿਚ ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ਸਰਾਭਾ ਅਮਰੀਕਾ ਚੱਲੇ ਗਏ । ਇਥੇ ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ਸਰਾਭਾ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਗੁਲਾਮੀ ਦਾ ਅਹਿਸਾਸ ਹੋਇਆ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਕੋਮਲ ਦਿਲ ਸਖਤ ਹੋਣ ਲੱਗਾ ਅਤੇ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਅਜਾਦੀ ਲਈ ਜਿੰਦਗੀ ਕੁਰਬਾਨ ਕਰਨ ਦਾ ਇਰਾਦਾ ਮਜਬੂਤ ਹੁੰਦਾ ਗਿਆ। 1913 ਵਿਚ ਗਦਰ ਪਾਰਟੀ ਦੀ ਸਥਾਪਨ ਕੀਤੀ ਗਈ ਤੇ ਅਖਬਾਰ ਦੀ ਲੋੜ ਮਹਿਸੂਸ ਹੋਣ ਲੱਗੀ। 1913 ‘ਚ ਹੀ ਗਦਰ ਨਾਮੀ ਅਖਬਾਰ ਕੱਢਿਆ ਗਿਆ। ਇਸ ਦੇ ਐਡੀਟੋਰੀਅਲ ਸਟਾਫ ਵਿਚ ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ਸਰਾਭਾ ਵੀ ਸ਼ਾਮਿਲ ਸੀ।ਗਦਰ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨ ਦਾ ਸਖਤ ਮੇਹਨਤ ਵਾਲਾ ਕੰਮ ਕਰਦਿਆਂ ਜਦੋਂ ਉਹ ਥੱਕ ਜਾਂਦੇ ਤਾਂ ਗੀਤ ਗੁਣ-ਗੁਣਾਇਆ ਕਰਦੇ ਸਨ-
                                “ਸੇਵਾ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਜਿੰਦੜੀਏ ਬੜੀ ਔਖੀ, ਗੱਲਾਂ ਕਰਨੀਆਂ ਢੇਰ ਸੁਖੱਲੀਆਂ ਨੇ,
                                 ਜਿੰਨ੍ਹਾਂ ਦੇਸ਼ ਸੇਵਾ ਵਿਚ ਪੈਰ ਪਾਇਆ, ਉਹਨਾਂ ਲੱਖ ਮੁਸੀਬਤਾਂ ਝੱਲੀਆਂ ਨੇ।” 
1914 ਨੂੰ ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ਸਰਾਭਾ ਨੇ ਦੇਸ਼ ਵਾਪਸ ਮੁੜਨ ਦਾ ਮਨ ਬਣਾਇਆ ਤੇ ਪੰਜਾਬ ਪਹੁੰਚ ਗਏ। 21 ਫਰਵਰੀ 1915 ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਬਗਾਵਤ ਦਾ ਦਿਨ ਮੁਕਰਰ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਕਿਰਪਾਲ ਸਿੰਘ ਦੀ ਗਦਾਰੀ ਕਾਰਨ ਸਬ ਕੁਝ  ਢਹਿ-ਢੇਰੀ ਹੋ ਸਕਦਾ ਸੀ, ਸ਼ੱਕ ਪੈਣ ਕਾਰਨ ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ਸਰਾਭਾ ਨੇ ਰਾਮ ਬਿਹਾਰੀ ਬੋਸ ਨੂੰ ਬਗਾਵਤ ਦੀ ਤਰੀਕ 21 ਫਰਵਰੀ ਦੀ ਬਜਾਏ 19 ਫਰਵਰੀ ਕਰਨ ਲਈ ਕਿਹਾ । ਇਸ ਦਾ ਵੀ ਪਤਾ ਕਿਰਪਾਲ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਲੱਗ ਗਿਆ। ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ਪੰਜਾਹ-ਸੱਠ ਸਿਪਾਹੀਆਂ ਨਾਲ ਪਿਛਲੇ ਫੈਂਸਲੇ ਅਨੁਸਾਰ 19 ਫਰਵਰੀ ਨੂੰ ਫਿਰੋਜਪੁਰ ਜਾ ਪਹੁੰਚੇ। ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ਸਰਾਭਾ ਦੀ ਖਾਹਸ਼ ਦੇਸ਼ ਲਈ ਲੜਦੇ-ਲੜਦੇ ਜਾਨ ਦੇਣ ਦੀ ਸੀ ਪਰ ਉਹ ਸਰਗੋਧਾ ਦੇ ਨੇੜੇ ਚੱਕ ਨੰਬਰ ਪੰਜ ਵਿਚ ਫੜੇ ਗਏ।
    ਸਭ ਤੋਂ ਘੱਟ ਉਮਰ ਦੇ ਅਪਰਾਧੀ ਸਰਾਭਾ ਹੀ ਸੀ ਪ੍ਰੰਤੂ ਜੱਜ ਨੇ ਆਪ ਉਸ ਬਾਰੇ ਕਿਹਾ ਸੀ-
“ਉਹ ਇਹਨਾਂ ਅਪਰਾਧੀਆਂ ਵਿਚੋਂ ਸਭ ਤੋਂ ਖਤਰਨਾਕ ਅਪਰਾਧੀਆਂ ਵਿਚ ਇਕ ਹੈ। ਅਮਰੀਕਾ ਦੇ ਸਫਰ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਤੇ ਫਿਰ ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਇਸ ਸ਼ਾਜਿਸ਼ ਦਾ ਕੋਈ ਹਿੱਸਾ ਨਹੀਂ ਜਿਸ ਵਿਚ ਇਸ ਨੇ ਉੁਘਾ ਹਿੱਸਾ ਨਾ ਪਾਇਆ ਹੋਵੇ।”
ਡੇਢ ਸਾਲ ਤੱਕ ਮੁਕਦਮਾਂ ਚੱਲਿਆ 16 ਨਵੰਬਰ 1915 ਨੂੰ ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ਸਰਾਭਾ ਨੂੰ ਫਾਂਸੀ ਦੇ ਦਿੱਤੀ ਗਈ। ਫਾਂਸੀ ਸਮੇਂ ਸਰਾਭਾ ਦਾ ਭਾਰ ਦਸ ਪੌਂਡ ਵੱਧ ਗਿਆ ਸੀ।
 ਸਭ ਤੋਂ ਛੋਟੀ ਉਮਰ ਦੇ ਸ਼ਹੀਦ ਬਾਰੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਦੇਸ ਭਗਤਾਂ ਦੀਆਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਟਿੱਪਣੀਆਂ ਦਰਜ ਹਨ:-
 ਸਚਿੰਦਰ ਨਾਥ ਸਨਿਆਲ ਬਿਆਨਦੇ ਹਨ:- : “ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ਸਰਾਭਾ ਉੜੀਸਾ ਵਿਚ ਰੇਵੇਨਸ਼ਾ ਕਾਲਜ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਦੀ ਪੜਾਈ ਸਮਾਪਤ ਕਰਕੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਕਾਰਨਾ ਕਰਕੇ ਅਮਰੀਕਾ ਚਲਾ ਗਿਆ ਸੀ ਉਸ। ਉਸ ਨੇ ਆਪਣੀ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਨਾਲ ਮੇਲ ਰੱਖਣ ਵਾਲੇ ਇਕ ਦੋ ਵਿਆਕਤੀਆਂ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਨਾਲ ਇਕ ਪੱਤਰ ਕੱਢਣ ਦਾ ਨਿਸਚਾ ਕੀਤਾ। ਏਸੇ ਸਮੇਂ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਪ੍ਰਸਿਧ ਦੇਸ਼ ਭਗਤ ਲਾਲ ਹਰਦਿਆਲ ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਕਰਾਂਤੀ ਕਰਨ ਦੀਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਆਸਾਂ ਛੱਡ ਕੇ ਅਮਰੀਕੀ ਸੋਸ਼ਲਿਸ਼ਟਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਨੇੜਤਾ ਬਣਾਉਣ ਦੇ ਯਤਨ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ। ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਮਿੱਤਰ ਏਸੇ ਮੌਕੇ ‘ਤੇ ਹਰਦਿਆਲ ਕੋਲ ਪੱਤਰ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਕਰਨ ਦਾ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਲੈ ਕੇ ਹਾਜ਼ਰ ਹੋਏ।ਹਰਦਿਆਲ ਤਾਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਅਜਿਹੇ ਮੌਕੇ ਦੀ ਭਾਲ ਵਿੱਚ ਸੀ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਗਦਰ ਨਾਮ ਦੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਅਖਵਾਰ ਦਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ।” ਬੰਦੀ ਛੋਡ ਵਿਚੋਂ।
    ਬਾਬਾ ਸੋਹਣ ਸਿੰਘ ਭਕਨਾ “ਮੈਂ ਖਿਆਲ ਕਰਦਾਂ ਹਾਂ ਕਿ ਦੁਨੀਆਂ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿਚ ਏਨੀ ਛੋਟੀ ਉਮਰ (19 ਸਾਲ) ਵਿਚ ਸ਼ਾਇਦ ਹੀ ਕੋਈ ਜਰਨੈਲ ਹੋਵੇ ਜੋ ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ਦਾ ਸਾਨੀ ਹੋਵੇ।… ਸੱਚੀ ਗੱਲ ਤਾਂ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਜੋ ਉਹ ਸੀ, ਉਸ ਦੀ ਜਿੰਦਗੀ ਦਾ ਚਿੱਤਰ ਖਿੱਚਣਾ ਮੇਰੀ ਕਲਮ  ਦੀ ਤਾਕਤ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਹੈ।” ਗਦਰ ਦੀ ਕਹਾਣੀ।
    ਕਾਮਰੇਡ ਅਜੈ ਘੋਸ਼ ਸਕੱਤਰ ਸੀ.ਪੀ.ਆਈ. ਲਿਖਦੇ ਹਨ “ਮੈਂ ਦਿਲੋਂ ਜਾਨ ਨਾਲ ਸ਼ਹੀਦ ਸਰਾਭਾ ਦੀ ਪੂਜਾ ਕਰਦਾ ਸੀ।ਜਿਹੜਾ ਵੀ ਸਰਾਭਾ ਦੀ ਤਾਰੀਫ ਕਰਦਾ ਮੈਂ ਉਸ ਦੀ ਕਦਰ ਕਰਦਾ। ਇਸੇ ਕਰਕੇ ਮੈਨੂੰ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਬਹੁਤ ਪਿਆਰਾ ਲੱਗਦਾ ਸੀ।”
    ਇਸ ਸਭ ਤੋਂ ਛੋਟੀ ਉਮਰ ਦੇ ਸ਼ਹੀਦ ਗਦਰ ਲਹਿਰ ਦੇ ਸਿਰਮੌਰ ਨੌਜਵਾਨ ਆਗੂ ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਗ ਸਰਾਭਾ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਪਰਮਗੁਣੀ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਆਪਣਾ ਰੋਲ ਮਾਡਲ, ਹੀਰੋ ਸਮਝਦਾ ਸੀ ਦੀ 100 ਸਾਲਾ ਬਰਸੀ 2015 ‘ਚ ਆ ਰਹੀ ਹੈ। ਇਸ ਸ਼ਤਾਬਦੀ ਨੂੰ ਸਮਰਪਿਤ ਰੁਜਗਾਰ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਮੁਹਿੰਮ ਵੱਲੋਂ 17 ਨਵੰਬਰ 2012 ਸਰਾਭਾ ਦਿਵਸ ਨੂੰ ਮੋਗਾ ਵਿਖੇ ਪੰਜਾਬ ਪੱਧਰ ਦਾ ਵੱਡਾ ਇਕੱਠ ਕਰਕੇ ਰੈਲੀ ਕੀਤੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ।
    ਅੱਜ ਗਦਰ ਦੇ ਵਾਰਸ਼ਾ ਅੱਗੇ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਆਰਥਕ ਅਜ਼ਾਦੀ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਚੁਣੌਤੀ ਹੈ। ਰੁਜਗਾਰ ਤਬਾਹੀ ਦਾ ਤਾਜਾ ਐਫ.ਡੀ.ਆਈ. ਹਮਲਾ ਵਧੇਰੇ ਖਤਰਨਾਕ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਹਾਕਮਾਂ ਦੀ, ਮਿਲੀਭੁਗਤ ਦਾ ਨਤੀਜਾ ਹੈ। ਇਸ ਦਾ ਟਾਕਰਾ ‘ਸਭ ਲਈ ਕੰਮ ਅਤੇ ਕੰਮ ਦੀ ਪੂਰੀ ਉਜਰਤ/ਤਨਖਾਹ ਹਾਸਿਲ ਕਰਨ ਨਾਲ ਕੀਤਾ ਜਾਣਾ ਹੈ। 21 ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਮਨੁੱਖ ਦੀਆਂ ਪੰਜ ਬੁਨਿਆਦੀ ਲੋੜਾਂ :- ਰੋਟੀ, ਕੱਪੜਾ, ਮਕਾਨ, ਸਿਹਤ ਅਤੇ ਵਿੱਦਿਆ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਕਿ ਸਾਡਾ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਇਸ ਤੋਂ ਅੱਗੇ ਖੁਸ਼, ਖੁਸ਼ਹਾਲ, ਸਮਰੱਥ ਅਤੇ ਸਾਂਝੀਵਾਲਤਾ ਦਾ ਸਮਾਜ ਸਿਰਜਣਾ ਹੈ। ਗਲੋਬਲ ਵਿੱਤੀ ਸਰਮਾਏ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਇਸ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰੀ ਹੈ। ਇਹ ਲੜਾਈ ਦਾਰਸ਼ਨਿਕ, ਆਰਥਿਕ, ਸਮਾਜਿਕ , ਸਭਿਆਚਾਰਕ ਆਦਿ ਸਭ ਫਰੰਟਾਂ ਉਪਰ ਲੜੀ ਜਾਣੀ ਹੈ।
    ਰੁਜਗਾਰ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਮੁਹਿੰਮ ਇਸ ਲੜਾਈ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਵਧਾਉਣ ਲਈ ਗਦਰ ਸੂਰਵੀਰਾਂ ਤੋਂ, ਯੋਜਨਾਕਾਰਾਂ ਤੋਂ, ਬੌਧਿਕ ਸਮਰਥਾਂਵਾਨਾ ਤੋਂ, ਸਿਧਾਂਤਕਾਰਾਂ ਤੋਂ, ਗਦਰ ਦੀ ਸੂਝ ਦੇ ਸਰੌਤਾਂ ਅਤੇ ਵਾਰਿਸਾਂ ਦੇ ਤਜ਼ਰਬੇ ਤੋਂ ਰੋਸ਼ਨੀ ਲੈਂਦਿਆਂ ਅੱਗੇ ਵਧਣ ਦਾ ਨਿਸਚਾ ਦੁਹਰਾਉਂਦੀ ਹੈ।   

Sunday, November 18, 2012

ਸਰਾਭਾ ਦਿਵਸ 'ਤੇ ਮੋਗਾ ਦੀ ਵਿਸ਼ਾਲ ਰੈਲੀ

ਸ਼ਹੀਦ ਕਰਤਾਰ  ਸਿੰਘ  ਸਰਾਭਾ ਦਿਵਸ 'ਤੇ ਗਦਰ ਪਾਰਟੀ ਦੇ ਬਾਨੀ ਪ੍ਰਧਾਨ ਬਾਬਾ ਸੋਹਨ  ਸਿੰਘ  ਭਕਨਾ ਨਗਰ ਅਤੇ ਕਰਤਾਰ  ਸਿੰਘ  ਸਰਾਭਾ ਦੇ ਨਾਮ 'ਤੇ ਬਣਾਏ ਪੰਡਾਲ ਮੋਗਾ ਦੇ ਟਾਊਨ ਹਾਲ ਸਟੇਡੀਅਮ ਵਿਚ ਸਰਵ ਭਾਰਤ ਨੌਜਵਾਨ ਸਭਾ, ਆਲ ਇੰਡੀਆ ਸਟੂਡੈਂਟਸ ਫੈੱਡਰੇਸ਼ਨ ਅਤੇ ਨਰੇਗਾ ਰੁਜ਼ਗਾਰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਮਜ਼ਦੂਰ ਯੂਨੀਅਨ ਵਲੋਂ ਸਾਂਝੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਵਿਸ਼ਾਲ ਸੂਬਾਈ ਇਕੱਠ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਜਿਸ ਵਿਚ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਕੁੜੀਆਂ-ਮੁੰਡੇ ਅਤੇ ਨਰੇਗਾ ਕਾਮੇ ਬਹੁਤ ਹੀ ਜੋਸ਼ੋ-ਖਰੋਸ਼ ਨਾਲ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਏ। ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਚਾਰ ਚੁਫੇਰੇ ਮਹਾਨ ਗਦਰੀ ਦੇਸ਼ ਭਗਤਾਂ ਅਤੇ ਉੱਘੀਆਂ ਸ਼ਖਸੀਅਤਾਂ ਵਿਚੋਂ ਬਾਬਾ ਬਚਨ ਸਿੰਘ ਘੋਲੀਆਂ, ਲਾਲਾ ਲਾਜਪਤ ਰਾਏ ਢੁੱਡੀਕੇ, ਬਾਬਾ ਨਿਧਾਨ ਸਿੰਘ ਮਹੇਸਰੀ, ਬਾਬਾ ਉਜਾਗਰ ਸਿੰਘ ਬੁੱਧ ਸਿੰਘ ਵਾਲਾ, ਬਾਬਾ ਨਿਧਾਨ ਸਿੰਘ ਚੁੱਘਾ, ਬਾਬਾ ਰੂੜ ਸਿੰਘ ਚੂਹੜ ਚੱਕ, ਬਾਬਾ ਕੇਹਰ ਸਿੰਘ ਮਾਹਲਾ, ਉੱਘੇ ਟਰੇਡ ਯੂਨੀਅਨ ਆਗੂ ਸਤੀਸ਼ ਲੂੰਬਾ, ਮਹਾਨ ਸੁਤੰਤਰਤਾ ਸੈਨਾਨੀ ਕਾਮਰੇਡ ਰੁਲਦੂ ਖਾਨ, ਕਿਰਤੀ ਆਗੂ ਅਮੋਲਕ ਸਿੰਘ, ਮੁਲਾਜ਼ਮਾਂ ਦੇ ਨਿਧੱੜਕ ਆਗੂ ਨਛੱਤਰ ਧਾਲੀਵਾਲ, ਬਾਈ ਗੁਰਮੇਲ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਬਲਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਸੰਧੂ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿਚ ਗੇਟ ਬਣਾਏ ਗਏ। ਰੈਲੀ ਨੂੰ ਸੰਬੋਧਨ ਕਰਦਿਆਂ 'ਰੁਜ਼ਗਾਰ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਮੁਹਿੰਮ' ਦੇ ਮੁੱਖ ਸਲਾਹਕਾਰ ਸਾਥੀ ਜਗਰੂਪ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੇ ਅੰਦੋਲਨ ਵਿਚ ਸਭ ਤੋਂ ਛੋਟੀ ਉਮਰ ਦੇ ਮਤਵਾਲੇ ਸ਼ਹੀਦ ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ  ਸਰਾਭਾ ਨੇ ਬਰਾਬਰੀ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਨਿਆਂ ਵਾਲਾ ਸਮਾਜ ਉਸਾਰਨ ਲਈ ਆਪਣੀ ਜਾਨ ਕੁਰਬਾਨ ਕੀਤੀ ਪਰ ਅਫਸੋਸ ਹੈ ਕਿ ਸਰਾਭਾ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਦੇ 97 ਸਾਲ ਬੀਤ ਜਾਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵੀ ਭਾਰਤ ਦੇਸੀ ਅਤੇ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਹਾਕਮਾਂ ਦੀ ਲੁੱਟ ਅਤੇ ਬੇਇਨਸਾਫੀ ਤੋਂ ਆਜ਼ਾਦ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਿਆ। ਹਾਕਮਾਂ ਦੀ ਬੇਇਨਸਾਫੀ ਦਾ ਸਿੱਟਾ ਹੈ ਕਿ ਅੱਜ ਇਕ ਪਾਸੇ ਚੋਟੀ ਦੇ ਕੁਝ ਅਮੀਰਾਂ ਕੋਲ ਪੈਸੇ ਦੇ ਭੰਡਾਰ ਜਮ੍ਹਾ ਹਨ ਅਤੇ ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਅੰਨ ਤੋਂ ਤਰਸਦੇ ਗਰੀਬਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਭਾਰਤ ਵਿਚ 90 ਕਰੋੜ ਤੋਂ ਉਪਰ ਜਾ ਚੁੱਕੀ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਨਰੇਗਾ ਕਾਨੂੰਨ ਹਰ ਪਿੰਡਾਂ ਵਿਚ ਰਹਿੰਦਾ ਪਰਿਵਾਰ ਕੰਮ ਜਾਂ ਬੇਰੁਜ਼ਗਾਰੀ ਭੱਤੇ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ 16660 ਰੁਪਏ ਸਾਲ ਦੇ ਲੈਣ ਦਾ ਹੱਕਦਾਰ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਨਰੇਗਾ ਦੀ ਦਿਹਾੜੀ 350 ਰੁਪਏ ਅਤੇ ਸਾਲ ਵਿਚ 200 ਦਿਨ ਦਾ ਕੰਮ ਮਿਲਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਸਰਵ ਭਾਰਤ ਨੌਜਵਾਨ ਸਭਾ ਦੇ ਸਾਬਕਾ ਕੁਲ ਹਿੰਦ ਪ੍ਰਧਾਨ ਪ੍ਰਿਥੀਪਾਲ ਸਿੰਘ ਮਾੜੀਮੇਗਾ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਸ਼ਤਾਬਦੀ ਵਰ੍ਹੇ ਦੌਰਾਨ ਅਸੀਂ ਗਦਰੀ ਦੇਸ਼ ਭਗਤਾਂ ਦੇ ਪਿੰਡਾਂ ਤਕ ਪਹੁੰਚ ਕਰਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮਹਾਨ ਸੋਚ ਅਤੇ ਕੁਰਬਾਨੀ ਬਾਰੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਜਾਗਰੂਕ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਗਦਰ ਪਾਰਟੀ ਦੀ ਰੂਹ ਸ਼ਹੀਦ ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ਸਰਾਭਾ ਦੀ 100 ਸਾਲਾ ਬਰਸੀ (2015) ਦੇ ਸਮਾਗਮ ਵੱਲ ਵਧਣਾ ਪਵੇਗਾ। ਸਾਡੀ ਮੁੱਖ ਮੰਗ ਹੈ ਕਿ ਕੰਮ ਦਿਹਾੜੀ ਕਾਨੂੰਨ ਦੁਆਰਾ ਛੋਟੀ ਕੀਤੀ ਜਾਵੇ ਅਤੇ 18 ਤੋਂ 58 ਸਾਲ ਦੇ ਹਰੇਕ ਬੇਰੁਜ਼ਗਾਰ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਕੰਮ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇ। ਜੇ ਸਰਕਾਰ ਕੰਮ ਦੇਣ ਵਿਚ ਅਸਫਲ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਹਰੇਕ ਬੇਰੁਜ਼ਗਾਰ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਘੱਟੋ-ਘੱਟ ਉਜਰਤ ਦੇ ਕਾਨੂੰਨ ਅਨੁਸਾਰ ਕੰਮ ਇੰਤਜ਼ਾਰ ਭੱਤਾ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇ। ਏ. ਆਈ. ਐੱਸ. ਐੱਫ. ਦੇ ਕੌਮੀ ਪ੍ਰਧਾਨ ਪਰਮਜੀਤ ਸਿੰਘ ਢਾਬਾਂ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ਸਰਾਭਾ ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਬਰਾਬਰੀ ਵਾਲਾ ਸਮਾਜ ਸਿਰਜਣ ਦੇ ਅਹਿਦ ਨਾਲ ਗਦਰ ਲਹਿਰ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਇਆ। ਉੱਚੀਆਂ ਡਿਗਰੀਆਂ, ਨੌਕਰੀਆਂ ਆਦਿ ਤਕ ਸਿਰਫ ਅਮੀਰਾਂ ਦੇ ਬੱਚੇ ਪੁੱਜ ਰਹੇ ਹਨ, ਗਰੀਬਾਂ ਦੇ ਬੱਚੇ ਬਹੁਤ ਪਿੱਛੇ ਰਹਿ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਕਰਕੇ ਸਾਡੀ ਮੰਗ ਹੈ ਕਿ ਹਰੇਕ ਬੱਚੇ ਨੂੰ 10 +2 ਤਕ ਵਿਦਿਆ ਮੁਫ਼ਤ ਅਤੇ ਲਾਜ਼ਮੀ ਦਿੱਤੀ ਜਾਵੇ। ਅਧਿਆਪਕ ਘਾਟ ਤੁਰੰਤ ਪੂਰੀ ਕਰਨ ਲਈ 20 ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਪਿੱਛੇ 1 ਅਧਿਆਪਕ ਭਰਤੀ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ, ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਬੱਸ ਪਾਸ ਸਹੂਲਤ ਪ੍ਰਾਈਵੇਟ ਬੱਸਾਂ 'ਤੇ ਵੀ ਲਾਗੂ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ। ਸਰਵ ਭਾਰਤ ਨੌਜਵਾਨ ਸਭਾ ਦੇ ਸੂਬਾ ਪ੍ਰਧਾਨ ਕਸ਼ਮੀਰ ਸਿੰਘ  ਗਦਾਈਆ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਹਰੇਕ ਬਲਾਕ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਸ਼ਹੀਦ-ਏ-ਆਜ਼ਮ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਭਵਨ ਉਸਾਰੇ ਜਾਣ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਅਫਸੋਸ ਜ਼ਾਹਿਰ ਕੀਤਾ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਸਰਕਾਰ ਸ਼ਹੀਦਾਂ ਦੇ ਘਰਾਂ ਦੀ ਸਾਂਭ ਸੰਭਾਲ ਕਰਨ ਦੀ ਥਾਂ 'ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਘਰਾਂ ਨੂੰ ਨਿਲਾਮ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਪਿਛਲੇ ਦਿਨਾਂ ਵਿਚ ਸ਼ਹੀਦ ਮਦਨ ਲਾਲ ਢੀਂਗਰਾ ਦਾ ਘਰ ਕਿਸੇ ਭੂ-ਮਾਫੀਏ ਨੇ ਖ੍ਰੀਦ ਕੇ ਢਾਹ ਦਿੱਤਾ, ਇਹ ਘਰ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿਚ ਸੀ। ਸਾਡੀ ਮੰਗ ਹੈ ਕਿ ਸ਼ਹੀਦ ਮਦਨ ਲਾਲ ਢੀਂਗਰਾ ਦੇ ਘਰ ਵਾਲੀ ਥਾਂ 'ਤੇ ਕੌਮੀ ਯਾਦਗਾਰ ਬਣਾਈ ਜਾਵੇ। ਨਰਿੰਦਰ ਕੌਰ ਸੋਹਲ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਸਰਕਾਰੀ, ਅਰਧ-ਸਰਕਾਰੀ ਅਤੇ ਛੋਟੀ ਅਤੇ ਦਰਮਿਆਨੀ ਕਾਰਖ਼ਾਨੇਦਾਰੀ ਨੂੰ ਤਬਾਹ ਕਰਕੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਕੰਮ ਤੋਂ ਬੇਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਪ੍ਰਚੂਨ ਦੁਕਾਨਦਾਰੀ ਵਿਚ ਸਿੱਧੇ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਨਿਵੇਸ਼ ਨੂੰ ਮਨਜ਼ੂਰੀ ਦੇ ਕੇ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਛੋਟੀ ਅਤੇ ਦਰਮਿਆਨੀ ਦੁਕਾਨਦਾਰੀ ਨਾਲ ਧਰੋਅ ਕਮਾਇਆ ਹੈ। ਆਲ ਇੰਡੀਆ ਆਸ਼ਾ ਵਰਕਰਜ਼ ਯੂਨੀਅਨ ਏਟਕ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਪ੍ਰਧਾਨ ਅਮਰਜੀਤ ਕੌਰ ਰਣ ਸਿੰਘ ਵਾਲਾ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਆਸ਼ਾ ਵਰਕਰਾਂ ਦੀ ਡਿਊਟੀ ਤਾਂ ਬਹੁਤ ਸਖਤ ਹੈ ਪਰ ਤਨਖਾਹ ਕੰਮ ਅਨੁਸਾਰ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਸਾਡੀ ਮੰਗ ਹੈ ਕਿ ਆਸ਼ਾ ਵਰਕਰਾਂ ਨੂੰ ਰੈਗੂਲਰ ਮੁਲਾਜ਼ਮਾਂ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਤਨਖਾਹ ਦਿੱਤੀ ਜਾਵੇ। ਇਸ ਮੌਕੇ 'ਤੇ ਸਰਵ ਭਾਰਤ ਨੌਜਵਾਨ ਸਭਾ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਜਨਰਲ ਸਕੱਤਰ ਕੁਲਦੀਪ ਸਿੰਘ ਭੋਲਾ, ਏ. ਆਈ. ਐੱਸ. ਐੱਫ. ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਸਕੱਤਰ ਸੁਖਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਮਹੇਸਰੀ, ਪੰਜਾਬ ਗੌਰਮਿੰਟ ਟਰਾਂਸਪੋਰਟ ਵਰਕਰਜ਼ ਯੂਨੀਅਨ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਗੁਰਦੇਵ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਸਕੱਤਰ ਜਗਦੀਸ਼ ਸਿੰਘ ਚਾਹਲ, ਬਿਜਲੀ ਬੋਰਡ ਯੂਨੀਅਨ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਸਤਨਾਮ ਸਿੰਘ ਛਲੈਡੀ, ਸਕੱਤਰ ਰਾਜ ਸ਼ਰਮਾ, ਨਰੇਗਾ ਰੁਜ਼ਗਾਰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਮਜ਼ਦੂਰ ਯੂਨੀਅਨ ਏਟਕ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਸ਼ੇਰ  ਸਿੰਘ ਦੌਲਤਪੁਰਾ, ਸਕੱਤਰ ਜਗਸੀਰ ਸਿੰਘ ਖੋਸਾ, ਆਂਗਨਵਾੜੀ ਵਰਕਰ ਯੂਨੀਅਨ ਏਟਕ ਦੀ ਪ੍ਰਧਾਨ ਸਰੋਜ ਰਾਣੀ, ਮੰਜੂ ਬਾਲਾ, ਬਲਕਰਨ ਸਿੰਘ  ਮੋਗਾ, ਦਰਸ਼ਨ ਟੂਟੀ, ਪੋਹਲਾ ਸਿੰਘ, ਚਰਨਜੀਤ ਛਾਂਗਰਾਏ, ਹੰਸ ਰਾਜ ਗੋਲਡਨ, ਦਵਿੰਦਰ ਸੋਹਲ, ਪਵਨ ਕੁਮਾਰ ਮੋਹਕਮਪੁਰਾ, ਸੁਭਾਸ਼ ਕੈਰੇ, ਰਜਿੰਦਰ ਮੰਡ ਵਕੀਲ, ਦਿਲਬਾਗ ਸਿੰਘ ਅਟਵਾਲ, ਸੁਮੀਤ ਸ਼ੰਮੀ, ਡਾ. ਮਨਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਧਾਲੀਵਾਲ, ਡਾ. ਸਰਬਜੀਤ ਸਿੰਘ ਬਨਵਾਲਾ, ਨਿਰਭੈ  ਸਿੰਘ ਮਾਨਸਾ, ਜਗਤਾਰ ਸਿੰਘ ਅਨਜਾਣ, ਕਰਮਵੀਰ ਬੱਧਨੀ, ਵਿੱਕੀ ਮਹੇਸਰੀ, ਖਰੈਤੀ ਲਾਲ ਬੱਘੇ ਆਦਿ ਹਾਜ਼ਰ ਸਨ।

Tuesday, November 6, 2012

ਗਦਰੀ ਬਾਬੇ ਸਾਡੇ ਅੱਜ ਵੀ ਰਾਹ ਦਸੇਰੇ ਹਨ -ਕਾਮਰੇਡ ਜਗਰੂਪ

ਜਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਗਦਰੀ ਬਾਬਿਆਂ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਨੂੰ ਸਨਮਾਨਿਤ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਆਗੂ 
ਨਿਹਾਲ ਸਿੰਘ ਵਾਲਾ (ਮਿੰਟੂ ਖੁਰਮੀਂ) ਗਦਰੀ ਬਾਬਾ ਬਚਨ ਸਿੰਘ ਘੋਲੀਆ, ਦੁੱਲਾ ਸਿੰਘ ਜਲਾਲੀਵਾਲ, ਬਾਬਾ ਰੂੜ ਸਿੰਘ ਚੂਹੜਚੱਕ ਉਜਾਗਰ ਸਿੰਘ ਬੁੱਧ ਸਿੰਘ ਵਾਲਾ, ਕੇਹਰ ਸਿੰਘ ਮਾਹਲਾ,ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ਚੰਦ ਨਵਾਂ,ਬਾਬਾ ਅਰਜਣ ਸਿੰਘ ਖੁਖਰਾਣਾਂ, ਨਿਧਾਨ ਸਿੰਘ ਮਹੇਸਰੀ,ਬਾਬਾ ਪਾਲਾ ਸਿੰਘ ਢੁਡੀਕੇ, ਅਤੇ ਹੋਰ ਹਜਾਰਾਂ ਗਦਰੀ ਬਾਬੇ ਅਤੇ ਬੇਨਾਮ ਸਹੀਦ ਸਾਡਾ ਮਾਣਯੋਗ ਸਰਮਾਇਆ ਹਨ, ਜਿੰਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣਾਂ ਆਪ ਵਾਰ ਕੇ ਸਾਨੂੰ ਅੱਜ ਅਜਾਦ ਫਿਜਾ ਵਿੱਚ ਸਾਹ ਲੈਣ ਦੀ ਅਜਾਦੀ ਆਪਣਾਂ ਆਪ ਸਭ ਕੁੱਝ ਲੁੱਟਾ ਕੇ ਲੈਕੇ ਦਿੱਤੀ ਹੈ। ਅੱਜ ਸਾਡਾ ਫ਼ਰਜ ਬਣਦਾ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀ ਉਹਨਾਂ ਪਰਵਾਨਿਆਂ ਨੂੰ ਯਾਦ ਕਰੀਏ, ਤੇ ਸਿਰਫ਼ ਯਾਦ ਹੀ ਨਾਂ ਕਰੀਏ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਕੀਤੇ ਮਹਾਨ ਕਾਰਜਾਂ ਨੂੰ ਪੜੀਏ ਅਤੇ ਅੱਜ ਦੇ ਨਿੱਘਰ ਰਹੇ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਹੋਰ ਨਿਵਾਣ ਵਿੱਚ ਜਾਣ ਤੋਂ ਬਚਾਊਣ ਲਈ ਉਹਨਾਂ ਦੁਆਰਾ ਦੱਸੇ ਰਾਹ ਤੇ ਚੱਲ ਕੇ  ਸੰਘਰਸ ਕਰ ਕੇ ਬਚਾਉਣ ਦਾ ਉਪਰਾਲਾ ਕਰੀਏ। ਇਹਨਾਂ ਸਬਦਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਗਟਾਵਾ  ਕੱਲ ਸਾਬਕਾ ਵਿਧਾਇਕ ਅਤੇ ਗਦਰੀ ਬਾਬਾ ਬਚਨ ਸਿੰਘ ਜੀ ਘੋਲੀਆ ਦੀ 29 ਵੀ ਬਰਸੀ ਦੇ ਸਬੰਧੀ ਹੋਏ ਸਮਾਗਮ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਕਮਿਊਨਿਸਟ ਪਾਰਟੀ ਦੇ ਕੌਮੀਂ ਕੌਸਲ ਮੈਂਬਰ ਕਾਮਰੇਡ ਜਗਰੂਪ ਨੇ ਬਾਬਾ ਜੀ ਦੀ ਬਰਸੀ ਤੇ ਇਕੱਤਰ ਹੋਏ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਸੰਬੋਧਨ ਕਰਦਿਆਂ ਕੀਤਾ, ਇਸ ਸਮੇਂ ਬੋਲਦਿਆਂ ਕਾਮਰੇਡ ਜਗਰੂਪ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਅੱਜ ਕੁੱਲ ਦੁਨੀਆਂ ਦੀ ਅਬਾਦੀ ਸੱਤ ਸੌ ਕਰੋੜ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚੋਂ ਸੌ ਕਰੋੜ ਦੇ ਕਰੀਬ ਮਨੁੱਖ ਹਿੰਦੋਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਜਿੰਦਗੀ ਕੱਟ ਰਹੇ ਹਨ ਜਿੰਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਅਖੌਤੀ ਬੇਈਮਾਨ ਲੀਡਰਾਂ ਦੇ Ḕਸਾਇੰਨਿੰਗ ਇੰਡੀਆ" ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਹ ਕਰੋੜ ਦੇ ਕਰੀਬ ਮਨੁੱਖਾਂ ਕੋਲ ਨਾਂ ਰਹਿਣ ਲਈ ਛੱਤ ਹੈ ਅਤੇ ਹੱਡ ਭੰਨਵੀਂ ਮਿਹਨਤ ਕਰਨ ਦੇ ਵਾਬਜੂਦ ਨਾਂ ਦੋ ਡੰਗ ਦੀ ਰੋਟੀ ਹੀ ਜੁੜਦੀ ਹੈ। ਲੋਕ ਭੁੱਖ ਨਾਲ ਮਰ ਰਹੇ ਹਨ ਪਰ ਦੇਸ ਦੇ ਗੁਦਾਮ ਅਨਾਜ ਨਾਲ ਤੂੜੇ ਪਏ ਹਨ। ਉਹਨਾਂ ਬੋਲਦਿਆਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਦੇਸ ਦੇ ਗੁਦਾਮਾਂ ਵਿੱਚ ਅੱਠ ਕਰੋੜ ਟਨ ਅਨਾਜ ਗਲ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਅਸੀਂ ਮੰਗ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਇਹ ਅਨਾਜ ਦੇਸ ਦੇ ਗਰੀਬ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਸਸਤੀ ਦਰ ਤੇ ਮੁਹੱਈਆ ਕਰਵਾਇਆ ਜਾਵੇ।ਕਾਮਰੇਡ ਜਗਰੂਪ ਨੇ ਸਮੂੰਹ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ 17 ਨਵੰਬਰ ਨੂੰ ਛੋਟੀ ਉਮਰ ਦੇ ਗਦਰੀ ਸਹੀਦ ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ਸਰਾਭਾ ਨੂੰ ਸਰਧਾਜਲੀਆਂ ਭੇਂਟ ਕਰਨ ਮੋਗਾ ਦੀ ਧਰਤੀ ਤੇ ਪਹੁੰਚਣ ਦੀ ਅਪੀਲ ਵੀ ਕੀਤੀ। ਇਸ ਸਮਾਗਮ ਵਿੱਚ ਬੋਲਦਿਆਂ ਆਲ ਇੰਡੀਆ ਟਰੇਡ ਯੂਨੀਅਨ ਕੌਸਲ ਵੱਲੋਂ ਕਾਮਰੇਡ ਨਿਰਮਲ ਧਾਲੀਵਾਲ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਗਦਰੀ ਬਾਬੇ ਅਤੇ ਹੋਰ ਹਜਾਰਾਂ ਸਹੀਦ ਸਾਡੀ ਅਣਮੋਲ ਵਿਰਾਸਤ ਹਨ। ਜਿੰਨਾਂ ਦੁਆਰਾ ਕੁਰਕ ਕਰਵਾਈਆਂ ਜਾਇਦਾਦਾਂ, ਜੇਲਾਂ ਵਿੱਚ ਰੋਲੀਆਂ ਜਵਾਨੀਆਂ, ਅਤੇ ਸਾਡੇ ਲਈ ਗਲਾਂ ਵਿੱਚ ਪੁਆਏ ਫਾਸੀ ਦੇ ਰੱਸੇ ਅੱਜ ਵੀ ਅਹਿਮੀਅਤ ਰੱਖਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਸਦਾ ਪਰੇਰਨਾਂ ਸਰੋਤ ਰਹਿਣਗੇ। ਇਸ ਸਮੇਂ ਕਾਮਰੇਡ ਧਾਲੀਵਾਲ ਨੇ ਬੋਲਦਿਆਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਗਦਰੀ ਬਾਬਿਆਂ ਨੇ ਆਪ ਮੁਸੀਬਤਾਂ ਝੱਲ ਕੇ ਅੰਗਰੇਜਾਂ ਦੀ ਗੁਲਾਮੀਂ ਤੋਂ ਅਜਾਦ ਕਰਵਾਇਆ ਭਾਰਤ ਅੱਜ ਗਲਤ ਹੱਥਾਂ ਵਿੱਚ ਪੈਕੇ ਹਿੰਦੋਸਤਾਨ ਤੋਂḔ ਘੁਟਾਲਾ ਸਤਾਨ ਬਣ ਚੁੱਕਿਆ ਹੈ, ਉਹਨਾਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਅੱਗੇ ਸੁਣਦੇ ਸਾਂ ਕਿ ਇੱਕ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਨੇ 64 ਕਰੋੜ ਰੁਪਏ ਰਿਸਵਤ ਖਾਧੀ ਸੀ, ਪਰ ਅੱਜ ਕੱਲ ਕਾਗਰਸ ਦੇ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਘੋਟਾਲੇ ਬਾਜਾਂ ਨੇ ਅਜਿਹੀ ਰੇਸ ਫੜੀ ਹੈ ਤੇ ਗੱਲ ਕਰੋੜਾਂ ਅਰਬਾਂ ਤੋਂ ਵੀ ਅੱਗੇ ਨਿੱਕਲ ਗਈ ਹੈ ਤੇ ਲਿਖਣ ਵਾਲਾ ਸਿਫਰਾਂ ਲਿਖਦਾ ਹੀ ਥੱਕ ਜਾਵੇਗਾ। ਇਸ ਸਮੇਂ ਨੌਜਵਾਨ ਭਾਰਤ ਸਭਾ ਵੱਲੋਂ ਕੁਲਦੀਪ ਭੋਲਾ ਨੇ ਬੋਲਦਿਆਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਆਉਣ ਵਾਲੀ 17 ਨਵੰਬਰ ਦਾ ਮੋਗਾ ਦੀ ਧਰਤੀ ਤੇ ਗਦਰੀ ਸਹੀਦ ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ਸਰਾਭਾ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿੱਚ ਹੋ ਰਿਹਾ ਸਹੀਦੀ ਸਮਾਗਮ ਇੱਕ ਯਾਦਗਾਰੀ ਸਮਾਗਮ ਹੋਵੇਗਾ । ਉਹਨਾਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਇਹਨਾਂ ਸਹੀਦੀ ਸਮਾਗਮਾਂ ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ  ਉਦੋਂ ਜਦੋਂ ਚਾਰੇ ਪਾਸੇ ਅਫਰਾਤਫਰੀ ਦਾ ਮਹੌਲ ਹੋਵੇ , ਕਿਸੇ ਧੀ ਭੈਣ ਦੀ ਇੱਜਤ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਨਾਂ ਹੋਵੇ, ਜਦੋਂ ਕੰਮ ਦੀ ਤਲਾਸ ਵਿੱਚ ਡਿਗਰੀ ਹੋਲਡਰ ਧੱਕੇ ਵੀ ਖਾ ਰਹੇ ਹੋਣ ਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਕੰਮ ਮਿਲਣ ਦੀ ਜਗ੍ਹਾ ਡਾਗਾਂ ਮਿਲਣ ਤਾਂ ਹੋਰ ਵਧ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਉਹਨਾਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਅੱਜ ਦਾ  ਸਮਾਂ ਇੱਕ ਵਾਰ ਫਿਰ ਇਹਨਾਂ ਦੇਸੀ ਅੰਗਰੇਜਾਂ ਖਿਲਾਫ ਗਦਰ ਦੀ ਮੰਗ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਉਹਨਾਂ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਅਪੀਲ ਕਰਦਿਆਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਇਸ ਲਈ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਨਿੱਠ ਕੇ ਗਦਰੀ ਬਾਬਿਆਂ ਅਤੇ ਹੋਰ ਅਜਾਦੀ ਪਰਵਾਨਿਆਂ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ ਵਾਚਣਾਂ ਪਵੇਗਾ, ਇਸ ਸਮਾਗਮ ਨੂੰ ਗਦਰ ਲਹਿਰ ਦੇ ਉੱਘੇ ਇਤਿਹਾਸਕਕਾਰ ਕਾਮਰੇਡ ਚਿਰੰਜੀ ਲਾਲ , ਕਿਸਾਨ ਸਭਾ ਦੇ ਮੀਤ ਪ੍ਰਧਾਨ ਗਿਆਨੀ ਗੁਰਦੇਵ ਸਿੰਘ, ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ ਖਹਿਰਾ, ਅਮਰੀਕ ਸਿੰਘ ਮਸੀਤਾਂ, ਜਗਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨਿਹਾਲ ਸਿੰਘ ਵਾਲਾ ਆਦਿ ਨੇ ਵੀ ਸੰਬੋਧਨ ਕੀਤਾ। ਅਤੇ ਇਸ ਸਮੇਂ ਬਾਬਾ  ਬਚਨ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੇ ਗ੍ਰਹਿ ਵਿਖੇ ਇੱਕ ਝੰਡਾ ਚੜਾਉਣ ਦੀ ਰਸਮ ਵੀ ਕੀਤੀ ਗਈ, ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਬਾਬਾ ਬਚਨ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਵੱਲੋਂ ਇਲਾਕੇ ਦੇ ਗਦਰੀ ਬਾਬਿਆਂ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਨੂੰ ਲੋਈਆਂ, ਕਿਤਾਬਾਂ, ਅਤੇ ਮੁਮੈਟੋ ਦੇ ਕੇ ਸਨਮਾਨਿਤ ਵੀ ਕੀਤਾ। ਬਾਬਾ ਜੀ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਵੱਲੋਂ  ਮਿੰਟੂ ਘੋਲੀਆ ਅਤੇ ਛੋਟੂ ਘੋਲੀਆ ਨੇ ਹਰ ਵਾਰ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਵਾਹਰੋਂ ਆਈ ਸੰਗਤ ਲਈ ਲੰਗਰ ਦਾ ਬਹੁਤ ਵਧੀਆ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕੀਤਾ ਗਿਆ।